Zeeschilder en oud-marineman Maarten Platje gaat een reeks van twintig schilderijen maken van Nederlandse marineschepen van na de Tweede Wereldoorlog tot in de 21e eeuw. Platje heeft zijn eerste twee schilderijen van de nieuwe reeks gepresenteerd, op deze doeken staan onderzeebootjagers van de Frieslandklasse en de Geleidewapenfregatten centraal. Uiteindelijk zullen de grote schepen, van de oude kruisers tot de nieuwe Karel Doorman, op het schilderdoek verschijnen én te koop zijn als print.
Maarten Platje naast het tweede schilderij uit de serie, van GW-fregat Hr.Ms. Tromp, en op de achtergrond Hr.Ms. Poolster. (Foto: Maarten Platje)
Maarten Platje viel in 2018 bij de Royal Society of Marine Artists met twee prachtige schilderijen in de prijzen. Platje won de The Derek Gardner 'Sea and Sky' Award met een schilderij van clipper Sir Lancelot en The Classic Boat Award met het doek waarop een race in de Solent wordt afgebeeld, in 1926.
Dit typeert het werk van Platje in de afgelopen jaren: de erkenning van zijn werk in het buitenland en schilderijen van historische zeilschepen die tot in detail zijn bestudeerd. Zijn werk was te zien in tentoonstellingen in Londen, maar ook in New York, en Platje schildert voornamelijk voor klanten uit het Verenigd Koninkrijk.
Toch keert Platje nu -zij het tussen zijn andere schilderopdrachten door- terug naar zijn roots: de Koninklijke Marine.
De zee zien
"Toen ik 18 werd moest ik in militaire dienst", zegt Platje in een telefonisch interview met Marineschepen.nl. "Mijn vader werkte bij de marine en ik wilde de wereld zien, en dat ook allemaal in beeld brengen." Dus de keuze was snel gemaakt, Platje werd beroepsmilitair en werd aan boord van L-fregat Hr.Ms. Jacob van Heemskerck geplaatst als matroos Logistieke Dienst Verzorging (LDV) als hofmeester.
"Ik heb ontzettend geboft", zegt Platje. "Met de Heemskerck ben ik naar Londen geweest, Schotland en naar de Middellandse Zee. Tijdens de voorjaarsreis in 1989 hebben we meegedaan aan de oefening North Star bij de Noordkaap. Dat was ook met het eskader en zijn we de fjorden in gegaan, dat was werkelijk fantastisch. Fairwind '90 naar Brazilië en het Caribisch gebied heb ik meegemaakt. En daarna de Golfoorlog, ook dat was indrukwekkend, al hebben we veel oorlogswacht gelopen."
"Voor een jong mens is dat van een enorme waarde geweest als blik op de rest van de wereld. Ik gun iedereen op die leeftijd zo'n periode."
Na zijn varende plaatsing werd Platje als kok geplaatst op het toenmalige Marinevliegkamp Valkenburg, waar destijds de Orion marinepatrouillevliegtuigen waren gestationeerd.
Toen Platje in 1992 de marine verliet had hij dingen gezien en ervaren die later onmisbaar bleken voor zijn werk als zeeschilder. Want dat was hij toen al.
Schilderij van Maarten Platje met de titel 'I have their hearts now!'. Het doek stelt de laatste embarkatie van Nelson voor aan boord HMS Victory op 14 september 1805, Isle of Wight, voorafgaande de slag van Trafalgar. (Beeld: Maarten Platje)
Stofzuiger
Schilder werd hij op de verjaardag dat hij een schilderdoos kreeg. "Ik moet 11 jaar zijn geweest", herinnert Platje zich. "Ik woonde in een redelijk maritieme omgeving en de scheepvaart en luchtvaart tekende ik al graag. Met die verfdoos ben ik begonnen met het maken van schilderijen en heb mezelf daarin bekwaamd. Al snel volgde hij cursussen bij Ars Aemula Naturae in Leiden, en op zijn 19e won hij zijn eerste prijs als zeeschilder.
"Bij de marine ben ik echt marineschepen gaan schilderen, die werden cadeau gedaan als iemand vertrok, en tot mijn stomme verbazing waren er mensen die schilderijen wilden kopen", zegt Platje. "Ik heb ook voor een scheidend commandant van Marinevliegkamp Valkenburg patrouillevliegtuigen geschilderd en een keer op IJsland een schilderij gemaakt voor een vertrekkende Amerikaanse admiraal, namens een Nederlandse Orion die daar was gestationeerd."
Zijn marinetijd bleek vormend voor de jonge schilder. Platje: "Er is een wereld voor mij open gegaan. Ik kan me nog altijd bepaalde dingen visueel zo voor de geest halen. Een zonsondergang, een storm op de Atlantic en daar heb ik nu profijt van. Als ik een maritiem onderwerp moet schilderen wat zich afspeelt rond de keerkringen waar veel windstilte is, dan heb ik daar een beeld bij, dat heb ik gezien."
"Er zijn mensen die dertig jaar op zee gezeten hebben, maar nooit echt naar de zee hebben gekeken. In de korte periode dat ik gevaren heb, heb ik als een stofzuiger beelden en indrukken in me opgenomen."
"Ik zie daardoor ook aan schilderijen of schilders gevaren hebben. Dat zie ik aan de manier waarop een schip op een schilderij in het water ligt. De natuurlijke manier waarop een schip zich voortbeweegt. Een onderzeebootjager vaart bijvoorbeeld anders dan een S-fregat. Ze hebben ieder een heel andere boeggolf en liggen heel anders in het water. De negatieve stroom, het water dat zich na de boeggolf ophoopt in de midscheeps, is bij beide schepen heel anders. Dat heeft met de rompvorm te maken. Dat zie je niet op foto's. Dat moet je gezien hebben. Dat zijn kenmerkende dingen van schepen."
Niet een maar twee kunstenaars waren aan boord van L-fregat Hr.Ms. Jacob van Heemskerck tijdens de Golfoorlog. Henk Boomstra (derde van rechts) en Maarten Platje (tweede van rechts) maakten bovendien deel uit van de redactie van het Herinneringsboek 'Desert Storm' 1990-1991. (Foto: Herinneringsboek/ archief Henk Boomstra)
Henk Boomstra
Aan boord van de Jacob van Heemskerck was Platje niet als enige bezig met beeldende kunst. "Met een aantal bemanningsleden maakten we de scheepskrant, en Henk Boomstra was een van hen", zegt Platje over Boomstra, die wekelijks cartoons tekent voor onder andere Marineschepen.nl. "Ik maakte wekelijks een karikatuur van iemand aan boord voor in de krant. Henk leverde de cartoons aan over wat we meemaakten met het schip."
"Henk Boomstra was voor mij echt next level qua cartoons. En met hem heb ik toen best vaak gesproken over tekenen, kan ik me herinneren. Ik was er veel mee bezig. Maar het was niet zo dat ik m'n schildersezel mee had. Achteraf had ik dat wel moeten doen."
Later heeft Platje dat overigens alsnog gedaan. In 1996 werd hij door de marine uitgenodigd om aan boord van het M-fregat Hr.Ms. Karel Doorman de inzet rond het Joegoslavië-conflict in beeld te brengen. Die schilderijen zijn nu in bezit van het Marinemuseum en het Mariniersmuseum.
Nieuw marineproject: moderne schepen, betaalbare prints
Na de marine pakte Platje het naar eigen zeggen professioneler aan en kreeg al snel freelance-opdrachten. Platje's schilderijen werden via het maritieme blad de Blauwe Wimpel in binnen- en buitenland steeds bekender, en zijn doeken kwamen te hangen in galerieën. Dat leidde bijvoorbeeld tot een expositie in de VS. Vijftien schilderijen die cruciale momenten van de Amerikaanse marine in de negentiende eeuw afbeelden werden in 2019 tentoongesteld in de Minnesota Marine Art Museum.
Omdat Platje vaak werkt voor opdrachtgevers, is zijn werk niet altijd binnen handbereik voor andere belangstellenden. En ondertussen kreeg de oud-marineman steeds vaker verzoeken om Nederlandse marineschepen te schilderen. "Daar is veel belangstelling voor", zegt Platje. "Zo kwam ik op het idee om Nederlandse schepen te schilderen, ze in eigen beheer als prints te verkopen en mijn werk toegankelijker te maken voor een breder publiek."
Tot in detail bestudeerd
Platje heeft tot nu toe twee schilderijen van het nieuwe project afgerond en begint in februari aan de derde. Het eerste werk is een schilderij met onderzeebootjagers van de Frieslandklasse als hoofdonderwerp. Net als bij zijn andere werken, is de zeeschilder ook hier uiterst zorgvuldig aan de slag gegaan.
Veel van zijn opdrachtgevers verwachten dat de schilderijen van Platje in hoge mate de historische realiteit weergeven. En dat ligt Platje wel: "Maritieme historie is een hobby van mij. Ik heb inmiddels een enorme bibliotheek zodat ik allerlei details kan bestuderen. En ik maak scheepsmodellen die ik gebruik voor mijn schilderijen, vooral van zeilschepen."
"Dat is belangrijk want een schip bestaat uit heel veel facetten die samenhangen, dat samenspel moet perfect zijn. Het is een verzameling van vormen en die verzameling moet kloppen. Samen geven ze de sfeer van het schip weer. Voor mij zijn schepen de mooiste bouwwerken die geschapen zijn. Dat komt door de omstandigheden waarin een schip zijn werk doet en dat werk is voortgang maken, zich voortbewegen. Dat voortbewegen moet je op de natuurlijke manier schilderen. Dan heb je ook de helling, de hoek waarin je het bekijkt, het water, de beweging daaromheen. Het kan per schip verschillen en ieder schip is daarin uniek."
(Beeld: Maarten Platje)
Voor Platje betekent dat hij veel tijd stopt in het bestuderen van onderdelen van schepen. "Een radarmast kan je pas schilderen als je weet hoe de constructie in elkaar zit. Voor het schilderij over de terugkeer van de Victory, betekende dat ik de schade in de zeilen en vooral het bramzeil letterlijk heb overgenomen van het zeil zoals dat in het marinemuseum in Portsmouth hangt."
In het bestuderen van de schepen gaat veel tijd zitten, maar ook in het neerzetten van de lucht. "De zee is voor mij vrijwel een geautomatiseerd proces", zegt Platje. "Het is de lucht die ik heel moeilijk vind, want daar begin ik mee en dan zet je gelijk de toon van het schilderij. Ik heb namelijk een manier van schilderen waarbij ik van boven naar beneden ga. Dat is niet logisch en dat leer je ook niet op de schilderacademie, maar dat is hoe ik het doe. Het voordeel is dat dan alle details over het doek geleidelijk verdeeld worden. Als de lucht en het schip geschilderd zijn, dan pas volgt de zee."
Maakt Platje gebruik van digitale middelen? "Nee, alles met de hand. Ik ben verslaafd aan de geur van geslepen potloden en verse koffie. Dan ga ik niet achter een computer zitten. Ik ben wel oldschool wat dat betreft."
De eerste twee schilderijen
Het eerste schilderij uit de reeks toont onderzeebootjagers van de Frieslandklasse. Platje: "Ik wilde ze iets laten doen. Vandaar dat ik het 12cm kanon omhoog gezet heb en de doorhaalploeg heb laten aantreden achter het kanon. Het schip is namelijk bezig met een nadering richting een bevoorrader. Dat zie je ook aan de vlag 'Romeo' en het water, want de golven aan de rechterzijde zijn afkomstig van het schip dat genaderd wordt."
"Om het schilderij meer zeggingskracht te geven heb ik de lucht en de zee in een dramatische setting gezet. De methode die ik gebruikt heb om diepte te creëren is een methode die zeeschilders in de 17e eeuw ook gebruikten. Ludolf Backhuysen met name. Vanaf de horizon naar beneden zie je schaduw-licht-schaduw-licht-schaduw: horizontale lijnen. Dutch light heette dat en is in de Gouden Eeuw ontwikkeld", licht Platje toe.
Het tweede schilderij toont Hr.Ms. Tromp, een GW-fregat. "Ik heb daar nooit op gevaren", zegt Platje. "Wel heb ik dat schip in eskaderverband vaak gezien en ik herinner me het statige uiterlijk. Vandaar het lagere standpunt om dat er beter uit te laten komen."
"Het liefst had ik twee GW's weergeven. Zoals bij de jagers. Maar ik vond dat niet lekker lopen, want het zijn vreemde schepen natuurlijk met die 3D-bol op het dak. Dus ik koos voor de Poolster op de achtergrond, een bevoorrader die altijd wel in de buurt was, maar ook nooit in de weg voer." Zo komt het motto van de Poolster, always needed, never wanted, toch ook weer een beetje terug in het werk van Platje.
Voor de reeks compleet is zullen we geduld moeten hebben. Platje verwacht dat het project meerdere jaren in beslag zal nemen. In februari begint hij met het derde schilderij: "Ik denk dat dat een S-fregat wordt."
Te koop in de webshop
De prints van de schilderijen van Maarten Platje zijn te koop via de webshop van Marineschepen.nl. Voor de art prints worden de, volgens Platje, "beste papieren van het gerespecteerde merk Hahnemühle en de archivarische Epson UltraChrome HDR pigmenten gebruikt voor de best mogelijke afdruk." Na bestelling zal de print worden gedrukt en verzonden. De kosten van de prints zijn € 120,- incl. 21% BTW, excl. verzendkosten.
