Sinds begin deze week de eerste lekken in Nord Stream-gasleidingen ontdekt werden, is duidelijk hoe kwetsbaar de onderzeese infrastructuur is en hoe lastig het is om te bewijzen wie achter sabotage-acties onder water zit. Rusland wordt door meerdere landen als hoofdverdachte gezien, maar er zijn nog geen bewijzen. Ondertussen is Denemarken een onderzoek gestart.
Het Deense fregat KDM Absalon. (Foto: Deense marine)
Voordat de lekkages in de gasleidingen ontdekt werden, vingen Deense en Zweedse seismologen trillingen op. De landen zijn er inmiddels zeker van dat er sprake is van sabotage en de premiers van de twee Scandinavische landen hebben dit ook op Twitter gemeld. De Zweedse veiligheidsdienst bracht woensdag bovendien een statement naar buiten dat niet uitgesloten moet worden dat een buitenlandse macht achter de sabotage zit.
Voorzichtig met beschuldigingen richting Rusland
Volgens CNN zijn er maandag en dinsdag Russische marineschepen gespot in de buurt van de lekkages van de Nord Stream gasleidingen. Het Amerikaanse medium verkreeg deze informatie naar eigen zeggen via twee westerse medewerkers van inlichtingendiensten.
Dat Russische schepen in de Oostzee rondvaren is verre van ongebruikelijk. Omdat er echter steeds meer gesproken wordt over sabotage van de gasleidingen door de Russen, is er voor de schepen die maandag en dinsdag gespot werden veel aandacht. Bovendien werden vorige week ook Russische onderzeeboten waargenomen niet ver van de plek waar de lekkages zitten.
Toch is dit geen bewijs. Een Deense militair zei tegen CNN dat ze elke week Russische schepen in deze wateren zien: "De Russische activiteit in de Oostzee is de afgelopen jaren flink toegenomen. Ze testen onze waakzaamheid behoorlijk vaak, zowel op zee als in de lucht."
Deze voegde hier echter wel aan toe het moeilijk is om een andere actor in de omgeving te bedenken met een motief en de middelen om de pijpleidingen met behulp van explosieven te saboteren. Ook vanuit de Verenigde Staten komen dergelijke geluiden. Volgens Amerikaanse overheidsambtenaren en militaire bronnen zijn er geen andere mogelijke verdachten te bedenken.
Uiteraard varen niet alleen Russische schepen in de Oostzee. Behalve marineschepen van landen die aan de Oostzee grenzen, is ook de Amerikaanse heliktopercarrier USS Kearsarge in die zee actief. Amerikaanse marineschepen zijn echter regelmatig in de Oostzee te vinden.
Onderzoek begonnen onder Deense leiding
Onderzoek moet verder uitwijzen wat er precies gebeurd is bij de Nord Stream gasleidingen. Het onderzoek staat onder leiding van Denemarken en inmiddels zijn ook Zweden en Duitsland hiermee begonnen. Volgens CNN heeft Denemarken een uitsluitingsgebied van vijf zeemijl afgekondigd rondom de pijpleidingen en is er een no-fly-zone van een kilometer boven het gebied.
Het Deense fregat KDM Absalon (Absalonklasse) was al zeer snel ter plaatse samen met een inspectievaartuig. Dit fregat is er echter vooral om het uitsluitingsgebied te bewaken. Vanwege het lekkende gas in het zeer onveilig voor schepen om nog in dit gebied te varen. Het water kan door de gasbellen zijn draagvermogen verliezen en bovendien zijn deze bubbels ontvlambaar. Voor gas in het schip hoeft de Absalon niet te vrezen, net als andere marineschepen, kan het zichzelf gasdicht maken.
Mogelijk nog eerder dan de Denen, was een Amerikaans P-8 Poseidon maritiempatrouillevliegtuig ter plaatse, zo werd ontdekt door mensen achter OSINT-accounts op Twitter. De P-8, een toestel dat ontworpen is voor onder andere onderzeebootbestrijding, zou enkele uren zeer laag boven het gebied hebben gevlogen vlak nadat explosies waren waargenomen.
(Revision) We noticed a ???? USN P-8A running circles near one of the Nordstream pipeline blasts not long after it occurred. The P-8A ends up flying low enough to be out of coverage for about 3 hours near here. https://t.co/P5pQh4vGX0
Duitsland maakte ook rap bekend schepen te zullen sturen naar het gebied om verkennende taken uit te voeren. Volgens een anonieme bron van Der Spiegel had Duitsland de hele situatie echter kunnen zien aankomen. De CIA zou Duitsland al weken geleden gewaarschuwd hebben dat er mogelijk aanvallen op de pijpleidingen op het programma stonden.
Zweede schepen zijn nog niet richting de gasleidingen gestuurd, maar volgens het hoofd van de Zweedse marine Jimmie Adamsson, in het Zweedse dagblad SVT, zou hier snel verandering in kunnen komen. Volgens Adamsson zijn er nog geen concrete plannen om marineschepen te sturen, maar hij sluit niet uit dat dit uiteindelijk wel gaat gebeuren.
Middelen
Nu steeds meer landen het als bewezen achten dat de lekkages in de Nord Stream gasleidingen door sabotage veroorzaakt zijn, is in de zoektocht naar een dader de vraag hoe de sabotage is uitgevoerd. Rusland wordt logischerwijs genoemd en dus is de vraag welke mogelijkheden Rusland heeft om een dergelijke aanslag te plegen.
Voor zover bekend heeft Rusland geen speciale middelen in de Oostzeevloot om dit soort acties uit te voeren. Dit is echter ook niet nodig. Het is goed mogelijk dat de explosieven zich daar al langere tijd bevonden en met behulp van een timer tot ontsteking zijn gebracht.
De Nord Stream pijpleidingen liggen op zo’n 80 meter diepte. Met geavanceerde duikapparatuur is het goed mogelijk om duikers met explosieven naar deze diepte te sturen. Zeker als men zich bedenkt dat de beveiliging rondom de wereldwijde infrastructuur onderwater te wensen overlaat.
Gevaren van de zeebodemoorlog
In Het Parool waarschuwde Frank Bekkers van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies namelijk dat het goed zou kunnen dat het niet bij gasleidingen blijft. Volgens Bekkers liggen bijvoorbeeld duizenden kilometers aan internetkabels onbeschermd op de bodem van de oceanen en zeeën en kunnen deze gemakkelijk worden gesaboteerd.
Rusland zou volgens de Amerikaanse en Britse strijdkrachten sinds 2015 veel investeren in onderzeeboten en spionageschepen die deze internetkabels bestuderen. Zo zou vooral onderzeeboot AS-12 Losharik zich hiermee bemoeien. De Losharik, onderdeel van de Noordelijke Vloot, kan tot enkele duizenden meters diep duiken. Kabels die dusdanig diep liggen, zijn zeer moeilijk te repareren, maar hebben een cruciale rol voor de wereldeconomie.
Finland heeft vanwege de gebeurtenissen in de Oostzee dan ook de beveiliging van zijn gasleidingen opgeschroefd. Bij de Balticconnector-gasleiding, die van het Estse Paldiski gas vervoert naar het Finse Inkoo, worden volgens Minister van Financiën Annika Saarikko extra maatregelen getroffen. Ook is er aandacht voor andere cruciale infrastructuur zoals het elektriciteitsnet.
