Zr.Ms. Dolfijn heeft een kleine maand in noordelijke wateren patrouilles uitgevoerd en daarbij voor de NAVO onderzeeboten en marineschepen in de gaten gehouden "die niet tot de alliantie behoren". Dat meldt Defensie vandaag na afloop van de operatie. Dat Defensie over de operatie bericht is een primeur. Niet eerder werd in Nederland zo snel openlijk over een onderzeebootpatrouille gesproken via officiële kanalen.
Zr.Ms. Dolfijn, een van de nog varende Walrusklasse onderzeeboten, op archiefbeeld. (Foto: Defensie)
In 2002 bespiedde onderzeeboot Zr.Ms. Walrus de Iraanse marine in de Perzische Golf. Dat nieuws kwam naar buiten doordat toenmalig staatssecretaris van Defensie zich versprak tegenover de Wereldomroep. Toen ondergetekende voor het boek In het diepste geheim onderzoek deed naar de Nederlandse onderzeebootoperaties in de periode 1968 - 1991, zei de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD) dat zij vanwege geheimhouding geen informatie zouden verschaffen. Ook de patrouilles in 1968 waren (en zijn) geheim. Functionarissen van de MIVD wilden zelfs niet bevestigen of zij rapporten over deze operaties in de archieven hadden.
Kort nadat Zr.Ms. Dolfijn afmeerde in het Schotse Edinburgh publiceerde de NAVO al een bericht over de inzet. Vandaag deelde Defensie dus het nieuws over de onderzeeboot. Waarom wordt de patrouille breed gepubliceerd? Daar schept Defensie geen duidelijkheid over, maar de inzet van de onderzeeboot heeft deels te maken met afschrikking. En een onderzeebootoperatie als afschrikking heeft pas zin als die operatie bekend wordt gemaakt.
Over Nederlandse onderzeebootoperaties na de Tweede Wereldoorlog is weinig bekend. Het boek Klaar voor onder water uit 2006 beschreef één Koude Oorlog-patrouille en dat was al heel wat. Ook in diverse kranten werd destijds kort over dit soort operaties geschreven, maar de regel is en blijft: over onderzeebootoperaties praat je niet. Over wat Nederlandse onderzeeboten doen, wordt niets gezegd.
September
De communicatie over de patrouille van de Dolfijn in september is dus een uitzondering. Deels, want veel inhoudelijke informatie wil Defensie niet prijsgeven. De Dolfijn was in het noordelijke deel van de Noordzee en in de Noorse Zee, deze loopt door tot Spitsbergen, boven Noorwegen en de Barentszzee. Daar hield de boot 'niet-NAVO-eenheden' in de gaten. Daarnaast zegt Defensie dat de "monitormissie bijna een maand duurde".
De Dolfijn vertrok begin september. Vlak voor vertrek, eind augustus, was minister van Defensie Ruben Brekelmans nog aan boord voor een kennismaking. Op maandag 23 september meerde de Dolfijn af in Edinburgh en in de tussentijd werd de onderzeeboot niet in een haven gespot.
In het diepste geheim en Orka bijna uitverkocht: bestel een gesigneerd exemplaar
Van de boeken In het diepste geheim en Orka zijn er nog maar een klein aantal exemplaren. Een nieuwe druk zal op z'n vroegst pas in 2025 verschijnen.
Bestel nu een gesigneerd exemplaar via Marineschepen.nl. Stuur een email naar , met daarin je naam en adres. De kosten zijn 20 euro per boek (geen verzendkosten). Betaling geschiedt per betaallink of overschrijving (let op, mail met link kan in de spam-folder belanden).
In het diepste geheim beschrijft de onderzeebootoperaties van Nederlandse onderzeeboten tijdens de Koude Oorlog. Zeventien patrouilles komen aan bod. Lees hier meer.
Orka (fictie) speelt zich af tijdens een patrouille in het hoge noorden in 1980. Het speelt zich af aan boord van de vijfde van de vier Driecilinders, waar twee bemanningsleden centraal staan in een ijzingwekkende onderzeese avontuur. Lees hier meer.
Als er geen exemplaren meer beschikbaar zijn, wordt dit bericht verwijderd.
Locaties van Koude Oorlog-patrouilles door Nederlandse onderzeeboten, op basis van informatie vergaard voor In het diepste geheim. De helft had in de noordelijke wateren plaats, de andere helft in de Middellandse Zee. Maar vooral de Middellandse Zee-patrouilles waren succesvol. (Kaart: Google, gegevens: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Koude Oorlog 2.0
De tijdsperiode, de vertrek- en aankomsthavens, en het zeegebied: het klinkt als een ouderwetse Koude Oorlog-patrouille. Exact waar de Walrusklasse in de jaren '70 als stille en diepduikende onderzeeboot voor was bedacht. Deze onderzeeboten, die de Driecilinder-onderzeeboten moesten vervangen, werden ontwikkeld om in de noordelijke wateren tussen Groot-Brittannië en IJsland (GIUK-gap) en verder naar het noorden operaties op Sovjet-eenheden te jagen.
Ook de Driecilinders en de latere Zwaardvisklasse-onderzeeboten werden daar in de beginperiode van de patrouilles veelvuldig ingezet, maar bleken juist in de Middellandse Zee veel succesvoller. Dat had deels te maken met de beperkte sonars van de boten en de lage snelheid waarop dieselelektrische onderzeeboten normaliter varen. Het zeegebied in de noordelijke wateren is erg groot en het is een gebied waar Russische schepen op snelheid doorheen varen, in de Middellandse Zee konden de Nederlandse boten de Russen die voor anker lagen juist opzoeken.
De Dolfijn vaart tijdens een patrouille net zo langzaam als de voorgangers, maar heeft met een gesleepte sonar, een optronische mast en nieuwe processing van de sonarinformatie veel meer mogelijkheden om schepen en onderzeeboten op te sporen. Ook is de informatievoorziening vanuit bondgenoten dankzij satellieten sterk verbeterd, waardoor de onderzeeboot zich beter kan positioneren.
De operaties door Nederlandse onderzeeboten in de uitgestrekte noordelijke wateren werden in de Koude Oorlog door de bemanning vaak als saai gezien (in tegenstelling tot die in de Middellandse Zee). Of de Dolfijn nu interessante contacten heeft gedetecteerd, is niet bekend.
Minister Brekelmans (en de commandant van de Belgische marine divisieadmiraal Botman) in de commandocentrale van Zr.Ms. Dolfijn. Op de schermen links verschijnt informatie van de sonars. Het beeld in het midden is het beeld van de optronische mast. Dat is een mast met camera's. De Walrusklasse heeft ook een smallere, en daardoor minder goed te zien, aanvalsperiscoop. De grijze cilinder rechts vormt het bedieningsdeel. (Foto: Defensie)
Wat weten we over onderzeebootpatrouilles?
Wat de Dolfijn heeft gezien en gehoord, weten we niet. Op basis van de 60 onderzeebootpatrouilles die ondergetekende in de (wel openbare) scheepsjournalen ontdekte en de interviews met bemanningsleden voor In het diepste geheim, valt een algemeen beeld te schetsen.
Voor vertrek wordt een onderzeeboot gereedgemaakt voor de lange reis. Tijdens een patrouille mag een onderzeeboot niet gedetecteerd worden en normaliter loopt de onderzeeboot geen haven binnen. De boot wordt niet alleen technisch in orde gemaakt (en er wordt soms extra spionage-apparatuur aan boord geplaatst), maar wordt ook helemaal volgepropt met eten en drinken. Op dat vlak heeft de Walrusklasse nog een voordeel: heel veel diepvriesruimte. De bemanning krijgt informatie over de patrouille en kan extra simulatortrainingen volgen.
De onderzeeboot vertrekt naar het noorden en vaart eerst boven water omdat ons deel van de Noordzee erg ondiep is. Pas als de boot diep water heeft bereikt, gaat de boot voor het eerst onder water. Dan wordt koers gezet naar het patrouillegebied. De boot vaart voortdurend in een virtuele 'box' waar slechts één NAVO-onderzeeboot in vaart, om aanvaringen te voorkomen. Ook het uiteindelijke patrouillegebied is een dergelijke box.
De onderzeeboot krijgt inlichtingenupdates. Vroeger gebeurde dat door marinevliegtuigen die de onderzeeboot opzochten en over de radio op korte afstand updates stuurden, daar moest de onderzeeboot wel een antenne voor opsteken en konden zij gespot worden. Een andere optie was de onerzeebootomroep, dan werden vanaf bijvoorbeeld Groot-Brittannië korte berichten verzonden op zeer lage frequenties. Die konden onderzeeboten onder water wel opvangen, maar ze konden niets terugsturen. De Walrusklasse onderzeeboten hebben satellietcommunicatie, maar ook dan moet een mast boven water worden gestoken.
Is er een interessant contact, een Russische torpedobootjager, een onderzeeboot, een onderzoeksschip, dan zal de onderzeeboot in een juiste positie willen komen om informatie te vergaren. Dat zal in eerste instantie met de sonar gebeuren, maar met de optronische mast kunnen beelden worden geschoten en de radar-uitzendingen kunnen door de EOV-apparatuur worden opgepikt. Alle informatie wordt geanalyseerd en opgeslagen voor in databases.
Als een contact doorvaart, kan een dieselelektrische onderzeeboot het contact niet volgen. Een onderzeeboot vaart tijdens een patrouille zo'n 3 tot 5 knopen om goed te kunnen luisteren en niet gedetecteerd te worden. Mocht er in de aangewezen box weinig gebeuren, kan de boot opdracht krijgen om naar een andere box te gaan.
De onderzeeboot kan na afloop gewoon weer terug naar Den Helder, maar met de hele bemanning even stoom afblazen in een buitenlandse haven geniet de voorkeur.
Nieuwe onderzeeboten
Een patrouille door een Nederlandse onderzeeboot is niet uniek, maar wordt wel zeldzamer. Dat heeft alles te maken met het feit dat de Onderzeedienst teruggaat van vier onderzeeboten naar twee. De Walrusklasse, die sinds 1990 vaart, is op leeftijd en wordt vervangen door nieuwe onderzeeboten.
Aanstaande maandag wordt het contract getekend voor vier nieuwe onderzeeboten. Deze worden door het Franse Naval Group gebouwd. Het concrete resultaat moeten we over tien jaar in Den Helder zien. Tot die tijd blijft aan elke operatie een Koude Oorlog-gevoel hangen.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
