Defensie kijkt nadrukkelijk naar niet-Amerikaanse luchtverdedigingsraketten voor de nieuwe fregatten. Dat zeggen bronnen tegen Marineschepen.nl. De Koninklijke Marine maakt sinds de jaren '60 vrijwel alleen gebruik van raketten van Amerikaanse origine, zoals Standard Missile en NATO Sea Sparrow. Voor de toekomstige schepen zou dat dus anders kunnen worden.
Zr.Ms. De Zeven Provinciën (LCF) lanceert een Raytheon Standard Missile 2 Block IIIA. (Foto: Defensie)
De Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF'en) en de M-fregatten hebben uitsluitend raketten en kruisvluchtwapens van de Amerikaanse bedrijven Raytheon en Boeing. De Standard Missile 2 Block IIIA (SM-2) van de LCF'en zijn bedoeld om luchtdoelen op grote afstand te onderscheppen, de Evolved Sea Sparrow (ESSM) voor doelen dichterbij het LCF. De M-fregatten kunnen de NATO Sea Sparrow lanceren, en beide scheepsklassen de Amerikaanse Harpoon.
Ook de GW-fregatten, de S-fregatten en de L-fregatten voeren (S-fregatten: varen) met Amerikaanse geleide wapens. De Directie Materiële Instandhouding (DMI) in Den Helder (en voorgangers) onderhoudt al sinds jaar en dag deze wapens voor de Nederlandse marine en voor diverse andere NAVO-marines. De software in de commandocentrale en de radars van Thales zijn ingericht op deze wapens.
Dat gaat dus mogelijk veranderen voor de fregatten van de toekomst. Eerder was al bekend dat de Harpoon (wapen tegen andere schepen) wordt vervangen, maar daar kan ook een nieuw Amerikaans antischipwapen voor in de plaats komen.
Marineschepen.nl begrijpt dat de de Defensie Materieel Organisatie (DMO) nu serieuzer dan in het verleden overweegt over te stappen op een surface-to-air missile uit een ander land dan de VS. En dat is voor het eerst sinds de jaren '60.
De belangrijkste reden waarom DMO naar andere wapensystemen kijkt, is geld. De kosten van de Amerikaanse raketten blijven hard stijgen en dreigen onbetaalbaar te worden voor Nederland, terwijl de kwaliteit van de systemen niet net zo hard mee lijkt te gaan. Concurrerende systemen zouden op sommige terreinen zelfs beter presteren dan de Standard Missile of ESSM.
Alternatieven: Frans-Brits of Israëlisch
Waar kijkt DMO dan naar? Er zijn weinig Westerse fabrikanten actief in de maritieme luchtverdedingsmarkt. Als we de Zuid-Afrikaanse Denel Dynamics met hun infrarood Umkhonto-raketten voor de korte afstand niet meerekenen, zijn (naast het Amerikaanse Raytheon) alleen het Frans-Britse MBDA en de Israëlische bedrijven IAI en Rafael serieuze kandidaten die dergelijke maritieme raketten produceren.
IAI is aanbieder van de Barak MX-systemen en Rafael heeft net een marineversie van de Iron Dome geïnteroduceerd. MBDA is producent van de Aster die op Britse, Franse en Italiaanse schepen staat. De Britten gebruiken bovendien de Sea Ceptor (CAMM-raket) van MBDA voor de verdediging op kortere afstand.
Kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën nadat het schip 'verwapend' is en kanons heeft ingeruild voor Terrier-luchtdoelraketten. Op het achterste deel van het schip is de dubbele lanceerinrichting te zien, met aansluitend een verhoging. Die verhoging was voorzien van luiken waar een Terrier-raket diagonaal vanuit het magazijn automatisch opgevoerd kon worden. De donkere schotels die iets verder naar voren staan, zijn de Amerikaanse doelaanwijsradars die Nederland er bij kreeg. (Foto: Koninklijke Marine/ NIMH)
Beelden van vele lanceringen van de Terrier door De Zeven Provinciën.
Huwelijk
Nederland gebruikt echter de raketten van Raytheon en daar staat Nederland niet alleen in, Raytheon is marktleider. Ook Duitsland, Denemarken, Noorwegen, Spanje, Griekenland, Turkije, Australië en Canada zijn raket-klant bij het Amerikaanse bedrijf. Veel landen zijn al heel lang klant en dat is terug te voeren op de Amerikaanse steun na de Tweede Wereldoorlog en de dreiging van de Sovjet-Unie.
In de jaren '50 raakte de marine geïnteresseerd in geleide wapens tegen vliegtuigen. Na oriënterende gesprekken met de Britten, knoopte de marine gesprekken aan met de Amerikanen over dit onderwerp. Nederland maakte aan de VS kenbaar dat het graag Terrier-raketten wilde (krijgen) voor de De Zeven Provinciënklasse kruisers.
De bevelhebber van de Amerikaanse marine admiraal Arleigh Burke was 2 en 3 april 1957 op bezoek in Nederland, op uitnodiging van VADM Moorman, staatssecretaris van marine. Veel kranten schreven over het bezoek van Burke en zijn vrouw. Tijdens een persconferentie zei Burke onder andere over geleide wapens "warm voorstander te zijn zoveel mogelijk schepen over de gehele wereld er mee uit te rusten". Op de foto is Burke te zien in het Paleis te Den Helder, tegenover de Nederlandse bevelhebber der zeestrijdkrachten vice-admiraal H.H.L. Pröpper. Burke kreeg ook een rondleiding aan boord van kruiser Hr.Ms. De Ruyter, mevrouw Burke kreeg een rondleiding in de Keukenhof. (Foto: Koninklijke Marine/ NIMH)
Meer Europese landen waren in contact met de VS over gratis raketten en vliegtuigen. De Amerikanen vonden het erg belangrijk om de NAVO-bondgenoten te voorzien van nieuwe wapens met het oog op de groeiende Sovjet-capaciteiten, zo blijkt uit een geheim document uit 1960 dat vorig jaar werd vrijgegeven. De VS erkende dat "veel Europese NAVO-landen tegen problemen aanlopen bij het moderniseren van hun strijdkrachten en is bereid om die landen te helpen onder het Mutual Security Program." Nederland kreeg twee Terrier-lanceerinstallaties met bijbehorende raketten aangeboden, en hoefde alleen de verbouwing van de twee kruisers op de Nederlandse werven zelf te betalen. In 1958 werd het voorstel dankbaar aanvaard, maar de verbouwingskosten werden te hoog bevonden en dus werd één van de kruisers 'verwapend'.
Daarmee begon een lang raket-huwelijk. Alleen de Britse Sea Cat op de Van Speijkklasse-fregatten (1967-1990) was een uitzondering. Deze handmatigbestuurde raket was echter een mislukking. Desondanks was de marine daarna nog eens met de Britten in gesprek, opnieuw in de jaren '60, maar dan bij de ontwikkeling van de Geleide Wapen-fregatten (1975-1999). De Britse marine zou de Nederlandse 3D-radar aanschaffen als de Nederlandse marine de Britse Sea Dart zou kopen. Die samenwerking viel in het water en er werd gekozen voor de opvolger van de Terrier: de Standard Missile 1.
GW-fregat Hr.Ms. De Ruyter lanceert een Standard Missile (Foto: Koninklijke Marine/ NIMH)
Sindsdien zou de marine niet meer serieus hebben overwogen om andere wapensystemen aan te schaffen dan Amerikaanse. Een insider uit die tijd legde Marineschepen.nl uit dat zeker in de beginjaren lang bijna alle Westerse schepen met Amerikaanse systemen voeren, "zelfs de Fransen". "Bovendien was het lekker goedkoop. De VS betaalde flink mee aan de ontwikkeling van de NATO Sea Sparrow", zegt de bron die anoniem wil blijven. "Daarnaast was je verzekerd van een groot volume. Van die Amerikaanse missiles worden ontzettend veel verkocht. Dat drukte de prijs, en zorgde ook voor een goede ondersteuning. Als er een probleem was belde je naar Amerika, grote kans dat ze dan zeiden: 'Dat hebben we ook meegemaakt en dit is de oplossing'. We hebben een keer een probleem gehad bij een L-fregat dat een probleem had met hun SM-1. Er kwam een ongelooflijke club Amerikaanse experts op de been en zij kwamen het probleem onderzoeken."
Het volume en de ondersteuning blijven een geweldig voordeel voor Raytheon. Er zijn 2.700 lanceringen geweest van de SM-2 bijvoorbeeld, dat levert ontzettend veel informatie en kennis op. Geen concurrent kan hier bij in de buurt komen. Maar het volumevoordeel lijkt zich niet meer uit te drukken in de prijs en tijd van korting voor armlastige Europeanen is allang voorbij. Overigens staan de Amerikaanse wapenproducenten bekend om hoge kosten voor vliegtuigen, schepen en andere systemen.
'Maar we hadden plannen voor de toekomst...'
De prijsstijgingen zijn dus kennelijk zo ernstig dat DMO naar alternatieven kijkt. Dat kan ondanks het huwelijk ook goed, omdat de Nederlandse marine geen Amerikaanse radars en geen Amerikaans combat management systeem (CMS) gebruikt. Mogelijk dat Spanje en Noorwegen met hun AEGIS-systeem moeilijker afscheid kunnen nemen.
Toch is een overstap niet zomaar gemaakt. Nederland heeft zelfs plannen om juist meer Amerikaanse systemen aan te schaffen. Enkele jaren terug werd besloten om de SM-2 IIIC aan te schaffen, een luchtverdedigingsraket met mogelijkheden tegen schepen. Ook werkt Nederland mee aan de ESSM Block 2, de MK 41 lanceerinrichting moet daar voor worden aangepast. En een alternatief voor de SM-3 (tegen ballistische raketten) en de SM-6 zijn er niet buiten de VS. De nieuwe ASW-fregatten worden momenteel ontworpen en er is al rekening gehouden met de Mk41 VLS, die zoals het er naar uitziet ook moet blijven staan. Mogelijk is dat wat er na 60 jaar Amerikaanse raketten overblijft.
