RIPTIDE 24, zo heette de oefening waar de Koninklijke Marine en het Defensie Helikoptercommando de afgelopen week aan deelnamen. Met drie marineschepen, een onderzeeboot, en drie NH-90 maritieme gevechtshelikopters traint een Nederlandse Taakgroep in het bestrijden van onderzeeboten. De oefening dient onder andere als voorbereiding op de komst van de nieuwe ASW-fregatten, en zorgt ervoor dat men de kennis van anti-submarine warfare verder vergroot en verbreed.
Zr.Ms. Van Amstel met een van de drie Nederlandse onderzeeboten van de Walrusklasse voor een fotomoment tijdens Riptide. (Foto: Defensie)
Een onderzeeboot van de Walrusklasse, vaart nietsvermoedend rond voor de kust van Noorwegen. Wat men aan boord van de boot niet weet, is dat Zr.Ms. Van Amstel vlakbij vaart. Het schip beweegt zich traag voort, trager dan de cavitatiesnelheid want in dat geval zouden door de snelheid van de scheepsschroeven dampbellen imploderen en geluid maken.
Dat geluid moet het fregat uit de Karel Doormanklasse absoluut vermijden; de gesleepte sonar kan dan een veel verder en nauwkeuriger geluiden opvangen, zoals die van een onderzeeboot. "Hoe stiller je zelf bent, hoe beter je naar buiten kan luisteren. Als je zelf minder lawaai maakt, is je bereik groter en wat je hoort stukken duidelijker."
Aan het woord is kapitein-luitenant ter zee Wilco Faber, die als commandant van de Van Amstel de leiding heeft over RIPTIDE 24. "Je kan het vergelijken met een kroeg. Als het lawaaierig is, kan je je directe gesprekspartner aan tafel goed verstaan, maar de gesprekken twee tafels verder niet. Terwijl, als iedereen stil is en er geen achtergrondmuziek draait, dan hoor je dat gesprek twee tafels verder prima."
Ogen en oren
Zr.Ms. Van Amstel jaagt op onderzeeboten door gebruik te maken van uitkijken, radar en sonars. De uitkijken zoeken met hun verrekijkers naar periscopen en ook de Seastar-radar zoekt naar opgestoken masten.
De Van Amstel heeft in de boeg een actieve sonar, de PHS-36 van Holland Signaal (nu Thales). Deze sonar pingt op medium frequentie naar onderzeeboten op relatief korte afstand.
Het M-fregat is echter een echte specialist in onderzeebootbestrijding dankzij de LFAPS, de Low Frequency Active Passive Sonar. Deze sonar kan dus zowel pingen (actief) als luisteren (passief) en is ontwikkeld door TNO en het Canadese Ultra.
Links de 'vis' die achter het schip wordt gesleept. Dit is de VDS en deze kan ook onder temperatuurlagen pingen naar onderzeeboten. In het midden van de achterzijde van het fregat is de gesleepte sonar te zien, dit is een slang met onderwatermicrofoons die de teruggekaatste ping van de VDS kan opvangen. De passieve sonar kan ook ingezet worden om alleen te luisteren naar onderzeeboten. (Beeld: Defensie)
De LFAPS bestaat uit twee delen. De towed array (gesleepte sonar) is een lange slang met hydrofoons (onderwatermicrofoons) die achter het schip gesleept wordt. Daarnaast hebben de schepen een soort vis van 2500 kg die ook achter het schip wordt gesleept. Beide onderdelen werken samen: de vis zendt de ping uit en de echo van die ping wordt ontvangen door de towed array. (Overigens kan de towed array ook samenwerken met de HELRAS-sonar van de helikopters.)
De LFAPS kan op heel lage frequenties uitzenden en ontvangen, daardoor kan het ook op grotere afstanden onderzeeboten detecteren en volgen.
Ook de nieuwe fregatten krijgen de LFAPS.
Onderzeeboot in zicht
De onderzeeboot wordt dus gevolgd, maar dat weet hij zelf nog niet. De volgende stap: een van de drie met dipping sonar uitgeruste NH-90-helikopters die ingescheept zijn aan boord van het amfibisch transportschip Zr.Ms. Johan de Witt, de opdracht geven richting de onderzeeboot te koersen en een schijnaanval uit te voeren. Torpedo's hebben de heli's deze keer niet bij zich: door zonder te vliegen kunnen ze langer in de lucht blijven en als een oefentorpedo wordt gelanceerd moet deze ook terug uit het water worden gehaald. Wel worden vanuit de helikopters signalen uitgestuurd, zodat de onderzeeboot weet dat hij onder vuur ligt.
"We hadden het vermoeden dat de onderzeeboot dacht dat hij nog niet gedetecteerd was. Daarom hebben we de helikopters juist op andere plekken laten dippen (de sonar uit de helikopter in het water laten zakken om zo pings uit te zenden en weer op te vangen, red.), zodat die onderzeeboot zich veilig achtte en op missie bleef. Dat bleven we dan observeren", zegt Faber.
Ook onderdeel van de oefening was het testen van verschillende types signalen. Zo kan vanaf de Van Amstel via sonar een FM-signaal (frequentie modulatie) of CW (continuous wave) worden uitgestuurd, en observeert men hoe de onderzeeboot daarop reageert. Daarnaast beschikt het fregat ook over een VDS-systeem, een variable depth sonar, die ook achter het schip gesleept wordt en een groter bereik kent dan sonarsystemen die in de romp zelf zijn ingebouwd. Ook dit systeem kan verschillende signalen produceren en ontvangen.
Een archieffoto van een NH90-helikopter, die de HELRAS-sonar heeft laten zakken. Deze verdwijnt onder water en klapt vervolgens uit. De helikopter heeft verder een radar om onder andere periscopen en schepen op te sporen, FLIR om periscopen, personen, schepen, etc te zien. De NH90 kan sonoboeien in het water laten vallen die vervolgens actief (ping) of passief (luisteren) naar onderzeeboten. Met ESM kan de onderzeeboot radaruitzendingen detecteren. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Schat aan data
"Voor de onderzeeboot is het interessant om te kijken hoe het van zo'n systeem weg komt. Stel dat je tegenstander zo'n sonarsysteem heeft, hoe kan je er slim onderuit komen? Die info wordt uiteraard met elkaar gedeeld, en wordt door het Maritime Warfare Center in Den Helder geanalyseerd en teruggekoppeld naar alle betrokkenen bij de oefening. Zo kunnen ze direct hun voordeel halen uit deze training", zegt de commandant van de Van Amstel. Bij de oefening komt het dus voor dat het fregat de onderzeeboot wel spot, maar net zo goed gebeurt het omgekeerde. Of weet de onderzeeboot weg te sluipen vanonder het toeziend oog van zijn 'vijand'. Het is een soort kat- en muisspel, waarbij de rollen regelmatig worden omgedraaid.
Na enkele dagen RIPTIDE 24 werd al een schat aan data verzameld. Die wordt allemaal opgeslagen en geanalyseerd. Sommige zaken worden in real time doorgespeeld, waardoor de resultaten ervan nog gebruikt kunnen worden later in de oefening. Tegelijk dient die analyse ook als feedback voor de verschillende deelnemers, om achteraf terug te kijken op gebeurtenissen en eruit bij te leren.
Daarnaast houden zowel de Van Amstel als de onderzeeboot een uitgebreid journaal bij, die op elkaar worden geplakt. Dan blijkt dat op sommige momenten het fregat de onderzeeboot in de gaten had, maar die zelf niet op de hoogte was van zijn vijand, of omgekeerd. En die info zal alleen maar belangrijker worden: vanaf 2030 krijgen de Nederlandse en Belgische marine nieuwe ASW-fregatten. Door nu met de komst van die fregatten in het achterhoofd te trainen op onderzeebootbestrijding, kunnen meteen lessen worden getrokken die nog geïmplementeerd kunnen worden in de nieuwe schepen.
Beginnen met kleine stapjes
"We hebben hele korte lijnen met het projectteam van de ASW-fregatten; mijn voorganger als commandant van de Van Amstel is daar nu de projectleider, dus zij nemen ook de kennis en kunde van deze oefening mee naar het project. Nu wordt bijvoorbeeld ook duidelijk dat het schip in staat moet zijn nog stiller te zijn", zo trekt Faber alvast één belangrijke les uit de training.
De oefening had vooral plaats in en voor de Noorse fjorden. "We hebben hier mooi diep water, en oceanografisch een interessante omgeving, door de verschillende zoutlagen. Als het weer slechter wordt, kunnen we de fjorden induiken om verder te trainen. Dat geeft ons extra flexibiliteit", zo zegt Faber. "Bij slecht weer, zoals hoge golven of forse wind, zijn de masten van de onderzeeboot minder zichtbaar, en is die dus weer in het voordeel."
RIPTIDE 24 is een louter Nederlandse oefening; een bewuste keuze. "We hebben als Nederland de focus op ASW weer verhoogd. Dan begin je met de kleine stapjes; op jezelf trainen. Het is makkelijker om dit eerst nationaal te doorlopen: de lijntjes zijn heel kort. De vliegers en commandanten van verschillende eenheden ken ik persoonlijk. Daarnaast zijn alle deelnemers op de hoogte van elkaars trainingsbehoeften en proberen elkaar daarin zo goed als mogelijk te ondersteunen, maar ook uit te dagen."
Moest men volgend jaar opnieuw een training organiseren voor onderzeebootbestrijding, sluit Faber niet uit dat er een samenwerking wordt gezocht met partnerlanden. Maar die oefening staat nog niet in de steigers: "De marine werkt altijd met een operationeel jaarplan. Dat is voor 2025 nog niet bekend gesteld, maar wij hebben wel gevraagd om RIPTIDE 25. We willen de focus op ASW houden. Of die wordt ingepland is nog niet zeker, maar ik hoop het wel", geeft de commandant van Zr. Ms. Van Amstel nog mee.
Auteur: Kasper Goossens Kasper schrijft sinds november 2023 als freelance journalist voor Marineschepen.nl. Eerder werkte hij onder meer voor de Belgische nieuwswebsite Business AM, waar hij zich specialiseerde in defensie en geopolitiek. Wekelijks bundelt hij de belangrijkste gebeurtenissen in deze sectoren in een nieuwsbrief op Substack, 'Defense in Brief'. Kasper studeerde Journalistiek aan de Arteveldehogeschool in Gent.
