Oscarklasse onderzeeboten (Rusland)

Laatst aangepast: 05-12-2018

De in totaal dertien nucleaire onderzeeboten van de Oscarklasse (Oscar en Oscar II) zijn jarenlang de belangrijkste onderzeeboten van de Sovjet-Unie en Rusland geweest. De bekendste is zonder twijfel de Kursk (Koersk), deze onderzeeboot zonk op 12 augustus 2000 door een explosie. Alle bemanningsleden kwamen daarbij om. Over deze tragedie is een film verschenen (Kursk, 2018) en meerdere boeken.


Een Oscarklasse onderzeeboot. (Foto: Amerikaanse marine)

Doel: aanvallen NAVO-eskaders
Halverwege de jaren '70 werd begonnen aan de bouw van de eerste Project 949 Granit, NAVO-codenaam Oscar. Deze enorme 155 meter lange onderzeeboot moest, net als de volgende van dezelfde klasse, in geval van oorlog NAVO-eskaders tot zinken brengen. De Oscarklasse was daarom voorzien van de P700 Granit, ofwel SS-N-19 Shipwreck. Hiermee kon op grote afstanden meerdere wapens op de NAVO-schepen worden gelanceerd.



Ontwerp
De Oscarklasse onderzeeboten behoren tot de grootste aanvalsonderzeeboten ter wereld. De grootste variant heeft een maximale waterverplaatsing van 19.400 ton. Net als andere Russische onderzeeboten (en Nederlandse overigens) beschikken ze over een double hull; een drukhuid en op ongeveer een meter afstand de buitenste huid. Tussen die twee huiden is ruimte voor systemen en materialen die niet in de (dure) drukhuid geplaatst hoeven te worden omdat ze tegen hoge druk kunnen.

De Oscars hebben drie dekken en tien compartimenten. Op ongeveer een derde vanaf de achterzijde gerekend bevinden zich de kernreactoren. In tegenstelling tot bij moderne (westerse) onderzeeboten kan de bemanning bij de reactoren in de buurt komen en kan men ook de compartimenten achter de reactoren bereiken.

In de toren bevindt zich een ontsnappingscapsule, de VSK, waarmee 110 man in één keer naar de oppervlakte kan. Een andere ontsnappingsmogelijkheid bevindt zich in het negende compartiment. Daar zaten ook de bemanningsleden van de Koers die de eerste explosies hadden overleefd.

De Oscarklasse was tijdens de introductie een erg stille onderzeeboot, stiller dan de eerste Akula's. Wat daar aan heeft bijgedragen is dat de drie dekken waren opgehangen binnen de romp. De trillingen van de machines gingen dus niet rechtstreeks naar buiten via de romp. Om een onderzeeboot stiller te maken is vaak meer ruimte nodig, die ruimte was er genoeg op deze onderzeeboten. Ook werd gewerkt aan stealth (reductie van de target echo strength, ofwel dat de onderzeeboot de sonarpings minder goed terugkaatst). Daarom werden deze onderzeeboten voorzien van rubberen tegels aan de buitenzijde, deze tegels absorberen sonarsignalen.

Mede door de grootte en de dubbele huid werd de Oscarklasse bij het grote publiek gezien als 'onzinkbaar'.


Vergelijking van Russische en Chinese onderzeeboten door ONI in 2009.

Variaties
De eerste twee onderzeeboten van de Oscarklasse werden in Severodvinsk tussen 1975 en 1982 gebouwd als Project 949. Zoals vaker in de Sovjet-Unie volgde al snel een modificatie binnen de klasse. Dat werd de Project 949A Antey. Deze boten zijn 10 meter langer met meer ruimte voor onder andere een andere voortstuwing. Het verticale roer was bovendien groter en de twee schroeven gingen van 4 naar zeven bladen; hierdoor hoefden zij minder hard te draaien en waren zij veel stiller.

In 2012 werd begonnen aan de verbouwing van de nog incomplete Belgorod. Deze onderzeeboot (oorspronkelijk bedoeld als 949A) wordt een special purpose research and rescue submarine Project 09852. Deze brede naam is niet voor niets gekozen, want de onderzeeboot wordt verbouwd zodat deze ook mini-onderzeeboten kan meenemen en lanceren voor 'speciale onderzoeken'. Als je die mogelijkheden dan toch hebt, kun je ook reddingsonderzeeboten meenemen.

Naar verluidt zou deze onderzeeboot ook de beschikking krijgen over de nucleaire torpedo Kanyon.


Artist impression van een Oscarklasse onderzeeboot in Severodvinsk. (US National Archives, Soviet Military Power, 1983, pagina 70-71)

Wapens en sensoren
De nucleair voortgestuwde Oscarklasse heeft zes torpedobuizen voor een variatie aan torpedo's. Er is ruimte voor niet alleen de standaard heavy weight torpedo van 533 mm doorsnede, maar ook met de enorme 650 mm doorsnede. Een voorbeeld daarvan is de oude 65-76 torpedo die de ramp met de Koersk veroorzaakte.



De SS-N-19 Shipwreck staat echter schuin aan weerszijden naast de toren opgesteld. Deze missiles halen een snelheid van Mach 1,6 tot 2,5 en een bereik van 625 km. Volgens de reclamefolder kunnen de missiles onderling communiceren en zal bij een aanval met meerdere missiles één van de Shipwrecks steeds boven de horizon uit kijken om met de radar het doel te zoeken. Op deze manier zullen de schepen die aangevallen worden steeds maar kort een melding krijgen van één vijandelijke zoekradar. Als deze missile onverhoopt wordt neergeschoten, neemt een andere zijn taak over.

Behalve de Shipwrecks kan de Oscarklasse ook andere missiles lanceren, zoals rakettorpedo's.



Inzet
Over de inzet van Russische nucleaire onderzeeboten is vrijwel niets bekend. Op één patrouille na althans. In 1999 werd de Koersk ingezet voor een geheime operatie in de Adriatische Zee, waar in verband met de Kosovo-oorlog NAVO-marineschepen voeren. De patrouille was de eerste en laatste van de Koersk, maar was wel volgens Russische berichten een groot succes. Die patrouille had echter wel een belangrijk vervelend gevolg. Om te voorkomen dat de Koersk ontdekt zou worden door NAVO-eenheden door de boei die bij calamiteiten uit zichzelf naar de oppervlakte moest stijgen, per ongeluk los zou schieten, werd deze boei vastgezet. Toen de boei een jaar later wel naar de oppervlakte moest gaan toen de boot in de problemen was, zat de boei nog altijd muurvast.


Een nieuw dieptepunt na de ramp was de manier hoe de Russische regering met het thuisfront (nabestaanden) van de Koersk-bemanning omging. Bijvoorbeeld door een moeder die een minister woedend toesprak een spuit te geven. De beelden werden niet in Rusland uitgezonden, maar wel in internationale media.

Ramp met de Koersk
Op zaterdag 12 augustus 2000 was de Koersk met 118 man (ongeveer 105 bemanningsleden plus seariders en staf) voor de grote oefening Summer X vertrokken uit de thuishaven Vidjajevo. De Koersk was als een van de weinige onderzeeboten niet verwaarloosd en mocht daardoor met oorlogstorpedo's varen. Daar was het dit keer niet om bedoeld, al waren die wel aan boord. De Koersk was die ochtend in de Barentsszee voor de grote, maar korte oefening, samen met andere onderzeeboten en oppervlakteschepen. Het doel was onder andere het voor oefening torpederen van de Kirovklasse kruiser Pjotr Veliky.

Dat moest worden gedaan met een 65-76 oefentorpedo. Deze torpedo maakte gebruik van brandtof met een hoge concentratie waterstofperoxide (HTP). Al tijdens de Tweede Wereldoorlog experimenteerde Duitsland met HTP-voortstuwing voor onderzeeboten. De Britten en Amerikanen namen dat over en paste het ook toe op torpedo's, tot halverwege de jaren '50 HMS Sidon verging door een HTP-torpedo die ontplofte. Ook het programma met de HTP-voortgestuwde onderzeeboten werd gestopt. HTP was levensgevaarlijk, zo concludeerden de Britten in 1956.

De Sovjets gingen er mee door (sterker, de Sojoezraketten gebruiken het nog steeds). HTP is zo gevaarlijk omdat het direct reageert als het in aanraking komt met metaal, houd, kleding en huid. In het geval van de Koersk was het in eerste instantie metaal waar het mis ging. De torpedo in torpedobuis 4 had een lekkage van HTP en op het moment dat de brandstof in aanraking kwam met metaal in de torpedobuis ontplofte de boel om 11.28 uur lokale tijd. De brand die daarop volgde was zo hevig dat de temperatuur 2700 graden Celcius bereikte, 2300 graden hoger dan wanneer de andere torpedo's en raketten zouden ontploffen. Dat gebeurde dus ook waarna de hele boegbuiskamer werd weggeblazen.

De overlevenden (compartiment 6 t/m 9) begaven zich naar compartiment 9. De Koersk lag toen al op de zeebodem. Pas op maandag kwam de reddingsactie op gang, maar het Russische reddingsmaterieel was totaal verwaarloosd. Noorwegen, Groot-Brittannië en Amerika hadden mede dankzij de explosie die een trilling van 4,2 op de schaal van Richter gaf, door dat er onderzeebootramp had plaatsgevonden. Zij boden hulp aan, maar die werd nog niet aangenomen. Terwil Poetin op zijn vakantieadres verbleef, probeerden de Russische reddingswerkers tevergeefs met hun reddingsonderzeeboot Priz (de AS-32 was er niet voor geschikt) te koppelen.

Na twee dagen slecht weer, grote druk van de media, nieuwe pogingen zonder resultaat, werd besloten toch de hulp uit het buitenland te accepteren. Het was echter te laat. Aan boord hadden de 23 overlevenden, onder leiding van luitenant ter zee der eerste klasse Dmitri Kolesnikov zich verzameld in compartiment 9. Naarmate zij langer in het compartiment verbleven konden zij niet meer weg omdat de druk daar steeds hoger was (door een klein lek). Hierdoor zouden zij als zij eenmaal aan de oppervlakte waren gekomen direct in een decompressietank moeten, maar die waren er niet aan boord van het reddingsschip Mikhail Rudnitsky. Dus bleven zij wachten op een DSRV. Om het aan boord vol te kunnen houden moesten zij zuurstof maken met zuurstofkaarsen. Door de hoge luchtdruk en olie op het water was er maar een klein vonkje nodig om compartiment 9 in een vuurzee te veranderen. Dat gebeurde dan ook. De mannen stonden tot hun middel in het koude watere toen er iets mis ging met een zuurstofkaars. De lijken die later werden gevonden vertoonden ernstige verbrandingen boven hun middel.

Uiteindelijk werd de Koersk door de Nederlandse bedrijve Smit Internationale en Mammoet geborgen. Uit de ramp met de Koersk werden meerdere lessen geleerd. Onder andere de oprichting van iSMERLO, de internationale onderzeebootreddingsafspraken.

Over het drama zijn meerdere boeken verschenen, waaronder het boek De Koersk van Robert Moore (oorspronkelijke titel A Time to Die). Dat boek lag aan de basis van de film Kursk.

Nummer	Naam	In dienst	Uit dienst
K-525	Arkhangelsk (ex-Minskiy Komsomolets)	1980	1996
K-206	Murmansk	1983	1996
K-148	Krasnodar	1986	2012
K-173	Krasnoyarsk	1986	1999
K-132	Irkutsk	1988
K-119	Voronezh	1989
K-410	Smolensk	1990
K-442	Chelyabinsk	1990
K-456	Tver (ex-Vilyuchinsk)	1992
K-266	Orel (ex-Severodvinsk)	1992
K-186	Omsk	1996
K-150	Tomsk	1996
K-141	Koersk	1994	2000 (gezonken)
K-139	Belgorod	20??
K-135	Volgograd	?
K-165	Barnaul	?
Afmetingen	144 (949) of 155 (949A) x 18,2 x 9
Max. waterverplaatsing	949: 12.500 ton (boven water), 16.500 ton (o/w) 949A: 14.700 t (b/w), 19.400 t (o/w)
Max. snelheid	15 knopen boven water 32 knopen onder water
Bemanning	107
Voortstuwing	2 VM-5 (OK-650b) drukwaterreactoren
Wapensystemen (o.a. en combinaties mogelijk)	24x P700 Granit (SS-N-19 Shipwreck) kruisvluchtwapens Max. 28 torpedo's, raketten en kruisvluchtwapens
Sensoren	Radar Sonars

Marineschepen.nl Contact Over deze site

Blijf op de hoogte via: Twitter Facebook Instagram

Copyright Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001