De ramp met de Koersk in augustus 2000 schokte de wereld. Niet alleen om de vreselijke dood van 118 bemanningsleden, maar omdat 23 mannen dagen hadden gewacht op hulp. Tevergeefs. Hulp die zo dichtbij was, maar pas kwam toen de laatste man dood was. 18 jaar na de ramp verschijnt de film Kursk, gebaseerd op het boek Robert Moore uit 2002.
De Koersk in de film. (Foto: still trailer)
Over het boek De Koersk (oorspronkelijke titel A time to die) verschijnt apart een review, toch moet op voorhand gezegd worden dat de film slechts deels gebaseerd is op het boek. Aangezien het een non-fictieboek is, betekent dat ook dat er voor de film op meerdere punten is afgeweken van de werkelijkheid. Soms omdat het echt niet anders kon, andere keren om het verhaal mooier te maken dan in het echt. Dat laatste zal voor de meer ingevoerde in de ramp (of iedereen die er een boek over heeft gelezen) mogelijk vreemd overkomen.
Ramp met de Koersk
Eerst de feiten. De Koersk was een nucleair voortgestuwde onderzeeboot (SSN) van de Oskarlasse, een klasse destijds bestaande uit tien boten van maar liefst 155 meter lang. De Koersk was in 1994 in dienst gesteld en was toen het verongelukte vrij nieuw, al stamde het ontwerp uit de jaren '70.
Op 12 augustus 2000 nam de onderzeeboot met een aantal andere onderzeeboten en oppervlakteschepen deel aan een oefening in de Barentszzee, niet ver van de thuishaven Vidjajevo.
Tegen het einde van de ochtend moest de Koersk een oefentorpedo lanceren. Destijds maakte de Russische marine gebruik van de 65-76 torpedo, die met HTP werd voortgestuwd. HTP, ofwel zeer geconcentreerde waterstofperoxide is op zich veilig totdat het in aanraking komt met metaal. Dat gebeurde door een lek waardoor de torpedo explodeerde. De enorm felle brand van 2500 graden Celsius die daarop volgde zorgde ervoor dat ook de andere torpedo's en kruisvluchtwapens ontploften. De boegbuiskamer werd weggeslagen, water stroomde de onderzeeboot in en op 23 man na was iedereen vrijwel direct dood.
Die 23 zaten in het achterste deel van de onderzeeboot, compartimenten 6 t/m 9. Eén van hen was luitenant ter zee Dimitri Kolesnikov. Hij nam de leiding op zich en werd bekend door de brieven die hij bij zich droeg toen zijn lichaam werd gevonden. (Al waren er meer die brieven hadden achter gelaten.)
Fragment uit een still van de trailer. Helaas is er geen beeld openbaar van het moment dat admiraal Russell (rechts, Colin Firth) in zijn kantoor aan het bellen is. Toch is ook in dit shot te zien dat er aan de muur een foto hangt. Op die foto staat geen Britse, maar een Nederlandse Walrusklasse onderzeeboot. Niet belangrijk, wel geinig. Overigens deed Russell de onderzeebootcommandantenopleiding samen met de Nederlandse marineofficier Robin Snouck Hurgronje (beschreven in het boek In het diepste geheim), al zal dat niet de foto aan de muur verklaren. (Bron: still trailer)
Wanneer fictie en wanneer non-fictie?
De naam van Kolesnikov komt in de film, geregisseerd door Thomas Vinterberg, niet terug. Ook de namen van andere bemanningsleden zijn aangepast. Dat is iets dat al direct na een paar seconden opvalt. Toch is duidelijk om wie de film draait: de gedramatiseerde variant van Kolesnikov, Mikhail Averin (Matthias Schoenaerts), de luitenant ter zee die de leiding in het achterste deel van de Koersk op zich neemt.
Zo zijn er meer scenes die afwijken van de werkelijkheid. Om te beginnen spreekt iedereen Engels. De Britse admiraal David Russell (Colin Firth) was in de film een oude bekende met de commandant van de Noordelijke vloot, admiraal Gruzinsky, maar in werkelijkheid was het de Noorse admiraal Skorgen die met de echte Gruzinsky, genaamd Popov, had gevist. Russell is in Kursk bovendien degene die aan boord van de Seaway Eagle vaart, maar hij voer op de Normand Pioneer op grotere afstand. De Seaway Eagle was door Skorgen ingezet. En er zijn kleinere afwijkingen, zoals hoe snel de gigantische Oskar II klasse onderzeeboot onder water gaat (sneller dan een duikboot tijdens de Tweede Wereldoorlog). Het binnenste van de onderzeeboot is tot slot niet Russisch, maar Frans, het is de museumonderzeeboot Redoutable die in Cherbourg ligt.
De scheidslijn tussen fuctie en non-fictie is in de film dus niet altijd goed waar te nemen. Want veel andere vakken volgt de film nauwgelet de historische gebeurtenissen, bijvoorbeeld de dokter in regenjas met injectienaald bij een van de bijeenkomsten met nabestaanden.
Toch stoort het niet dat is afgeweken van de werkelijkheid, niet altijd althans. Ondanks Engels sprekende acteurs is de Russische sfeer heel geloofwaardig neergezet. Ook de Redoutable is mooi omgetoverd tot een Russische sub. Dat de Britse admiraal een foto van een Walrusklasse onderzeeboot en niet van een Upholder in z'n kantoor heeft hangen is niet realistisch, maar wel grappig. Wat dan weer jammer is is dat de rol van Averin aan boord anders is dan die van Kolesnikov wordt vermoed. De lijst van namen met aanwezigen na de evacuatie die Kolesnikov opstelde is haast legendarisch. Gelet op de tijden die hij heeft vermeld, heeft hij er twintig minuten over gedaan om alle aanwezigen in net handschrift te noteren. Prachtig materiaal voor een film, toch komt het er niet in terug.
Matthias Schoenaerts speelt Mikhail Averin, de (fictieve) officier die in het negende compartiment de leiding neemt. Naast hem zijn vrouw Tanya (Léa Seydoux). (Bron: Independent Films)
Kursk is een knappe prestatie
Desondanks verdienen de makers veel respect. Aanvankelijk had Moskou toestemming gegeven om gedurende een maand in Rusland te filmen. Ook zou de Russische marine meewerken met materieel. Dat ging echter niet door en moesten alternatieve locaties worden gevonden. Veel opnames werden in België en Frankrijk gemaakt, waaronder dus op de Redoutable.
En het werkt. Ook de Noordelijke Vloot die regelmatig in beeld komt ziet er voortreffelijk uit. Hetzelfde geldt voor de helikopters en de buitenzijde van de Koersk zelf. Allemaal, natuurlijk, fraai animatiewerk.
Waarom Rusland niet meewerkte aan de film is bij Marineschepen.nl niet bekend, maar de reden laat zich raden. De ramp en vooral de afhandeling was niet bepaald reclame voor Rusland en de nieuwe president Vladmir Poetin. Nadat duidelijk was dat de Koersk was gezonken wilde Moskou, ondanks hun verwaarloosde reddingsmiddelen, niets weten van buitenlandse hulp. Sterker, in het begin werd het Westen zelfs als veroorzaker van de ramp aangewezen.
Dat komt in de film dan ook duidelijk naar voren. Want hoewel de rol van Poetin en de Russische politiek er zorgvuldig uit is gelaten (die zat er eerst wel in), draait de film om de Russische halsstarrigheid, inferieure Russische techniek en de voortdurende neiging van de Russen om -zelfs ten koste van hun eigen militairen- de waarheid te verhullen en/ of te verdraaien. Dat staat haaks op hoe de Britse marine en hulporganisatie wordt geportretteerd: modern, daadkrachtig, eerlijk.
Uiteindelijk zijn de grootste verliezers natuurlijk de militairen en hun familie. Die familie komt dan ook uitgebreid aan bod, ze slikken de vage antwoorden en propaganda niet meer. En net als in 2000 leggen zij het vuur aan de schenen van de marineleiding en de politiek. Al was het allemaal tevergeefs. De Russische hulp, de druk van de families en de hulp van de Britten en de Noren. De wanhopige sfeer komt steeds sterker terug in de film. Ondanks dat de film nooit heel spannend is - de uitslag is immers bekend - is de film wel aangrijpend, mede dankzij het goede acteerwerk. Opvallend is overigens ook de rol van Colin Firth als Britse commandeur, een rol die hem perfect past. Hij zou zo doorkunnen voor admiral Sandy Woodward.
De film Kursk is een rampenfilm en zal niet grijs gedraaid worden bij de Onderzeedienst, zoals Das Boot. Toch is deze Belgisch-Franse productie met een voornamelijk Europese cast meer dan de moeite van het kijken waard, de wanhopige sfeer onderwater en de vaak onbegrijpelijke gebeurtenissen boven water zijn ontzettend goed in beeld gebracht.
De (Deense) regisseur Thomas Vinterberg zei voorafgaand aan de premiere dat het lastig was geweest om het juiste ritme te vinden. Dat is een logisch gevolg van het verhaal dat zich niet alleen onder water afspeelt, maar op nog twee andere fronten: de reddingsactie en het thuisfront. De actie en spanning worden dus afgewisseld met drama. Misschien is het ritme niet perfect, Kursk dreunt wel na.
Kursk is in de Nederlandse bioscopen te zien vanaf donderdag 6 december.
