In de afgelopen maanden is veel geschreven en gesproken over onderzeeboten in de toekomst. De ene keer was dat gebaseerd op feiten, maar andere keren had het meer te maken met fantasie. Vanochtend bogen deskundigen zich tijdens de onderwaterbeurs UDT over deze kwestie.
De stand van DCNS op de UDT in Oslo. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De mens is slecht in het voorspellen van de toekomst. Veel toekomstvisies zeggen vaak meer over het tijdsgewricht waarin de visie is bedacht dan over de toekomst.
Toch moeten politici, militairen, onderzoekers en technici in de verre toekomst kijken als zij gaan nadenken over nieuwe onderzeeboten die tot zeker 2050 mee moeten gaan. Maar de afgelopen maanden leek het alsof de levendige fantasie in de media en politiek soms de overhand had.
De panelsessie van de UDT (Undersea Defence Technology) in Oslo vanochtend, moest duidelijkheid scheppen over feit, fictie en fantasie over onderzeeboten.
Maar wie een helder toekomstbeeld met een duidelijk onderscheid tussen feit, fictie en fantasie verwachtte, kwam bedrogen uit.
"Een feit is iets wat we weten," begon Nils Storkersen van het Noorse onderzoeksinstituut FFI zijn verhaal, "fictie is een beeld dat we hebben van de toekomst en fantasie gaat nooit gebeuren omdat het tegen de natuurwetten indruist."
Zo. Dat is duidelijk. Gelukkig hebben we natuurwetten.
"Maar," vervolgde Storkersen, "zijn de natuurwetten dan nooit veranderd in het verleden? Volgens de natuurwetten die we kenden was het een paar honderd jaar geleden totaal ondenkbaar dat we met een apparaatje contact zouden kunnen leggen aan de andere kant van de wereld."
Tot zover de houvast van natuurwetten.
Onbemande toekomst
Waarom zou een onbemande onderzeeboot in 2025 dan niet vanuit Den Helder in de Middellandse Zee geheime opdrachten kunnen uitvoeren?
Sterker, de onderzoeken waar FFI en de organisaties van de andere twee panelleden Jeroen de Jonge (TNO) en Alain Maguer (NAVO onderzoeksafdeling) mee bezig zijn, lijken vele malen verder te gaan dan onbemande vaartuigen. TNO investeert in onderzoek naar quantum mechanica om de problemen van communicatie onder water te overwinnen en de NAVO verwacht veel van een soort laser radar (LIDAR) die onderzeeboten kan ontdekken.
Toch is niet alles mogelijk. Storkersen omschrijft de onderwaterwereld, die meer uitdagingen kent dan de ruimte. "De zee is groot: 70% van de aarde is bedekt met water, de gemiddelde waterdiepte van de oceanen is 4 km, de maximale diepte is 11 km, de mens kan er niet leven, het is niet doorzichtig, radio- en radarsignalen werken er niet. Er is alleen geluid, zonder geluid onder water zouden we blind en doofstom zijn. Daarom weten we meer over de maan dan de bodem van de oceaan."
Ondanks de vele onderzoeken, zijn de beperkingen van de onderwaterwereld nog lang niet overwonnen.
Terugkomend op de vraag over de onbemande onderzeeboot in 2025, zei Storkersen na afloop tegenover Marineschepen.nl, dat dat op de korte termijn zeker nog niet mogelijk is. Mede door de beperkingen die eerder genoemd zijn.
"In Noorwegen hebben we voor het besluit viel om de bestaande onderzeeboten te bouwen, een uitgebreid onderzoek gedaan naar alternatieve systemen. Moeten we wel weer bemande onderzeeboten bestellen of kunnen we dat werk met andere middelen doen?" zei Storkersen. "Uit het onderzoek kwam dat alleen bemande onderzeeboten het volledige spectrum aan taken kunnen doen. Nu gaat het alleen nog om de rol van onbemande vaartuigen als aanvulling op de bemande onderzeeboot."
"Er wordt wel gesproken over dat de F-35 het laatste bemande gevechtstoestel wordt en de vervanger van de huidige onderzeeboten de laatste bemande onderzeeboot zal zijn. In het geval van de F-35 ben ik optimistischer. Ik geloof niet dat de volgende generatie onderzeeboten, de laatste bemande generatie zal zijn. Op gebied van vliegende drones zijn we ontzettend ver, maar onder water nog niet."
"Het is zeker mogelijk op dit moment om een grote onderwater drone te bouwen, met hetzelfde bereik, navigatie- en communicatiemogelijkheden als een bemande onderzeeboot. Wat ontbreekt is de mogelijkheid om volledig zelfstandig een geheime missie te kunnen uitvoeren, waarbij er geen contact mogelijk is tussen de drone en thuisbasis. De drone zal dan volledig zelfstandig beslissingen moeten nemen. Zover is de techniek niet. Bovendien is het alleen interessant als het ook nog eens goedkoper zou zijn dan de bemande onderzeeboot en dat is nu zeker niet zo."
V.l.n.r. Alain Maguer, Jeroen de Jonge, voorzitter Simon Williams en Nils Storkersen. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Onderzoeken
Dat bemande onderwatervaartuigen de toekomst hebben, wordt al jaren door deskundigen onderkend. Veel onderzoek wordt daarom gedaan naar het overwinnen van de beperkingen van het onderwaterdomein.
Volgens Jeroen de Jonge van TNO zijn de twee grootste uitdagingen de energiebronnen voor onderwatersystemen, dus bijvoorbeeld batterijtechnologie, en communicatie onder water. Zonder verbeteringen op dat vlak blijft het bereik van onderwater drones beperkt en kunnen ze van afstand niet aangestuurd worden of onderling met elkaar communiceren.
Ook de NAVO doet onderzoek naar die twee onderwerpen, maar richt zich ook op autonomie van de systemen. Uit de woorden van Alain Maguer blijkt dat de NAVO veel interesse heeft in zwermen van autonome onderwatervaartuigen die een veelheid van (offensieve) taken kunnen krijgen. Toch is de lijst met te overwinnen uitdagingen lang.
Misschien komt er hulp van civiele bedrijven, die al enige tijd meer en meer actief zijn onder water. Bijvoorbeeld in verband met olie en gas. De technologische ontwikkelingen kunnen daardoor in een stroomversnelling raken, waar militaire onderzoeken van kunnen profiteren.
De mens
Zodra de technologie zover is dat de bemande onderzeeboot inderdaad vervangen kan worden door een onbemande of door een mix van andere systemen, is het de vraag tot hoever we zelfstandige systemen willen laten beslissen? Beslissingen die soms direct te maken hebben met leven en dood of de escalatie van een conflict?
Een Britse marineofficier in de zaal vroeg zich af in hoeverre zijn regering bereid zou zijn om de onderzeeboten met ballistische raketten in de toekomst te vervangen door onbemande onderzeeboten met dezelfde slagkracht. Een dergelijke SSBN beschikt over een tiental ballistische raketten met soms wel een tiental kernkoppen per raket. Iedere dag van het jaar houden Britse, Russische, Franse, Amerikaanse, Chinese (en binnenkort ook Indiase en Braziliaanse) onderzeeboten zich schuil om kernraketten te kunnen lanceren als hun regering dat nodig acht. Het panel was er niet van overtuigd dat dit aan onbemande systemen overgelaten moest worden.
Datzelfde geldt voor het lanceren van torpedo’s, volgens Jeroen de Jonge. "Een man in the loop blijft nodig. Een mens moet besluiten of de torpedo gelanceerd moet worden."
Fantasie
Als we kijken naar de vele onderzoeken en de ideeën van de onderzoekers, kunnen we eigenlijk nog maar weinig toekomstideeën wegzetten als fantasie. Zelfs de wildste fantasieën kunnen werkelijkheid worden, er wordt vast al onderzoek naar gedaan, maar de vraag is eerder wanneer het gaat gebeuren en of het waarschijnlijk is dat er in wordt geïnvesteerd.
Voor de vervanging van de Walrusklasse kan voor een groot deel van de technologie niet verder worden gekeken dan een paar jaar. Want dan moet het ontwerp af zijn, moeten er keuzes worden gemaakt. Alleen de aanpasbare systemen (o.a. sensoren, wapensystemen) kunnen gedurende de levensduur worden gemoderniseerd, als de politiek bereid is te investeren.
Onbemande onderzeeboten die vanuit Den Helder missies gaan uitvoeren in de Middellandse Zee, dat laat nog lang op zich wachten.
Daarnaast speelt geld een belangrijke rol in de toekomstige ontwikkelingen. Zelfs de meest interessante technologieën zullen nooit ontwikkeld worden als overheden er geen nut in zien en bedrijven er geen business model van kunnen maken.
