Waar was Luchtverdedigings- en Commandofregat (LCF) Zr.Ms. Tromp in de nacht van 24 op 25 februari? "In de haven van Den Helder", kan menig marineman/ -vrouw ons vertellen. Maar volgens het automatisch identificatiesysteem (AIS) van het fregat, was de Tromp die nacht -avondklok of niet- er op uit getrokken. De stad in.
Zr.Ms. Tromp in 2017 in The Minches. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
AIS is verplicht voor (bijna) alle schepen en geeft onder andere de positie op basis van GPS door. Scheepvaartverkeer, verkeersleiders en iedere andere geïnteresseerde kan op zee of vanuit de keuken thuis de scheepsbewegingen in de gaten houden. Dus ook bewegingen van marineschepen, áls ze hun AIS bij hebben staan. Want marineschepen mogen hun AIS uitzetten.
De AIS van Zr.Ms. Tromp stond echter niet uit, vorige week donderdagnacht. En dat leverde een opmerkelijk beeld op.
Zr.Ms. Tromp, momenteel in onderhoud, lag woensdag in de marinehaven van Den Helder en werd aan het einde van de ochtend Dok VI in gevaren. Dat was te zien aan de hand van AIS-gegevens van het schip. Maar op het moment dat het 144-meter lange fregat werd vastgelegd en het water onder het schip werd weggepompt, ging de AIS aan de rit.
AIS van Zr.Ms. Tromp van 24 en 25 februari 2021. (Bron: Marinetraffic.com)
Op haar dooie gemak maakte het schip een virtueel ommetje, dat men zelfs in het ruigste zeeschuimerscafé van Den Helder een sterk verhaal had gevonden. De Tromp klom de dijk over, de Waddenzee in, Malzwin, naar het Marsdiep, via het Nieuwe Diep en de Chathemweg, schuifelde het fregat de Nieuwe Haven door, doorkruiste Den Helder tot het een heel eind buiten de stad op de provinciale weg richting Julianadorp rechtsomkeert maakte en weer kris-kras door de marinestad en vooral de marinehaven, met uitschieters richting Texel, voortkroop tot het zich de volgende ochtend ergens tussen steiger 19 en 20 schaakte. Maar daar was het schip niet. Want dat lag nog altijd warm en droog in Dok VI.
Zr.Ms. Tromp voer op 24 februari 2021 iets voor 12 uur 's middags het dok in. (Foto: Koninklijke Marine)
Het bovenstaande verslag van het nachtelijke avontuur is natuurlijk geinig, maar de achterliggende kwestie kan uiterst serieus zijn. Wat misschien op het eerste gezicht lijkt op software-gekkigheid, doet ook denken aan GPS-spoofing. De afgelopen jaren zijn meerdere verhalen opgedoken van AIS-locaties van schepen die mijlen landinwaarts waren, en vooral schepen die (volgens AIS) de ene cirkel na de andere maakten. Vooral in de buurt van Chinese havens, maar het gebeurde ook in de Zwarte Zee en voor de Amerikaanse kust.
Bekend is dat in ieder geval Russische en Chinese systemen (maar ongetwijfeld ook systemen van NAVO-landen) in staat zijn om de satellietnavigatie-ontvangers een vals signaal te geven, waardoor zij zich op de gekste locaties wanen. Dit is schepen overkomen, maar ook de positiebepaling van telefoons kan zo in de maling worden genomen. GPS is een Amerikaans systeem waarvan de voorloper al in 1977 bij de Nederlandse marine werd geïntroduceerd1, en zal in tijden van oorlog niet beschikbaar of betrouwbaar zijn. Maar in vredestijd gebeuren er kennelijk ook vreemde dingen mee, en niet alleen met GPS, het gebeurt ook bij de andere satellietnavigatiesystemen. In 2019 werd geschreven dat er zo'n 10.000 incidenten met navigatiesystemen van schepen zijn geweest.
Van massale GPS-spoofing lijkt echter geen sprake te zijn in de haven van Den Helder eind februari, omdat AIS-informatie van andere marineschepen die op dat moment in de haven waren geen afwijkingen vertoont.
Marineschepen.nl heeft begrepen, kort na publicatie van dit artikel, dat de bemanning van het schip zelf sprak over dat de AIS "raar had gedaan".
Was het een onschuldige, maar heel ongebruikelijke, afwijking van AIS van een schip in een dok? Of ging het om iets ernstigers? De Koninklijke Marine is deze vragen gesteld, maar er zijn nog geen antwoorden. Marinetraffic.com was bereid om zich te verdiepen in de informatie, maar kon geen directe oorzaak aanwijzen.
Update 7-3-2021: de oorzaak van het 'AIS-avontuur' van de Tromp lijkt te zijn, met dank aan lezers die reageerden onderaan deze pagina en via de Facebook-pagina van Marineschepen.nl, dat het GPS-signaal door de overkapping van het dok gestoord werd. De positie week dus steeds iets af van de werkelijke positie van het dok, hierdoor -vermoedt Marineschepen.nl- ontstaan een heleboel GPS-posities. Dat is op zich niets bijzonders, maar omdat het gaat om AIS, worden die posities door tools aan elkaar verbonden: een heleboel onnauwkeurige posities (die ook qua tijd verschillen) worden door ze onderling te verbinden met pijltjes op AIS-websites en tools vertoond als route.
