De marine start volgend jaar een proef met vrouwelijke bemanningsleden op onderzeeboten. Op de Nederlandse onderzeeboten hebben tot op heden alleen mannen gevaren. Eerder was al bekend dat de marine met gemengde bemanningen wilde gaan varen op nieuwe onderzeeboten. Op onderzeeboten in andere westerse landen wordt ook gemengd gevaren.
Uitkijk op de brug van Zr.Ms. Walrus. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Vanochtend kondigde staatssecretaris van Defensie Barbara Visser via Twitter de proef aan. De wens van Defensie en de marine is niet nieuw. Voormalig minister van Defensie Jeanine Hennis had al eerder gezegd dat onderzeeboten ook voor vrouwen opengesteld moesten worden en toenmalig groepsoudste Onderzeedienst KTZ Hugo Ammerlaan zei in 2014 dat gemengd varen het uitgangspunt moest zijn. Ook de huidige groepsoudste, KTZ Herman de Groot, heeft tijdens zijn commando-overdracht bijna twee jaar geleden al gezegd dat gemengd varen er aan ging komen.
De verwachting was echter dat dat pas zou beginnen bij of rond de nieuwbouw van de vervanger van de Walrusklasse in 2027. Want dan pas zou de accommodatie aangepast kunnen worden. Dat was immers de afgelopen decennia de reden waarom vrouwen niet op de Walrusklasse terechtkonden. De marine begint echter volgend jaar al met een proef aan boord van Zr.Ms. Zeeleeuw met vier vrouwen.
"Voortschrijdend inzicht," zegt kapitein ter zee Herman de Groot in een telefonisch gesprek met Marineschepen.nl. "Er zijn een aantal onderzeediensten waar wij close mee samenwerken omdat hun werk en boten heel erg lijkt op wat wij hebben en doen. Het gaat dan met name om Canada en Australië. En uit het benchmarkonderzoek dat wij continu doen met die marines, kwam naar voren dat zij verregaand andere inzichten hebben gekregen op het gemengd varen. Die inzichten heb ik tegen het licht gehouden en gekeken of we dat ook in Nederland kunnen toepassen."
Het belangrijkste inzicht van de Canadese en Australische marines was dat het juist niet goed is om de onderzeeboten aan te passen op een gemengde bemanning. Bij bijvoorbeeld de Zweedse onderzedienst is dat ook niet, maar daar werd altijd van gezegd dat dat komt doordat die onderzeeboten kort van huis zijn. De Australische en Canadese onderzeeboten zijn net als de Nederlandse vaak langer op pad. De Groot: "Zij zijn dus begonnen met gescheiden sanitair en gescheiden slaapverblijven. En uiteindelijk kwam dus vanuit de organisatie en de bemanningen zelf -de dames voorop-, het signaal dat dit niet werkte. Varen op een onderzeeboot is anders dan op een fregat. De vrouwen zeiden dat ze niet echt een team konden worden als zij privileges zouden krijgen waar mannelijke collega's op moeten wachten tot ze sergeant-majoor zijn."
Zowel Canada als Australië koos daarom voor het one of the crew concept waarbij de aanpassingen aan boord minimaal zijn. "Denk aan onderlinge afspraken, een extra gordijntje zodat mannen en vrouwen zich rustig kunnen omkleden, een douchedeur in plaats van een douchegordijn. Maar verder maakten ze de verschillen voor mannen en vrouwen zo klein mogelijk."
De Groot is ervan overtuigd dat een gemengde bemanning beter werkt dan een bemanning bestaande uit alleen mannen. "En het zou dus vreemd zijn als we niets met die inzichten zouden doen. Ik heb een voorstel geschreven en de afgelopen maanden zijn we met stuur- en werkgroepen bezig geweest om de vertaalslag te maken naar de Nederlandse situatie. De admiraal is bij de staatssecretaris en de minister geweest en die heeft gezegd dat we het toch anders willen proberen. Dat vonden zij goed. Gisteren heb ik het personeel ingelicht en vandaag ontvangt het thuisfront een brief."
Volgens het systeem dat ook de Canadese en Australische marines hanteren wordt de accommodatie niet aangepast. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Vier vrouwen
In januari 2019 gaan vier vrouwen beginnen op Zr.Ms. Zeeleeuw. Het gaat om twee officieren, een onderofficier en een matroos. De vier werken al bij de marine en zijn de afgelopen tijd door de Onderzeedienst gevraagd of zij interesse hebben. De dames moesten nog wel de aanvullende Onderzeedienstkeuring doorgaan, dus een extra psychologisch onderzoek en een duimedisch onderzoek. Zij zullen dan eenmaal aan boord meegaan in het systeem van het leren werken op een onderzeeboot, het zogenaamde afoefenen.
De test zal in totaal een jaar duren, waarvan de dames in de eerste helft van het jaar op de Zeeleeuw zullen varen en daarna zullen overstappen op de Dolfijn. Met de Zeeleeuw zullen zij een drietal reizen gaan doen en zich tegelijkertijd gaan bekwamen in het werken met de apparatuur op een onderzeeboot.
Na iedere reis wordt geëvalueerd en wordt gekeken of er wat moet veranderen. De manier van werken die daar dan uitkomt, wordt vervolgens op de Dolfijn getest. Want wat op de ene boot werkt, kan op de andere boot heel anders gaan.
Volgens De Groot is de proef geslaagd als blijkt dat er aan het einde van het jaar een inzetgerede onderzeeboot met gemengde bemanning is. Dat de vrouwen die aan boord komen in die tijd niet zijn afgeoefend, maakt volgens de groepsoudste niets uit. "Daar gaat het niet om. Een jaar is veel te kort om je flipper te halen. Wat we gaan vaststellen is of je met een gemengd team een product kunt neerzetten."
TD'ers werken onder water aan een diesel. 50% van de functies op een onderzeeboot is een technische functie. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Werving
Volgens velen bij Defensie is de openstelling van de Onderzeedienst voor vrouwen een oplossing voor de werving. De helft van de onderzeebootbemanning van een Walrusklasse onderzeeboot bestaat echter uit harde technische functies (Technische Dienst) en van het personeel van de Operationele Dienst wordt ook affiniteit met techniek gevraagd. Als wachtsofficier op een onderzeeboot moet je uiteraard weten hoe je moet navigeren, maar ook diep in de techniek van de onderzeeboot willen duiken. Dat zijn niet de onderwerpen waar veel vrouwen warm voor lopen. Hetgeen dus betekent dat de werving nog meer moeite zal moeten doen om vrouwen te werven dan mannen.
De Groot merkt wel op dat er wat aan het veranderen is. Hij wijst er op dat van de adelborsten Technische Dienst die dit jaar zijn begonnen op het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM) veertig procent vrouw is. "Die getallen zijn in Nederland aan het veranderen. En bij officieren is dat al een aantal jaren een trend. Vorig jaar was 35% van de TD-officieren vrouw, nu is dat weer toegenomen. Ik ga er zondermeer vanuit dat die trend bij manschappen ook opgepikt gaat worden."
Of daarmee daadwerkelijk een wervingsprobleem wordt opgelost is maar de vraag, want hoewel er landelijk inderdaad meer vrouwen voor een technische studie kiezen, zijn er juist minder vrouwen die voor een technisch beroep gaan. “We raken veel vrouwen met technisch talent kwijt bij de overstap van studie naar werk”, zei Cocky Booij, directeur van het landelijke expertisebureau VHTO van meisjes en vrouwen in de bèta/techniek, onlangs in Trouw. “Daar hebben we echt een probleem in Nederland. We verliezen veel technisch opgeleide vrouwen en dat komt zeker deels door de mannencultuur die nog op veel technische bedrijven heerst en door de onmogelijkheid in deeltijd te werken.”
Als het gemengd varen betekent dat er nieuwe targets voor de wervingsafdeling aan worden gekoppeld, is er zelfs een kans dat er een nieuw wervingsprobleem ontstaat. Aan de andere kant gaat het om een klein aantal onderzeeboten en met kleine bemanningen, ieder extra bemanningslid dat geworven kan worden is er één. Dat gaat dan vooral op in het one of the crew-concept.
De Canadese onderzeeboot HMCS Chicoutimi was van oktober 2017 t/m maart 2018 ver van huis en voerde onder andere een patrouille uit nabij Noord-Korea. Aan boord was, afgaande op bovenstaande beelden, tenminste één vrouw.
Voordelen
Aanvankelijk was namelijk het idee om de accommodatie te scheiden. Dat levert juist extra personele uitdagingen op, zegt De Groot: "Dan moet je voor iedere vrouw een kloon achter de hand houden. Want als je zes vrouwen in een hutje hebt, en er moet er één onverwachts naar huis, dan kan zij alleen vervangen worden door een andere vrouw. Maar die moet dan wel aan dezelfde kwalificaties voldoen, want anders moeten die andere vijf ook naar huis en moeten er zes mannen naartoe. Want ze mogen volgens dat principe niet gemengd in een accommodatie. Dat soort problemen kun je voorkomen door het one of the crew-concept."
De proef heeft ook gevolgen voor de nieuwe onderzeeboten, want geen extra accommodatie betekent ook minder ruimte en minder gewicht: "Als dit slaagt hoeven we geen gewicht noch volume te besteden aan gescheiden accommodaties. Dat kunnen we dan gebruiken voor andere zaken."
Gemengd varen, gemengde reacties
In 2000 werd een formele klacht ingediend bij de Commissie Gelijke Behandeling vanwege het weren van vrouwen bij het Korps Mariniers en de Onderzeedienst. De Commissie bestudeerde het verweer van de marine en stelde de marine in het gelijk. In ongeveer vier jaar is dat standpunt veranderd. Sommige bemanningsleden van onderzeeboten hebben die verandering nog niet geaccepteerd. De Groot: "De reacties zijn gemengd, zoals bij elke verandering. Er zijn lui die beren op de weg zien en er zijn lui die zeggen dat ze het gewoon werkend gaan krijgen."
