De Amerikaanse acteur George Gaynes is overleden. Gaynes, vooral bekend van de Police Academy-films, diende tijdens de Tweede Wereldoorlog als matroos der derde klasse Jongejans bij de Nederlandse marine. Jongejans wist zich destijds na een avontuurlijke reis door half Europa aan te melden bij de KM in Engeland.
George Gaynes speelde in de Police Academy-reeks commandant Lassard.
UPDATE 18-02 met verbeterde informatie uit de archieven van het cluster Kerkrade van het Ministerie van Defensie
Nederlandse media berichtten vanochtend massaal over het overlijden van de acteur. Terloops wordt in de berichtgeving vermeld dat Gaynes 'in het leger heeft gewerkt'. Zo meldt de NOS: "In de jaren 40 begon hij een zangcarrière, maar hij onderbrak die door in de Tweede Wereldoorlog een tijdje als luitenant in het Nederlandse leger te werken." Dat is echter onjuist.
George Gaynes werd niet op 16 mei 1917 (zoals hier en o.a. op Wikipedia werd vermeld), maar op 3 mei 1917 als George Jongejans geboren in Helsinki, Finland (al was het destijds nog onderdeel van Rusland). Zijn vader, Gerrit Jongejans, was een Nederlands zakenman en zijn moeder was de Frans-Russische Iya Grigorievna De Gay. Een jaar na de geboorte van de kleine Jongejans overleed Gerrit. Moeder en zoon gingen naar Parijs en later naar Zwitserland.
In Zwitserland kwam de kleine George voor het eerst in aanraking met Nederlanders en nam wat Nederlandse les. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak woonde Jongejans in Frankrijk, maar hij hield het er niet uit. Hij onderbrak zijn jonge zangcarriere en vluchtte via de Pyreneeën naar Spanje. Daar werd hij zoals gebruikelijk was in de oorlogsjaren, direct opgesloten. Na vrijlating mocht hij door naar Engeland. Naar verluidt zou Jongejans eigenlijk naar Nederland hebben gewild om zich aan te sluiten bij het verzet, want Jongejans voelde zich naar eigen zeggen vooral Nederlander. Tegenover een verslaggever van de Telegraaf in 1953 zei hij bovendien dat hem alles dat maar met Nederland te maken had fascineerde.
Toen de 26-jarige vluchteling in Engeland aankwam besloot Jongejans echter om zich aan te melden bij de Nederlandse marine, die inmiddels naar Groot-Brittannië was uitgeweken.
Kaartje met o.a. zijn plaatsingen. (Bron: archieven cluster Kerkrade Ministerie van Defensie)
Verklaring omtrent geheimhouding, inclusief geboortedatum, die door hemzelf is opgegeven en ondertekend. (Bron: archieven cluster Kerkrade Ministerie van Defensie)
Matroos 3
Jongejans werd per 8 april 1943 geplaatst aan boord het Marine Depotschip/ Logementsschip Hr.Ms. Oranje Nassau, in Holyhead, Wales. Jongejans, die als beroep toneelspeler had opgegeven bij zijn aanmelding, werd als matroos 3 zeemilicien opgeleid tot seiner. Jongejans sprak echter nauwelijks Nederlands, maar wel Russisch, Frans, Engels en -dankzij acteerlessen in Milaan- Italiaans. De matroos werd daarom al snel gedetacheerd bij de Royal Navy als tolk, terwijl hij in Nederlandse dienst en uiteraard in Nederlands marineuniform bleef.
Hr.Ms. Oranje Nassau was een passagiersschip van de Stoomvaart Mij. Zeeland en werd in 1911 in gebruik genomen. In 1941 werd het schip bij de marine in dienst gesteld en lag het als logementsschip in Holyhead, later in Portsmouth. Daarna werd het ingezet als transportschip. In 1946 werd de Oranje Nassau weer teruggegeven. (Foto: NIMH)
HMS Hilary en HMS Wilton
Gedurende die detachering werd Jongejans waarschijnlijk op 1 mei als eerste geplaatst aan boord van amfibisch commandoschip (officieel Landing Ship Infantry (Headquarters)) HMS Hilary. Het schip voer naar de Middellandse Zee waar het het hoofdkwartier was tijdens Operation Husky, de Landing op Sicilië.
Jongejans werd per 1 september overgeplaatst naar de destroyer HMS Wilton, een schip van de Huntklasse Type 2. Het 85 meter lange schip voerde konvooitaken uit in de Middellandse Zee. In januari 1944 vocht de Wilton met Jongejans aan boord mee tijdens Operation Shingle, de Landing bij Anzio toen de geallieerden een amfibische landing uitvoerden in Italië. HMS Wilton kreeg aanvallen van vliegtuigen en onderzeeboten te verduren, maar overleefde die.
Na de operatie was HMS Wilton vooral actief in de Adriatische Zee. Het deed mee aan kustbombardementen en voerde dieptebomaanvallen uit op onderzeeboten.
"A man of exceptional intelligence and integrity"
George Jongejans heeft niet alleen veel actie gezien, hij viel ook in positieve zin op. Op 28 februari 1944 schreef de commandant van HMS Wilson een (confidentiële) brief via de Director of Naval Intelligence aan de Nederlandse marine. Hij stelde daar in voor om matroos 3 Jongejans officier te maken: "He is a man of exceptional intelligence and integrity whose qualifications befit him for advancement to officer status, should any such system exist in the Dutch Navy."
"I have no hesitation in recommending him for any responsible position in which qualities of leadership and intelligence, in addition to his linguistic talents, might be of value."
"He has carried out his duties on board most satisfactorily and, though I should be sorry to lose him in this important work, I feel a man of his quualifications might be of great value in a more responsible position."
Op 23 maart verzond de Chef Marinestaf een reactie. Helaas wilde de Nederlandse marine in Londen niet aan het verzoek voldoen. Jongejans zei later in een interview dat de KM die keuze had gemaakt omdat hij het Nederlands nauwelijks machtig was. In het schrijven van de CMS wordt daar echter niets over vermeld. Jongejans moest volgens de CMS, net als zijn collega's, alle rangen doorlopen.
Het verzoek werd echter niet helemaal afgewezen en Jongejans werd per terugwerkende kracht vanaf 1 januari 1944 bevorderd tot sergeant der speciale diensten.
Negen maanden zond de commandant van HMS Wilton opnieuw een lovende brief over Jongejans naar de marine. Opnieuw werd geadviseerd om Jongejans verder te bevorderen. De commandant was onder de indruk en de sergeant had laten zien aan alle eisen te voldoen om officier te worden. Het verzoek was tevergeefs.
Uit een interview in de Telegraaf van 1953 zegt Jongejans dat hij daarna wel officier is geworden bij de Royal Navy en tegelijkertijd in dienst was bij de Nederlandse marine. Een opmerkelijke constructie, waar niets over terug te vinden is.
Uiteindelijk was George Jongejans van 1943 t/m 1946 in dienst bij de Koninklijke Marine, waarvan een deel gedetacheerd bij de Royal Navy. Op 14 juli 1946 eindigde zijn dienstverband en werd Jongejans gedemobiliseerd en in Frankrijk met groot verlof gezonden.
HMS Wilton. (Foto: Royal Navy)
Brief van de commandant van HMS Wilton. (Bron: archieven cluster Kerkrade Ministerie van Defensie)
Antwoord van de Chef Marinestaf. (Bron: archieven cluster Kerkrade Ministerie van Defensie)
Nog een aanbeveling door de commandant van HMS Wilton. (Bron: archieven cluster Kerkrade Ministerie van Defensie)
Van sergeant tot filmacteur
Na de Tweede Wereldoorlog keerde hij terug naar Frankrijk en Zwitserland. Hij werd daar ontdekt door een Amerikaanse operadirecteur en Jongejans debuteerde met een belangrijke rol in 1949 op Broadway. De pers (ook in Nederland) was enthousiast over het nieuwe talent. Jongejans' naam werkte echter niet mee vond hij zelf en veranderde die met pijn in zijn hart in Jon Géjans en vervolgens in Gaynes.
Gaynes kreeg daarna diverse grote en kleinere rollen. Eerst als toneelacteur, daarna voor film en televisie. Hij werd vooral bekend als de commandant Lassard in de komische Police Academy-reeks (1984-1994), John Van Horn in de hoog aangeslagen film Tootsie met Dustin Hoffman en in de serie Punky Brewster.
George Jongejans overleed op 15 februari 2016.
Bronnen
- 'De consul' van Menotti, Melodrama der ontheemden; De Locomotief, Samarangsch handels- en advertentieblad, 21 april 1950
- Bariton verdween en keerde terug, terug op de planken onder nieuwe naam; De Telegraaf, pag. 4, 21 juli 1953
- Let George do it!; The Tuscaloosa News; 25 oktober 1953
- Even naar grootvader; De Telegraaf, pag. 2, 15 april 1958
- George Gaynes hunts post-'Tootsie' roles; Rome news tribune, 23 juni 1983
- de archieven van het cluster Kerkrade van het Ministerie van Defensie
