Krijgt de marine Exocets als nieuw antischipwapen?

Laatst aangepast: 30-01-2020

De Harpoons van de Nederlandse marine worden halverwege dit decennium vervangen. Meerdere aanbieders zijn al enige tijd verwikkeld in een vrij stille strijd om de vervanger van de oude Harpoon te mogen leveren. Een van de opties is de allernieuwste versie van de welbekende Exocet.


Exocet MM40 Block 3. (Bron: MBDA)

Dit is deel 3 van de reeks over de nieuwe antischipkruisvluchtwapens voor de Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF'en) en de vervangers van de M-fregatten voor België en Nederland.



Het vervangen van de Harpoon door de Exocet lijkt misschien vreemd, immers de Exocet werd net als de Harpoon in de jaren '70 in dienst genomen. Maar het gaat ook niet om de eerste Exocet van toen, de nieuwste versie van het antischipwapen, de Exocet MM40 Block 3, dingt nu mee.

Om meer te weten te komen over het van origine Franse antischipkruisvluchtwapen, ging Marineschepen.nl op bezoek bij MBDA in Parijs. MBDA, dat in 2001 werd opgericht uit een fusie van Italiaanse, Franse, Britse en Duitse raketbouwers, is de grootste aanbieder van raketsystemen in Europa. Behalve de Exocet, maakt MBDA talloze raketten voor vliegtuigen, onderzeeboten, schepen en voertuigen. Andere bekende namen zijn Sea Ceptor, Storm Shadow en VL Mica.



In de marinewereld is Exocet ongetwijfeld de bekendste naam uit het portfolio van MBDA. En dat heeft vooral te maken met de Falklandoorlog in 1982. Twee Britse schepen zonken na aanvallen van Exocets; HMS Sheffield en MV Atlantic Conveyor, dat als transportschip werd gebruikt. HMS Glamorgan werd getroffen door een Argentijnse Exocet die vanaf de wal werd afgevuurd, dat schip overleefde de aanval maar net. Vijf jaar later wist ook het Amerikaanse fregat USS Stark met hangen en wurgen de harde kennismaking met twee Exocets te doorstaan. Minder bekend is dat Exocets tijdens de Tankeroorlog vooral werden ingezet tegen koopvaardijschepen door Irak. Zo'n 135 koopvaardijschepen werden geraakt door deze kruisvluchtwapens.

Exocet heeft bewezen effectief te zijn tegen marineschepen in een conflictsituatie. Toch ging het hier om heel andere versies (MM38 en AM39) dan de nieuwste die nu wordt geproduceerd voor de Franse marine en misschien over enkele jaren ook in Nederlandse dienst is.

200 km
De nieuwste Exocet is veel meer een digitaal antischipkruisvluchtwapen. Ook heeft deze variant een groter bereik dan de eerdere Exocet-leden die 70 of 180 km ver kunnen vliegen. De Harpoon die de Nederlandse marine in gebruik heeft, heeft (zo meldde de Alle Hens van december/januari 2008/2009) een bereik van ongeveer 148 km.

De jongste Exocet heeft een bereik van 200 km. Met dat bereik scoort de Exocet beter dan sommige moderne concurrenten, maar behoort absoluut niet tot de groep die grote afstanden kan overbruggen. Er zijn immers genoeg antischipwapens die veel verder vliegen, zoals veel Russische wapens die zelfs een bereik hebben van 1.000 km.

Toch is volgens MBDA 200 km voldoende voor veel marines. Het probleem met grote afstanden is namelijk dat varende doelen ver buiten het bereik van de radars van het schip liggen. Door de kromming van de aarde kunnen schepen maar op relatief korte afstand gedetecteerd worden met de zeebeeldradar van het fregat. Om toch schepen op grotere afstanden te detecteren en identificeren, zijn extra hulpmiddelen nodig: een vliegtuig, satelliet, een ander schip of onderzeeboot in de buurt, een drone of een helikopter. Veel marines beschikken over een helikopter met radar, maar voor de grotere afstanden zijn vliegtuigen van vliegkampschepen of satellieten nodig om de vijand te vinden.



Een NH90 helikopter is volgens MBDA geschikt om tot afstanden van 200 km zeedoelen te detecteren en die informatie door te geven aan het schip. Veel landen beschikken echter niet over middelen om op 1000 km afstand aan targeting te doen.

MBDA voegt daar aan toe dat 200 km voor subsone fire and forget wapens een maximale afstand is. Of die grens echt bij 200 km ligt is natuurlijk de vraag, maar het gegeven is simpel dat hoe langer het wapen moet vliegen, hoe groter de kans is dat het doel is verplaatst. Door hun relatief lage snelheid (rond de 900 km/ u) en het feit dat ze onderweg niet meer worden bijgestuurd (fire and forget), moet de oorspronkelijke positie van het doel vrij nauwkeurig zijn ingevoerd. Als de raket met deze snelheid een grote afstand moet overbruggen, is het doel mogelijk al zo ver verplaatst dat de raket het schip niet meer kan vinden tegen de tijd dat het arriveert. Een vluchttijd van 10 minuten is bij een hard varend doel lang.


(Bron: MBDA)

Nieuwe radar
Misschien is de belangrijkste vernieuwing de nieuwe radar. Het gaat om een zogenaamde coherent radar van Thales Frankrijk. Deze radar maakt gebruik van een techniek die het radarbeeld veel nauwkeuriger maakt. Hierdoor heeft deze radar minder last van ruis (door bijvoorbeeld golven) en kan de raket daardoor zelfs objecten herkennen. Volgens MBDA levert deze techniek een dusdanig nauwkeurig beeld op dat men aan boord van het schip (voor vertrek van de raket) kan selecteren waar de Exocet het doel precies moet raken. Andere raketten zullen altijd voor het midden van het schip (of eigenlijk: het midden van de echo) gaan.

Eerder was herkenning van een doel alleen voorbehouden aan raketten met een infraroodsensor, zoals NSM heeft, maar volgens MBDA is dat voordeel met de nieuwe radar verdwenen. Bovendien werkt die radar ook in slecht weer, infrarood heeft dan eerder beperkingen. Of de radar net zo'n nauwkeurig beeld geeft als een infraroodsensor, is door Marineschepen.nl niet te achterhalen.

Storen
Een andere verbetering is dat de jongste Exocet veel beter bestand is tegen de laatste generatie softkill-systemen van marineschepen, dus bijvoorbeeld jammers (die de radar proberen te storen).

Behalve de radar, zal een tegenstander ook GPS proberen te storen. Dat is voor aanvallen op zeedoelen niet cruciaal, want dan is de radar het belangrijkst. De Exocet kan echter worden ingezet tegen landdoelen, het is echter niet waar het wapen primair voor ontworpen is. Maar mocht Exocet een doel op land moeten uitschakelen, dan kan is satellietnavigatie zoals GPS een stuk belangrijker.

GPS is uiterst nauwkeurig, maar een Amerikaans systeem. En de VS kan besluiten om de nauwkeurigheid te verlagen. Dat deden zij bijvoorbeeld in de Joegoslavië-oorlog in de jaren '90, onaangekondigd.

Weliswaar is Exocet al geschikt voor de Europese variant Galileo, maar is het nog wachten tot dat systeem gereed is.

Een ander alternatief is inertie-navigatie. Dan berekent de raket zelf aan de hand van onder andere snelheid en hoogte, waar hij moet zijn. Dat is minder nauwkeurig, maar niet te storen.

GPS wel, zo merkten de Fransen bijvoorbeeld toen zij nabij Syrië voeren en hun nieuwe kruisvluchtwapen MdCN op doelen van Assad schoten. Daar was de elektromagnetische situatie erg onvriendelijk en was GPS of niet beschikbaar of niet te vertrouwen door Russische activiteiten.

De nieuwste Exocet is volgens de bouwer echter in staat om onregelmatigheden in GPS te ontdekken. Als GPS bij vertrek nauwkeurig blijkt te zijn, maar tijdens de vlucht vreemd gedrag begint te vertonen, zal de Exocet zelfstandig overschakelen naar inertie.


Lancering van een Exocet.

Lancering
Laten we de inzet van een van deze nieuwe Exocet eens heel kort stap voor stap bekijken. Een marineschip met Exocets heeft een doel gedetecteerd. Het gaat om een transportschip dat beschermd wordt door een aantal fregatten.

Besloten is om meerdere Exocets op het doel te lanceren.

Alle instellingen en data moeten vooraf worden ingeladen, want zodra de Exocet weg is, is er geen communicatie meer. Standaard zijn er geen communicatiemogelijkheden aan boord, die kunnen wel worden ingebouwd door de fabriek, maar MBDA raadt het af. Iedere communicatie is een risico voor ontdekking of erger als de tegenstander de communicatie kan ontcijferen of zelfs aanpassen.

De positie, koers en vaart van het doel zijn bekend, evenals de ligging ten opzichte van fregatten en ander scheepvaartverkeer in de buurt. Dat is het tactische plaatje en dat wordt voor de lancering ingeladen in de raketten.

Ook worden er allerlei instellingen gekozen. Bijvoorbeeld de drempelwaarde van de doelsgrootte; kleine doelen worden genegeerd. Ook wordt ingesteld wanneer de radar geactiveerd moet worden, hoe de radar kan gaan zoeken (bijv. in het begin vooral naar stuurboord kijken). En de voorkeurslocatie van de inslag wordt aangegeven. Zo zijn er nog veel meer opties mogelijk.

De drie Exocets krijgen ieder hun eigen route zodat zij, al worden ze niet tegelijk gelanceerd, toch tegelijk arriveren. En dan ook nog met verschillende invalshoeken. Dit is overigens mogelijk bij vrijwel alle moderne surface to surface missiles (SSM's).

Dan is het voor de wapens tijd om te vertrekken. De lancering lijkt een risicoloos moment, maar dat is het niet. De meeste antischipkruisvluchtwapens staan in de midscheeps opgesteld en worden schuin naar boven gelanceerd. Het is geen geheim dat veel van deze wapens door de kracht van de lancering een behoorlijke hoogte bereiken en daarna snel naar beneden duiken om laag richting hun doel te gaan. Als de afstand tot het vijandelijke schip niet al te groot is, kan de lancering ontdekt worden als de raket te hoog komt.

Omdat Exocet ontwikkeld is om verticaal gelanceerd te worden (maar vrijwel alle marines gebruiken die verticale lanceerinrichtingen voor raketten tegen luchtdoelen), beschikt de Exocet over een booster die de raket heel snel kan bijsturen (zie het filmpje van de lancering van de Exocet). Dus vrijwel onmiddellijk na lancering, duikt de Exocet naar beneden. Los daarvan staat de Exocet minder schuin opgesteld dan bijvoorbeeld de huidige Harpoons.


De lanceerinrichting van de huidige Harpoons staat in een iets schuinere hoek naar boven dan de Exocets. Op de foto de Australische destroyer HMAS Hobart en een vertrekkende Harpoon. (Foto: Australische marine)


De Exocet vliegt bij aanvang een vlakkere baan. Hier FS Surcouf die een Exocet lanceert. (De foto is voor de vergelijking gespiegeld door Marineschepen.nl.) (Foto: Franse marine)

Eerst vliegen de Exocets wel laag, maar niet seaskimming. Dat gebeurt in een latere fase. MBDA claimt dat Exocet lager vliegt dan hun concurrenten en eigenlijk de enige is die echt aan seaskimming doet; hooguit een paar meter boven de golven. Of dat klopt is niet na te gaan, want de exacte vlieghoogte van de diverse wapens, is geheim.

Een voor een zetten de Exocets hun radar aan. De radar doet een snelle scan van de sector, en de boordcomputer vergelijkt het radarplaatje met het tactische plaatje dat was ingeladen. Er wordt een Monte Carlo-kansberekening op losgelaten en de raket besluit dan of het doel overeenkomt met het ingeladen doel.

In de laatste fase van de vlucht, gaan de Exocets niet meer rechtdoor. Enkele kilometers voor impact slingeren de raketten naar boven en naar beneden en naar links naar rechts. Hierdoor moeten de fregatten voortdurend berekenen waar ze hun raketten naar toe moeten sturen en het laatste redmiddel van het transportschip, de CIWS, ziet met enige regelmaat dat de inkomende raketten wegsturen van het transportschip. Dat doen zij tot vlak voor impact.

Onderhoud
Normaliter zullen de Exocets het grootste deel van hun bestaan doorbrengen in hun canisters op een schip. Het is gebruikelijk om de raketten elke twee tot drie jaar op de testbank te leggen, al is het niet noodzakelijk, maar dan neemt de betrouwbaarheid van elektronica in de natte en zoute omgeving wel af.
Op de testbank worden de radar, de hoogtemeter, de computer en andere elektronische onderdelen getest. Als er een fout wordt ontdekt, kan -in het geval van Nederland- de bewapeningswerkplaats in Den Helder zelf het onderdeel vervangen. Het defecte onderdeel wordt dan opgestuurd naar Frankrijk.

Toekomst
De nieuwste Exocet is niet de stip aan de horizon als het gaat om MBDA. Achter de schermen wordt hard gewerkt aan een volgende, nog grotere stap.

Niet alleen de Nederlandse marine, maar ook de Britse marine moet de Harpoon vervangen. Vanaf 2023 raken die antischipkruisvluchtwapens obsolete. MBDA heeft daarom ook aan de Britse marine de nieuwste Exocet voorgesteld, die op zoek is naar een antischipwapen voor het Type 23-fregat tot een nieuw antischipkruisvluchtwapen operationeel is. De naam is FC/ASW (Future Cruise/ Anti Ship Weapon), de ontwikkeling van dit wapen maakte deel uit van een overeenkomst uit 2010 tussen de leiders van Frankrijk en Groot-Brittannië.

Het wapen zit nog in de conceptfase en zal vermoedelijk pas in 2035 in dienst komen. Er wordt nog discussie gevoerd over de snelheid en het bereik van de missile, beide zullen (omdat landdoelen belangrijker worden voor het wapen) mogelijk behoorlijk toenemen.

Niet alleen voor de Britten en Fransen is dit interessant, maar voor iedereen met de nieuwe Exocet. MBDA verwacht dat zij namelijk "een eenvoudige overstap" kunnen maken van de laatste Exocet (letterlijk, want de naam Exocet ligt in de UK sinds de Falklandoorlog gevoelig) naar de FC/ASW.

2024
Is de Exocet, tot slot, alleen interessant voor de vervangers van de M-fregatten en de huidige Luchtverdedigings- en Commandofregatten? Nee, MBDA heeft ook Exocets die vanuit onderzeeboten gelanceerd kunnen worden. MBDA biedt die optie alleen aan voor onderzeeboten van Naval Group. Maar dat is een heel ander project.

Naar verwachting zal dit jaar weer een nieuwe ronde met vragen komen voor de verschillende aanbieders van antischipwapens. In 2024 moeten de eerste wapens worden geleverd voor de fregatten.

Specificaties Exocet MM40 Block 3
Lengte: korter dan 6 meter
Spanwijdte: 1,35 m
Gewicht: 780 kg
Zoeker: radar
Bereik: 200 km
Snelheid: 0,9 Mach (hoog subsoon)
Land attack modus: ja

comments powered by Disqus

Marineschepen.nl Contact Over deze site

Blijf op de hoogte via: Twitter Facebook Instagram

Copyright Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001