Marineschepen.nl
 
   
 

O12 klasse onderzeeboten


Laatst aangepast: 03-05-2013

De O12 klasse was een serie van vier diesel-elektrische onderzeeboten, die in 1931 en 1932 in dienst werden gesteld. Deze duikboten waren vooral bedoeld voor operaties in ondiepe zeeën en kustwateren, maar hebben in de oorlogsjaren ook in "blauw water" geopereerd.
Van deze klasse is Hr.Ms. O13 de bekendste onderzeeboot geworden. De reden is droevig: de boot verging tijdens een oorlogspatrouille en is nog altijd niet teruggevonden.

Hr.Ms. O13 in Ponta Delgada
(Foto: Koninklijke Marine)

Ontwerp
De vier onderzeeërs waren afgeleid van de O9 klasse die halverwege de jaren '20 aan de sterke waren toegevoegd. De O12 boten waren net als hun voorbeeld door de Nederlandse ingenieur J.J. van der Struyff ontworpen. Voor het ontwerp werden voor het eerst proeven gedaan met het Nederlands Scheepsbouwkundig Proefstation in Wageningen, waardoor de romp geoptimaliseerd kon worden.

Desondanks bleken de boten ernstige tekortkomingen te hebben. Boven water waren ze niet stabiel en maakten een slagzij van soms wel 35 graden. Dit werd in de jaren '36/ '37 verholpen door de middelste ballasttanks te vergroten, daarnaast werd -om de boten minder topzwaar te maken- de twee 40mm mitrailleurs en een van de airco's verwijderd.



Zeker nadat de stabiliteit van de boten was verbeterd, bleek de O12 klasse uit prima onderzeeboten te bestaan. Dankzij allerlei technische vernieuwingen zoals betere lastechnieken, het verstevigen van de drukvaste huid en luiken, konden de boten dieper duiken dan de voorgangers van de O9 klasse: 80 meter in plaats van 60 meter. Nog altijd minder diep dan de Duitse U-boten die vaak tot 100 of 140 meter diep mochten.

De O12 klasse vormde het einde van een vergelijkbare reeks onderzeeboot klassen. De later gebouwde O16 brak op veel punten met de eerder gebruikelijke ontwerpen -die boten werden ook door een andere ingenieur ontworpen- hetgeen grotere en betere onderzeeboten dan de O12 klasse opleverde. De O12 klasse had nog geen snorkel en moest dus voor het opladen van de batterijen altijd naar de oppervlakte.

De relatief beperkte grootte van de O-boten had te maken met de nauwe schutsluis waar de onderzeeboten door moesten als ze naar hun onderzeeboothaven in Den Helder voeren.

Bouw
Drie van de vier onderzeeboten werden gebouwd in Vlissingen door De Schelde. De vierde boot -Hr.Ms. O15- werd gebouwd door de scheepswerf Fijenoord te Rotterdam en was ook de enige boot die de Tweede Wereldoorlog zou overleven.

Hr.Ms. O13
De boegbuiskamer was een multifunctionele ruimte. Hier werd geslapen, brood gesmeerd en torpedo's afgevuurd. Deze foto is genomen aan boord van Hr.Ms. O14. (Foto: Koninklijke Marine)

Sensoren en wapensystemen
Zoals op alle onderzeeboten waren de periscopen en "geruispeilers" (wat later passieve sonar zou gaan heten) de belangrijkste sensoren. Radar was nog niet operationeel, dus ontbrak nog op boten van deze periode.

Inzet
Hr.Ms. O12 heeft in de periode 1931-1940 diverse reizen gemaakt. Onder andere naar Noorwegen en Zweden (samen met Hr.Ms. O13 en Hr.Ms. O15), maar ook twee keer naar de Caribisch gebied. Van april t/m december1937 was het samen met Hr.Ms. O14 in het Caribisch gebied en deed havens aan als San Juan (Puorto Rico) en Port of Spain (Trinidad and Tobago). De boten bezochten uiteraard ook Curacao en Suriname. Later, in 1938, vertrok Hr.Ms. O12 samen met Hr.Ms. O15 opnieuw naar Curacao. Ditmaal keerden beide boten na 2 maanden terug in december 1938.
Tijdens de Duitse inval op 10 mei 1940 lag Hr.Ms. O12 in onderhoud op de Rijkswerf in Den Helder. Om te voorkomen dat het in Duitse handen zou vallen, werd de onderzeeboot door marinepersoneel tot zinken gebracht. De Duitsers weten de boot echter te lichten, te verbouwen en in te zetten als U-D2. De U-D2 doet daarna diverse oorlogspatrouilles alvorens het als opleidingsvaartuig wordt ingezet. In 1944 wordt de boot van de Duitse sterkte afgevoerd.

Hr.Ms. O13 vaart in 1932 voor wetenschappenlijke experimenten (zwaartekracht onder water) onder leiding van Prof. Dr. Ir. F.A. Vening Meinesz naar Madeira en de Azoren. Een jaar later doet de boot samen met Hr.Mr. O14 en Hr.Ms. O15 een Deense haven aan. In 1937 wordt de O13 drie maanden ingezet om Nederlandse koopvaardijschepen te beschermen rond Spanje, waar een burgeroorlog woedt. Vanaf april t/m augustus ondernemen Hr.Ms. O13 en Hr.Ms. O14 een reis naar o.a. Curacao.
Gedurende de eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog wordt Hr.Ms. O13 ingezet voor de Nederlandse kust, waarbij het wordt aangevallen door Duitse vliegtuigen. Daarna weet de boot te ontsnappen naar Engeland en wordt voor diverse oorlogspatrouilles ingezet. Bij de laatste krijgt het de opdracht om voor het Skagerrak te patrouilleren. De boot vertrok op 12 juni 1940 en zou op 21 juni terug moeten komen, maar blijft weg.

Hr.Ms. O13
Hr.Ms. O15 en Hr.Ms. O13 vertrekken naar de wateren rond Spanje. (Foto: Koninklijke Marine)

Zoals hierboven vermeld heeft Hr.Ms. O14 reizen ondernomen naar Denemarken (met O13 en O15) en naar het Caribisch gebied (met de O13). In tegenstelling tot de O13 wordt de O14 op Curacao gestationeerd, waar het ook is op het moment dat de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Al snel krijgt het de opdracht om naar Groot-Brittannië te varen, omdat de onderzeeboten daar hard nodig zijn. Tijdens de terugweg vaart Hr.Ms. O14 in een konvooi. De Nederlandse onderzeeboot wordt meerdere keren zelf aangevallen en kan niet voorkomen dat vele schepen in het konvooi tot zinken worden gebracht.
Daarna wordt de boot t/m 1943 met enige regelmaat ingezet voor patrouilles. In 1943 wordt Hr.Ms. O14 uit dienst gesteld. Een deel wordt gebruikt voor Hr.Ms. O15 en de rest wordt gesloopt.

Hr.Ms. O15 bezoekt met een aantal andere O-boten Noorwegen en Zweden en wordt in 1937 ingezet ter bescherming van Nederlandse schepen bij Spanje. Met Hr.Ms. O12 vertrekt het in september 1938 naar Curacao en drie maanden later is de boot weer in Nederland. Tijdens het uitbreken van de oorlog is de boot opnieuw in Curacao, maar nu ligt het op de werf voor reparatie en onderhoud. Via Canada (waar het ook enige tijd in onderhoud lag), arriveert de boot in maart 1941 in Engeland. Hr.Ms. O15 wordt meerdere keren ingezet voor oorlogspatrouilles. In 1946 wordt de O15 uit dienst gesteld en gesloopt.

Hr.Ms. O13
Het onderofficierenverblijf aan boord van Hr.Ms. O13. (Foto: Koninklijke Marine)

Vermissing Hr.Ms. O13
Van de zeven Nederlandse onderzeeboten die tijdens de Tweede Wereldoorlog door vijandelijk handelen verloren zijn gegaan, is alleen Hr.Ms. O13 nog niet teruggevonden. De boot vertrok op 12 juni 1940 onder leiding van LTZ1 E.H. Vorster vanuit Dundee, Schotland. De Tweede Wereldoorlog was voor Nederland weliswaar een maand eerder begonnen, maar de O13 had er al een aantal patrouilles op zitten. Op 19 juni 1940 gaf Hr.Ms. O13 echter geen antwoord meer op de periodieke oproepen vanaf het Britse vasteland. Zo'n 3 weken later was men er nog altijd niet in geslaagd contact te leggen met de onderzeeboot en werd als verloren beschouwd.



De verdwijning van Hr.Ms. O13 met 34 opvarenden (inclusief 3 Britten) is een mysterie, al zijn er diverse theorieën. Zo zou de boot in aanvaring gekomen zijn met de Pools onderzeeboot Wilk, een andere theorie is dat de boot tot zinken is gebracht door een Duits vliegtuig en dan is er nog de optie dat de onderzeeboot op een mijn is gelopen. Van de eerste twee genoemde theorieën kan inmiddels gezegd worden na onderzoek van onder andere het team van Stillonpatrol.nl dat deze onwaarschijnlijk zijn.

Niet alleen de oorzaak van het verlies is onduidelijk; ook de locatie is onbekend. Sterker, het is onbekend welke route de duikboot daadwerkelijk heeft gepatrouilleerd. Dat in combinatie met de zanderige Noordzeebodem maakt het terugvinden van een kleine 60 meter lange onderzeeboot op zee erg lastig.

De Koninklijke Marine, het Comité Nabestaanden Onderzeeboten en In2Content (Stillonpatrol.nl) doen verwoedde pogingen om de onderzeeboot terug te vinden. De tijd dringt want de onderzeeboot vergaat en de nabestaanden zijn oud.

Nummer Naam In dienst Uit dienst
12 O12 1931 1943 (Duitsland)
13 O13 1931 vermist sinds '40
14 O14 1932 1943
15 O15 1932 1945
Afmetingen 60,42 x 6,83 x 3,6
Max. waterverplaatsing 610 ton boven water
754 ton onder water
Max. snelheid 16 knopen boven water
8 knopen onder water
Duikdiepte 60 meter
Bemanning 31
Voortstuwing Diesel-elektrisch
2x Sulzer diesels (O12, O13, O14)
2x MAN diesels (O15)
2x W. Schmitt elektromotor
Wapensystemen II53 torpedo's
III53 torpedo's
Whitehead MK II torpedo's (tijdens WOII)
2x 40 mm machinegeweer (later verwijderd)
1x 12.7 mm machinegeweer
Sensoren aanvalsperiscoop
navigatieperiscoop
geruispeiler




Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Nederlandse marineschepen
Belgische marineschepen
Marineschepen wereldwijd

Gerelateerde artikelen
Zoektocht Hr.Ms. O13