Marineschepen.nl
 
   
 

Zoektocht naar Hr.Ms. O13 gaat door


Laatst aangepast: 04-07-2013

Zeven Nederlandse onderzeeboten gingen verloren, één is nog steeds niet teruggevonden. Het mysterie en het verdriet zijn zo groot dat met man en macht gezocht wordt naar Hr.Ms. O13 die nu 73 jaar vermist is. Er zijn nieuwe theorieën bedacht, nieuwe technieken ingezet en er worden nieuwe archiefvondsten gedaan. Er is een boek verschenen over de vermissing en er komt een documentaire. De 34 bemanningsleden hebben een gezicht gekregen, nabestaanden hebben hun verhaal gedaan; bijna alles is boven water, alleen de onderzeeboot ontbreekt.

Op 3 juli werd een grote herdenking gehouden op de Noordzee, de zee waar de boot verging. So near and yet so far.


O13 herdenking
Een nabestaande tuurt naar de periscopen van onderzeeboot Zr.Ms. Bruinvis na de kranslegging. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)

Dat er veel mogelijk is blijkt wel uit de woorden van expeditieleider van de zoektocht KLTZT Jouke Spoelstra: "In mei 2013 zijn vier onderzeebootwrakken gevonden op de Noordzee. Maar de O13 zat er niet tussen." Spoelstra, die met zijn team ook andere verloren onderzeeboten wist op te sporen, heeft een lijst van te onderzoeken contacten die zijn samengesteld op basis van nieuwe gegevens en oude informatie uit archieven. Eén voor één worden die contacten op de bodem van de Noordzee onderzocht.



Daarbij spelen de mijnenjagers en hydrografische opnemingsvaartuigen van de marine een belangrijke rol. "Als ze op hun route langs zo'n contact varen, dan vragen we ze of ze het willen onderzoeken." De resultaten kunnen onverwachts zijn, zo vonden mijnenjagers op hun route terug naar Den Helder een onderzeeboot uit de Eerste Wereldoorlog, die bijna 100 jaar onder het zand verscholen was geweest.

O13 herdenking
Anselm van der Peet, historicus van het NIMH: "Er is weinig informatie, maar hij gaat ooit gevonden worden." (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

So near and yet so far
Er is dus nog altijd hoop op het terugvinden van de onderzeeboot. Maar het mysterie van de O13 is groter dan bij de andere onderzeeboten. "Het is een beetje Shakesperiaans," zegt Anselm van der Peet, historicus van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en lid van de werkgroep die zoekt naar de O13. "Van eerdere boten die we terugvonden, wisten we relatief veel. Dit is so near and yet so far. Hij ligt op de Noordzee, maar er is in vergelijking met andere gezonken onderzeeboten, die dan bijvoorbeeld vermeld werden in een verslag van de boot die hem tot zinken had gebracht, akelig weinig informatie. Hij is uitgevaren, hij is naar een bepaald gebied gestuurd maar niet teruggekomen. Veel meer weten we eigenlijk niet."

O13 herdenking
Maar liefst 250 nabestaanden waren aanwezig bij de herdenking van Hr.Ms. O13. (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

De zoektocht gaat absoluut door
Weinig informatie of niet, de zoektocht gaat door, beloofde Groepsoudste Onderzeedienst KTZ Marc Elsensohn tijdens de speciale herdenking voor nabestaanden op 3 juli: "Het is belangrijk om te weten wat er in juni 1940 op de Noordzee met deze moedige kerels is gebeurd. En waar ligt de boot? Het houdt velen van u heel vaak bezig. Het is een verhaal zonder eind, een muziekstuk dat nooit is afgeschreven. En dat geeft niet de rust die een mens nodig heeft, het beantwoord niet de vragen, we kunnen het geen plek geven, we kunnen het niet begrijpen, niet accepteren, het hoofdstuk kan niet worden afgesloten. We gaan absoluut door met de zoektochten, maar er is een kans dat het lang duurt voordat we de boot terugvinden. Eerlijk gezegd is er zelfs een kans dat dit nooit gebeurd."

O13 herdenking
Commandant Zeestrijdkrachten vice-admiraal Borsboom en KTZ Marc Elsensohn leggen een krans op zee vanaf Zr.Ms. De Zeven Provinciën. (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

Sobere kranslegging op zee
Juist omdat de boot al zo lang geleden verloren is gegaan, en de directe nog levende nabestaanden een hoge leeftijd bereiken, werd de herdenking op 3 juli georganiseerd. Na toespraken van Commandant Zeestrijdkrachten VADM Borsboom en Groepsoudste KTZ Elsensohn, volgde een uitgebreide maar sobere kranslegging op zee.

Eerst vertrok Zr.Ms. Bruinvis van de Onderzeedienststeiger, uitgezwaaid door de 250 aanwezige nabestaanden van de O13. Daarna stapten de nabestaanden op Zr.Ms. De Zeven Provinciën en verlieten met dit LCF de Helderse marinehaven. Nadat Zr.Ms. Bruinvis naast het fregat onder water gleed, legden VADM Borsboom en KTZ Elsensohn een krans, gevolgd door vele kransen en bloemen die de nabestaanden voor hun opa, vader, broer of oom hadden meegenomen.

O13 herdenking
Bloemen voor een familielid. (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

Voor velen was het een emotionele dag. Zeker voor de directe nabestaanden zoals mevrouw Van den Hoff: "Ik zag wel op tegen deze dag, ik heb de hele nacht niet kunnen slapen. Mijn dochter zei: 'Je ziet er uit als een geest.'" Ze kan zich nog goed herinneren toen haar vader vertrok: "Ik was zeven jaar toen hij vertrok. Hij ging en ik heb hem nooit meer gezien. De dertiende was ik jarig, maar hij kwam niet."

O13 herdenking
Mevrouw Van den Hoff gaat vaker naar herdenkingen bij de Onderzeedienst, maar had de hele nacht niet geslapen.(Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

Ria Franken-Roels herdacht haar oud-oom korporaal machinist Willem de Moel: "Ik heb hem niet gekend, hij is in 1940 op zee gebleven en ik ben in 1946 geboren. Er is eigenlijk ook nooit over gesproken. Dat deed je vroeger niet. Achteraf vallen er puzzelstukjes op hun plek. Er was thuis een beeldje van een zeeman bijvoorbeeld. Maar wij wisten in het begin niet dat hij er was." Sinds ze van haar oud-oom weet, verdiept ze zich in de O13: "We zijn afgelopen vier mei op de herdenking geweest en dan komt het ineens heel erg dicht bij. Want dan zie je het monument in het echt. En je kunt z’n naam voelen, en een bloemetje neerleggen."

"Toen de onderzeeboot vanochtend vertrok had ik het best moeilijk," vervolgt mevrouw Franken-Roels. "Dat vond ik eigenlijk het meest emotionele moment van de hele dag. Dat die onderzeeboot wegging. Dan sta je te bedenken dat vroeger moeders hun zonen uitzwaaiden, vrouwen hun man uitzwaaiden en niet meer zien. Dat maakt het heel emotioneel. Ondanks dat onze oom verder van je weg staat. Maar het hele plaatje maakt heel veel indrukken op je. Het mysterie laat me niet los."

O13 herdenking
Voor mevrouw Laan was het duiken van de onderzeeboot Zr.Ms. Bruinvis het moeilijkste moment van de herdenking. (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

Ook mevrouw Laan, zus van matroos 2 Lodewijk Laan die op 19 jarige leeftijd omkwam, ervoer het als een emotionele dag: "Heel emotioneel. Het is dat mijn kinderen en mijn kleinzoon er bij zijn, anders had ik het niet gered. Ik ben niet zo piep meer! Het emotioneelste vond ik die onderzeeboot. Toen hij ging duiken, had ik er heel veel moeite mee. Dan zie je alles weer voor je. "

Maar een afsluiting was het voor mevrouw Laan niet: "Afsluiten? Pas als die boot werkelijk gevonden wordt. Ik volg de zoektocht op de voet en mijn zoon toch wel."

Documentaire
Sommige nabestaanden hadden misschien nooit geweten van het verhaal van de O13 en ook de herdenking was er wellicht nooit geweest, als filmmakers van het bedrijf In2content, Erik Bibo en Wilco Pleging en cameraman Machiel Martens (YourMedia), niet gegrepen waren door het mysterie van de O13. Zij hebben inmiddels een boek, een documentaire en een website gemaakt die allemaal draaien om de zoektocht, de O13 en de nabestaanden.

Wilco Pleging: "We kenden Defensie al wat langer, want we hadden er bedrijfsprogramma’s voor gemaakt. Ik raakte geïnteresseerd in de Onderzeedienst en door daar veel over te lezen ben ik een jaar of vijf geleden op internet in aanraking gekomen met de O13. Er werd gezocht naar andere boten, K-boten. Dat volg je dan in de slipstream, maar ik had er nooit iets mee gedaan tot in 2010 de één-na-laatste boot werd gevonden" Samen met Machiel zat Wilco in december 2010 een kop koffie te drinken toen de O13 ter sprake kwam. Ze besloten ter plekke te bellen en voor ze het wisten zaten ze aan tafel met de marine: "We zeiden: 'Linksom of rechtsom, wij willen dit project volgen. Hoe dan ook.'" De marine stond achter het idee van een documentaire over de zoektocht en ging akkoord.

O13 herdenking
Wilco Pleging (links) in gesprek met nabestaanden. (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

"Toen we er aan begonnen, hadden we alleen een goed verhaal, een mysterie. Dat is voor verhalenvertellers altijd interessant, maar dat was alles." De documentairemakers kregen van de marine een lijst met zo'n 20 nabestaanden. Al snel bleek dat die lijst niet klopte, maar er waren ook mensen die wel te bereiken waren. Voor ze het wisten naderde 4 mei, dodenherdenking, een belangrijk moment en de filmmakers dachten: "Als we willen beginnen met de film moeten we dat nu doen. We hebben geen geld, maar we hebben het beloofd. Het verhaal is levensvatbaar, dus we gaan nu gewoon draaien.”

Tijdens dodenherdenking volgden de camera's de 93-jarige meneer Van der Veer. Die dag zagen zij echter meer mensen van heel hoge leeftijd. Dat zorgde voor nog meer urgentie: "Het kan zomaar zijn dat binnen een jaar of langer, die mensen er niet meer zijn." Haast was geboden, maar er was geen script. "Geen script, geen geld en weinig informatie. Er was alleen een gevoel dat het goed zat, we zitten lang in het vak en dan weet je wat kan en niet kan."

De lijst met nabestaanden groeide in de tussentijd van 20 naar 60 en de zoektocht naar meer ging door. Een genealoog bood aan om mee te helpen, waardoor de lijst met nabestaanden groeide naar 137.

"Het breidde zich uit van een zoektocht naar een boot, met een zoektocht naar nabestaanden. Het werd een verhaal over mensen die nog steeds hun geliefden missen en dan heb ik het dus niet alleen over heel oude vandagen, zonen of dochters. Maar ik heb het ook over kleinkinderen." Een aantal van die mensen had nooit eerder gehoord van de O13 en dat een familielid nog altijd vermist was. Anderen dachten er dagelijks aan: "Ik belde een mevrouw en op het moment dat het woord O13 viel, barstte ze in tranen uit en moesten we het gesprek stoppen." Toch staan verreweg de meeste nabestaanden open voor contact met de documentairemakers over de O13, op een enkeling na die overigens door de belangstelling in televisie en krant toch aan het bijdraaien is.

O13 herdenking
Hr.Ms. O13 op het monument van de Onderzeedienst. (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

34 vaders, zonen, broers
Door zoveel mensen op te sporen, hebben Wilco en zijn collega's veel terug kunnen vinden over de bemanningsleden zelf. De enorme hoeveelheid gegevens, verhalen en foto's bracht de documentairemakers op het idee om een boek toe te voegen aan het geheel. Voor de documentaire werden 8 nabestaanden gevolgd, in het boek krijgen alle 34 opvarenden een gezicht. Veel wordt voor het eerst gepubliceerd. Wilco: "Echt iedereen is gaan zoeken op z’n zolderkamertje en in trouwboeken. Er is ontzettend veel materiaal naar boven gekomen, wat er eerst nog niet was en nu wel. Dit is verzameld in het boek en straks in de film."

Het resultaat is een 87 pagina's tellend boek, vol met foto's en afbeeldingen van unieke documenten. Het boek "O13 still on patrol", geschreven door Tonny Froma en Wilco Pleging, leest makkelijk maar is aangrijpend. De boot vertrok namelijk op 9 mei 1940 vanuit Den Helder plotseling naar zee. Iedereen wist dat de dreiging van Duitsland immens was, maar de boot werd niet door familie in de haven uitgezwaaid alsof het op oorlogspad ging. Geen groots afscheid, maar een snelle kus thuis of gehaast een foto met het gezin. De boot was een maand eerder ook naar zee gegaan toen oorlog dreigde, maar even later toch gewoon Den Helder weer binnengelopen. Dat de O13 de volgende dag koers zou zetten naar Engeland, had niemand verwacht. Dik een maand later, ging Hr.Ms. O13 met 34 man aan boord ten onder. Niemand zag ze meer terug.

O13 herdenking
Een krans met een laatste groet gaat te water. (Foto: JM Karremann/ Marineschepen.nl)

De oorzaak
Het boek vertelt echter niet alleen over de bemanning en de nabestaanden, maar beschrijft ook over mogelijke oorzaken. De drie bekendste theorieën komen aan bod: "We zijn natuurijk 1,5 jaar bezig geweest met de O13 en daardoor een stukje wijzer geworden." Dat de boot door een Duits vliegtuig tot zinken is gebracht, gelooft Pleging niet. De Duitse piloot meldde dat hij een onderzeeboot tot zinken had gebracht en de enige boot die in die periode niet terugkeerde was de O13, maar het is waarschijnlijk een Britse boot geweest die aangevallen was. HMS Porpoise maakte namelijk melding van een aanval en raakte licht beschadigd. Ook de aanvaring met een Poolse onderzeeboot is volgens de auteur van het boek onwaarschijnlijk: "Zoals een Engelse historicus zegt: 'it’s highly questionable.' Als je kijkt naar de tekeningen van de onderkant van de Wilk... dat kan gewoon niet."
Van de bekende theorieën staat alleen de optie van een mijnenveld nog overeind. Ook historicus Van der Peet denkt er zo over: "Ja we weten ook niet precies waar dat mijnenveld ligt. Het kan wel keurig in de kaart zijn ingetekend, maar we hebben in Azië geleerd bij mijnenvelden van Japanners, dat ze toch ergens anders gelegd kunnen zijn doordat ze bijvoorbeeld door de vijand gestoord werden tijdens het leggen."

Er zijn echter ook nieuwe theorieën over de oorzaak en de locatie van de O13. Eén daarvan zou zijn dat de onderzeeboot voor de Nederlandse kust zou liggen, omdat de boot een geheime opdracht zou hebben gehad om VIP's op te pikken. Dan zou de boot ver zijn afgeweken van de route die hij volgens de opdracht zou hebben gekregen. Maar er is bij het Nationaal Instituut Oorlogsdocumentatie (NIOD) niets te vinden over VIP's, terwijl die er dan echt had moeten zijn.



Een gebied zo groot als half Nederland
Er is nog steeds veel onduidelijk, maar het zoeken gaat door. Voor een deel op zee, maar vooral in archieven. Pleging: "Heel veel mensen denken dat je in een boot stapt en er heen vaart. Het grootste deel van het zoekwerk is historisch onderzoek, samenleggen van kaarten uit de visserij, offshore en kaarten uit de jaren ‘50. Voor je met een schip de zee op gaat om daadwerkelijk te zoeken, moet je bijna zeker weten dat er iets ligt. En zelfs dan weet je het nog niet zeker. Er zijn verhalen bekend waar men heeft gezocht naar schepen op de zeebodem en men niets vond. Later gingen ze over exact dezelfde plek en toen vond men plots een wrak. Door zandverstuiving op de zeebodem bijvoorbeeld."

"Realiseer je goed waar we naar zoeken: het is een boot van 60 meter en ligt er 73 jaar. Hij is zeer waarschijnlijk behoorlijk vergaan, want de zee is er 40 tot 70 meter diep, dus er komt zonlicht bij. Door corrosie zal er niet veel meer van over zijn en hij kan onder het zand liggen. Is die boot op een mijn gelopen, dan ligt hij ook nog eens in stukken. Probeer je maar eens voor te stellen: een vrij klein object dat misschien in stukjes ligt en je gaat zoeken in gebied zo groot als de helft van Nederland. Waar moet je beginnen? Nou succes!"

Maar als het dan zo lastig is, waar verwachten de speurders nog iets te vinden? Wilco: "Wat ik weet is dat er in de Engelse archieven nog veel te vinden valt. Omdat een hoop van die archieven nog niet zijn geopend of men heeft de tijd nog niet gehad om het door te lezen." Ook in de Duitse archieven moet nog wat zijn: "Er schijnt op 13 juni 1940 nog radiotelegrafisch verkeer te zijn geweest met de O13. Dat is in twee bronnen gezien, maar we hebben alleen de inhoud zelf nog niet kunnen traceren. Het zou best kunnen dat het berichtenverkeer tussen de Engelsen en de O13 is opgepikt door de Duitsers en ergens nog in een Duits archief ligt, want zij luisterden dat allemaal af."

Ook historicus Van der Peet hoopt op een vondst in Duitse archieven: "Er is heel vaak naar het Kriegstagebuch gekeken, maar dat zijn afgeleiden van archieven van het 'hogere dek'. Dus er wordt nu gekeken of er niet op een lager niveau binnen de toenmalige Duitse administratie meer te vinden is."

O13 herdenking
Hr.Ms. O13, een onderzeeboot van de O12 klasse. (Foto: Koninklijke Marine)

Wordt de boot gevonden?
Voor alles en iedereen is het van belang dat de boot wordt gevonden. VADM Borsboom haalde dit ook aan in zijn toespraak tijdens de herdenking: "Nooit zijn uw geliefden gevonden. Nog steeds wordt er gezocht naar hun oorlogsgraf. Het is een zoektocht waarbij al veel nieuwe ontdekkingen zijn gedaan. (...) [Maar] het niet kunnen afsluiten, niet weten waar en hoe je geliefde het leven heeft verloren, dat doet pijn."

Of de boot wordt gevonden? Anselm van der Peet: "Ik denk wel dat hij ooit gevonden wordt." Volgens de historicus moet je ook wat geluk hebben bij wrakvondsten. "Zoals de O22, die is in de jaren ‘90 gevonden doordat een Noors offshorebedrijf met een pijpleidingrobot onder water tegen het wrak aanliep. Dat zou dus ook kunnen gebeuren met de O13. Het belangrijkste is dat we doorgaan."

Ook Wilco Pleging weet dat toeval het verschil kan maken: "Alle boten waar naar gezocht werd, zijn gevonden. Maar het bijzondere is dat al die boten niet zomaar zijn gevonden. De meeste door toeval. Doordat de netten van een visser vast kwamen te zitten. Of doordat duikers op een wrak stuitten. Ik weet niet of hij gevonden gaat worden... ik weet het echt niet. Ik hoop het wel. Ik hoop het echt heel erg." En met hem nog vele anderen.

Het boek over de verdwijning van en zoektocht naar de O13 is te koop via de website Stillonpatrol.nl.

comments powered by Disqus


Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Privacy
Adverteren
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Dossiers

Gerelateerde artikelen
O12 klasse