Nieuwe incidenten rond Spratly-eilanden onderstrepen spanningen Zuid-Chinese Zee
Door: Frederik van Lokeren
Bericht geplaatst: 14-11-2023 | Laatst aangepast: 14-11-2023
Spanningen in de Zuid-Chinese Zee blijven steeds verder oplopen met nieuwe incidenten in de Spratly-eilanden, waaronder een op 3 november. Op die dag ontstond een gespannen situatie rond een Amerikaans marineschip en Chinese schepen nabij een door Taiwan gecontroleerd stukje land in de Spratly-eilanden. Vorige week werd in hetzelfde zeegebied een Filipijns schip 'beschoten' met een waterkanon door een Chinees schip. Volgend jaar vaart een Nederlands fregat door de Zuid-Chinese Zee.
USS Dewey tijdens de passage door de Zuid-Chinese Zee. (Foto: US Navy)
Het incident van begin november vond plaats nabij het door Taiwan gecontroleerde eiland Itu Aba, ook wel Taiping eiland genoemd door Taiwan. De Amerikaanse torpedobootjager USS Dewey van de Arleigh Burkeklasse voerde een zogenaamde Freedom of Navigation Operation (FONOP, operatie gericht op de vrijheid van navigatie) uit nabij de Tizard Bank, een atol met meerdere eilanden die geclaimd worden door Vietnam, China, de Filippijnen en Taiwan.
Het incident van begin november vond plaats nabij het door Taiwan gecontroleerde eiland Itu Aba, ook wel Taiping eiland genoemd door Taiwan. De Amerikaanse torpedobootjager USS Dewey van de Arleigh Burkeklasse voerde een zogenaamde Freedom of Navigation Operation (FONOP, operatie gericht op de vrijheid van navigatie) uit nabij de Tizard Bank, een atol met meerdere eilanden die geclaimd worden door Vietnam, China, de Filippijnen en Taiwan.
De Spratly-eilanden liggen zo'n 100 km ten westen van de Filipijnen en ongeveer 1.300 km ten zuiden van Taiwan. (Beeld: Google, bewerking: Marineschepen.nl )
Spratly-eilanden, een internationaal wespennest
De spanningen tussen Taiwan en de VS en China beperken zich niet tot alleen tot Taiwan zelf, maar spelen dus ook in de wateren rond de Spratly-eilanden, zo'n 1.500 km ten zuiden van Taiwan. Die eilandengroep ligt tussen de Filipijnen en Vietnam, en bestaat uit talloze eilandjes, rotsen en riffen waarvan sommige zijn verstrekt en uitgebreid tot militaire bases. Diverse eilandjes en riffen worden geclaimd door Brunei, Vietnam, de Filipijnen, Maleisië en Taiwan. China heeft er ook meerdere claims liggen, maar China claimt bovendien de 'onbetwistbare soevereiniteit' over de een groot deel van de Zuid-Chinese Zee, waaronder de Spratly's.
De Zuid-Chinese Zee is een drukke vaarroute, er wordt veel vis gevangen en uit onderzoek is gebleken dat er veel olie en gas in de zeebodem is.
Chinese schepen in de nabij gelegen Subi Reef en Fiery Cross Reef kwamen in actie toen USS Dewey de Tizard Bank naderde. De Chinese schepen waren onderdeel van de marine en maritieme militie. Deze laatste is een organisatie van de Chinese Volksrepubliek die nauw samenwerkt met de Chinese marine en kustwacht. De militie gebruikt in hoofdzaak vissersschepen, echter vaak zonder visserstuig en netten. De taak van de militie is om de regio in de gaten te houden en indien nodig schepen lastig te vallen en hun vrije doorvaart te verhinderen.
De Chinese mobilisatie van schepen is mogelijk een reactie op het vermoeden dat USS Dewey tijdens haar passage zich in de 12 nautische mijlszone rond het door China geclaimde Gaven Reef zou begeven en daardoor, in Chinese ogen, door Chinese territoriale wateren zou begeven. Zowel China, Taiwan en Vietnam vereisen dat militaire schepen toegang vragen, of op zijn minst voorafgaande notificatie doen, als deze zich door hun territoriale wateren verplaatsen. De Verenigde Staten houdt, op basis van internationale wetgeving, echter vast aan het principe van vrije doorvaart door deze wateren, ook voor oorlogsschepen.
De Amerikaanse Zevende Vloot had eerder duidelijk gemaakt dat USS Dewey zich enkel zou begeven nabij de door Vietnamese, Taiwanese en Filipijns gecontroleerde eilanden. Tijdens de ochtend van 3 november voer de USS Dewey de 12 mijlszone rond Ibu Ata binnen, dus in overeenstemming met de eerder aangekondigde Amerikaanse intenties.
Later op de dag begonnen verschillende schepen van de Chinese militie, alsmede een oorlogsschip, vermoedelijk een torpedobootjager zich in de zelfde zone te begeven. De identiteit van de Chinese torpedobootjager is tot op heden nog niet gerapporteerd.
De aanwezigheid van Chinese schepen in de door Taiwan opgeëiste wateren zou hebben gezorgd voor een verhoogde paraatheid van de Taiwanese eenheden op Itu Aba. De Amerikaanse en Chinese torpedobootjagers waren tijdens deze periode met elkaar in contact over kanaal 16, het internationaal maritiem veiligheidskanaal. Geen van beide schepen voer binnen de beperkte toegangszone van 6 kilometer rond het eiland, dat Taiwan oplegt.
Opvallend is de nabijheid van Itu Aba ten opzichte van het door China opgeëiste Gaven Reef. Beide eilanden bevinden zich iets over 12 nautische mijl van elkaar, waardoor de geclaimde territoriale wateren met elkaar gedeeltelijk overlappen. Het is niet duidelijk of de Chinese reactie om een torpedobootjager te sturen werd ingegeven om te voorkomen dat USS Dewey door China opgeëiste wateren zou varen. Het risico bestaat dat steeds als Amerikaanse schepen zich nabij Itu Aba begeven, een Chinese reactie volgt.
On November 6, Taiwanese media revealed a tense situation regarding the FONOP conducted by USS Dewey in the Spratly Islands on November 3.
According to UDN, after Dewey entered the 12nm area around Itu Aba in the morning, a Chinese warship followed suit. Later in the day,… pic.twitter.com/z3aycwHHdP
Groei aan militaire bases in de Zuid-Chinese Zee
De afgelopen jaren hebben alle betrokken partijen in de Spratly-eilanden hun militaire aanwezigheid significant verhoogd. Vooral de bouw van Chinese bases in de Spratly-eilanden stond het afgelopen decennia centraal. Zowel op Subi Reef als Fiery Cross Reef heeft China sterke bases gebouwd.
Chinese werken aan Subi Reef vonden plaats in 2014-2015. In deze periode bouwde China op het atol een vliegtuigbasis met een landingsbaan van 3.000 meter met meerdere hangars en administratieve gebouwen. Met baggerwerken werd niet alleen het eiland vergroot, de binnenzijde van de atol werd omgevormd tot een ankerplaats.
Het grotere Fiery Cross Reef kent een grotere transformatie maar volgt de algemene opzet met de bouw van een landingsbaan en haven. Net omdat Fiery Cross Reef groter is, kan het ook grotere vliegtuigen opereren. Beelden laten zien dat KJ-500 radarvliegtuigen vanuit Fiery Cross Reef opereren. De hangars op het eiland zouden ook groot genoeg zijn om H-6 bommenwerpers in te plaatsen. De aangelegde haven is groot genoeg zodat het eiland kan dienen als een marinebasis. Meerdere radartorens werden geplaatst aan de ingang van de haven. Daarnaast zijn er op Fiery Cross Reef sportvelden aangelegd, wat doet vermoeden dat de Chinese basis belangrijk genoeg is om het moreel van de troepen hoog te houden.
Ook Taiwan is bezig om haar posities in de Spratly-eilanden te verbeteren. Itu Aba is voor Taiwan een belangrijke locatie in de Zuid-Chinese Zee. Er zijn momenteel baggerwerken aan de gang aan de haventerminal op het eiland. Met de grotere haventerminal kunnen er ook grotere schepen terecht. Zo plant de Taiwanese regering om in de toekomst grotere kustwachtschepen naar Itu Aba te sturen om de situatie in de regio te stabiliseren.
Gevolgen voor Nederlandse reis?
De Zuid-Chinese Zee is voor Nederland, bijvoorbeeld met een haven als Rotterdam, al lange tijd van belang. De ontwikkelingen in die wateren hebben aan belang gewonnen, sinds twee weken terug minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot tijdens een persconferentie in Manilla zich liet ontvallen dat "Nederland achter de Filipijnen staat in haar oproep tot volledige naleving van het internationaal recht in de Zuid-Chinese Zee". Bruins Slot liet ook aan de Filipijnse pers weten dat volgend jaar een Nederlands fregat door de Zuid-Chinese Zee zal varen.
Dat fregat zal het Luchtverdedigings- en Commandofregat (LCF) Zr.Ms. Tromp zijn, zoals Marineschepen.nl onlangs berichtte.
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
De Nederlandse toezegging kwam na meerdere incidenten tussen de Chinese marine en de Filippijnen in de Spratly-eilanden. Het conflict tussen China en de Filippijnen speelt zich af in de Second Thomas Shoal en is recentelijk gecentreerd rond de Filipijnse positie van BRP Sierra Madre, een oud landingsschip dat de Filipijnen in 1999 op een rif voer dat bij de Spratly-eilanden hoort, om hun claim op de eilanden te onderstrepen.
Sindsdien onderhouden de Filipijnen dat schip en wordt het bevoorraad. De Chinese kustwacht heeft de afgelopen maanden de Filipijnse bevoorrading van de Sierra Madre regelmatig proberen te verhinderen. In augustus zette een Chinees schip een waterkanon in, eind oktober kwam het tot een aanvaring tussen een Chinees en Filipijns schip en afgelopen vrijdag zou weer een waterkanon zijn ingezet tegen een Filipijns bevoorradingsscheepje. Dit alles, ondanks het feit dat de Sierra Madre zich in de Exclusieve Economische Zone van de Filippijnen bevindt. In 2021 riep China reeds de Filippijnen op de Sierra Madre te verwijderen, een oproep die de Filippijnen direct verwierpen.
Ook worden Filipijnse vissersschepen in deze regio herhaaldelijk lastiggevallen door Chinese vissersschepen en maritieme militie.
BRP Sierra Madre ligt op zo'n 35 km van Mischief Reef, een derde rif waarop China een vliegveld en militaire bases heeft aangelegd.
Subi, Fiery Cross en Mischief Reef vormen een driehoek waarbinnen China in staat moet zijn om maritieme bewegingen te kunnen controleren. Naast vliegtuigen zijn de eilanden ook uitgerust met anti-scheepsraketten en luchtafweersystemen die volgens de Amerikaanse admiraal John C. Aquilino een bedreiging vormen voor alle naties die in dit gebied opereren.
Het is niet duidelijk of Zr.Ms. Tromp in wateren zal varen die China opeist, maar de kans op Chinese intimidatie tijdens de passage in de Zuid-Chinese Zee, zeker na de toezegging van Nederlandse steun aan de Filippijnen, lijkt reëel.
Auteur: Frederik Van Lokeren Frederik schrijft als freelancer voor Marineschepen.nl sinds 2022. Hij was als logistiek officier bij de Belgische marine (2010-2017) o.a. eenheids- commandant van mijnenjager BNS Lobelia tijdens de onderhousdsperiode en Hoofd Logistieke Dienst van het M-fregat BNS Louise-Marie. Nu is Frederik manager in de Supply Chain Business Consultancy bij Moore Belgium. Verder volgt Frederik nauwgezet maritieme en amfibische ontwikkelingen op de voet, met een specifieke interesse in de Russische marine en Marine Infanterie.
