Het project vervanging onderzeeboten loopt opnieuw vertraging op, zo bleek dinsdag uit de toelichting op de Defensiebegroting 2020. Waarom het project is vertraagd, blijft onduidelijk. Inmiddels hebben de aanbieders wel een nieuwe ronde met vragen achter de rug. Veel grote wijzigingen lijken er niet te zijn in het aanbod van de aanbieders, al is Navantia er wel alles aan gelegen om zich meer te laten gelden.
De directeur Defensie Materieel Organisatie vice-admiraal Arie Jan de Waard in gesprek met staatssecretaris van Defensie Barbara Visser en CEO van Thales Nederland Gerben Edelijn op de defensiebeurs DSEI in Londen. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Eind 2018 zou de B-brief voor de vervanging van onderzeeboten worden verstuurd aan de Kamer. Dat werd 'voorjaar 2019' en in april 2019 schreef staatssecretaris Visser: "Tijdens het notaoverleg over de DIS van 18 februari jl. heb ik de B-brief voor dit voorjaar aangekondigd. Ik verwacht nu de B-brief rond deze zomer aan de Kamer te kunnen aanbieden." Dinsdag bleek dat dit nu 'najaar 2019' wordt, Marineschepen.nl begreep dat dat gelezen kan worden als 'eind 2019'.
Van de aanbieders en andere bedrijven die zich op het dossier hebben gestort, en uiteindelijk van de Onderzeedienst, wordt veel geduld gevraagd. Waarom de B-brief nu weer wordt uitgesteld blijft vaag. Een woordvoerder zei tegen Marineschepen.nl dat het project is "opgeschoven door het tussenonderzoek" dat plaatsvindt, doelend op aanvullend onderzoek dat aangekondigd werd in de eerder genoemde brief van april. Na het verschijnen van de DIS "hebben enkele werven of hun overheden nieuwe of aangepaste plannen over de industriële aspecten van de onderzeebootvervanging gepresenteerd. Op grond hiervan is besloten een aanvullend onderzoek te doen waarin alle vier de genoemde werven worden betrokken," schreef Visser eerder.
Onduidelijk blijft waarom het onderzoek zo lang moet duren. Bij velen buiten Defensie leeft het vermoeden dat het te maken heeft met dat er aanbieders moeten afvallen. Zeker als Damen, Naval Group of TKMS de deur moet worden gewezen, ligt het politiek erg gevoelig. Zoals eerder dit jaar al werd beschreven, zijn er echter meer partijen dan Defensie die zich met dit dossier bemoeien. Wat voor Defensie een goede keuze is, kan men bij Financiën of Buitenlandse Zaken heel anders zien. Dan gaat het niet om de kwaliteit van de onderzeeboot, maar bijvoorbeeld om diplomatieke relaties met een buurland.
Over het algemeen wordt aangenomen dat DMO de keuze voor de aanbieder(s) waar ze mee verder willen in de volgende fase, wel heeft gemaakt. Over de voorkeur van de marine houdt Commandant Zeestrijdkrachten vice-admiraal Rob Kramer zich echter op de vlakte. "Het maakt mij niet uit waar de nieuwe onderzeeboten vandaan komen," zei Kramer op de defensiebeurs in Londen tegen Marineschepen.nl, "waar het mij vooral om gaat is dat het de beste boot is voor de bemanning en de beste boot voor de niche-operaties die we er ook in de toekomst mee moeten uitvoeren."
De S-80 Plus op de stand van Navantia. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Overdragen intellectueel eigendom
Van de vier aanbieders (Naval Group, TKMS, Saab en Damen, en Navantia) is de Spaanse werf Navantia de minst kansrijke. Steevast wordt Navantia, in handen van de Spaanse staat, genoemd als eerste afvaller zodra de B-brief komt. Navantia laat het daar echter niet bij en gebruikt de extra tijd om in te lopen op de concurrentie. Marineschepen.nl sprak in Londen met diverse onderzeebootaanbieders, waaronder de Spanjaarden, die hernieuwde energie lijken te hebben.
Navantia bouwt momenteel de S-80 Plus onderzeeboot voor de Spaanse marine. Dat ontwerp bleek enkele jaren terug te zwaar, waarna hulp uit de VS werd gevraagd. Nu ligt het programma op koers volgens Navantia.
Een wapen dat ze in de strijd gooien, is dat Navantia het intellectuele eigendom van het voor Nederland aangepaste ontwerp willen overdragen. De Spaanse overheid steunt deze plannen van de werf.
Overdracht van het intellectuele eigendom is belangrijk. Zonder die overdracht heeft de Nederlandse marine nauwelijks inhoudelijke kennis over het ontwerp. Dat levert problemen op als er technische issues zijn en als er onderhoud of een modernisering gedaan moet worden. Met het intellectuele eigendom in bezit kan er zonder toestemming van de oorspronkelijke ontwerper gemodificeerd en zelfs geëxporteerd worden door de Nederlandse industrie.
Uniek in deze plannen is Navantia overigens niet. TKMS en Saab hadden dit eerder al toegezegd. Het Franse bedrijf Naval Group houdt zich wat meer op de vlakte als het gaat om het informatie over hun aanbod. Marineschepen.nl heeft echter wel begrepen dat ook Naval Group nu heeft aangeboden om het intellectueel eigendom over te dragen. Dus ook een eventuele Franse onderzeeboot kan in Nederland worden onderhouden en naar eigen inzicht worden aangepast.
Navantia: "open voor samenwerking met Damen"
Behalve de Spanjaarden zijn alle partijen op de markt actief geweest op zoek naar een partner. Naval Group linkte met Royal IHC uit Kinderdijk, TKMS wil een submarine valley in Den Helder met de Dienst Materiële Instandhouding (DMI) als middelpunt op gebied van onderhoud en bouw van onderzeeboten. De partner van Damen is Saab, maar Navantia gokt dat die samenwerking onder druk komt te staan als Saab uit de tender zal vallen.
In dat geval, en als Navantia wel doorgaat, staat Navantia open om met Damen de nieuwe onderzeeboten te bouwen. Maar het bedrijf is naar eigen zeggen ook bereid om met andere bedrijven uit de Nederlandse industrie samen te werken als het gaat om Nederlandse onderzeeboten.
TKMS: investeren in Den Helder
Zoals gezegd is TKMS van plan om een submarine valley in te richten in Den Helder. Het Duitse bedrijf is bereid om te investeren in een tweede droogdok en andere faciliteiten die nodig zijn voor nieuwe onderzeeboten. De voorzieningen zijn niet nodig voor vier onderzeeboten, daarom wil TKMS ook onderzeeboten van andere landen in Den Helder gaan onderhouden. In totaal gaat het in het aanbod om tien onderzeeboten.
Hiermee zijn volgens de Duitse scheepsbouwer 500 directe en 1.500 indirecte banen gemoeid voor de komende 30 tot 40 jaar. Op dit punt is de afgelopen maanden veel kritiek geweest, want waar moeten al die technici vandaan gehaald worden? TKMS wil echter een actieve bijdrage leveren aan het vervullen van die extra technische functies in de Noordkop.
Het ontwerp dat Damen en Saab vooralsnog in gedachten hebben voor Nederland. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Zweeds ontwerp voor Nederland: 712
Op de Londense defensiebeurs DSEI toonde Saab voor het eerst een model van het ontwerp dat voor Nederland is ontwikkeld. De werknaam van het ontwerp is 712. In de basis is dit hetzelfde ontwerp als eerder op Marineschepen.nl is gepresenteerd. Opvallend is de (optionele) verticale lanceerinrichting achter het sail. Deze lanceerinrichting is ontworpen in samenwerking met een Brits ontwerpbureau. Verder heeft het ontwerp drie diesels.
Ondanks deze presentatie in Londen, is het project nog lang niet zover dat Defensie alle wensen heeft kenbaar gemaakt aan scheepswerven. Dat moet in de volgende fase gebeuren en dan moet een keuze voor een ontwerp worden gemaakt. Oorspronkelijk stond daar drie jaar voor, tot 2021. De volgende fase kan door de vertraging zomaar pas eind 2019 of begin 2020 beginnen.
