Al jaren wordt in Nederland onderzoek gedaan naar laserwapens, de marine maakt er ook geen geheim van dat een laserkanon een serieuze optie is voor de nieuwe fregatten. Toch is er weinig over bekend en dat bleek vorige week toen De Telegraaf er over berichtte. Een interview met een van de personen betrokken bij het onderzoeksprogramma Dr. Hendrik-Jan van Veen, wetenschappelijk directeur van TNO Defensie & Veiligheid.
Meting van het vermogen van een laser die TNO gebruikt voor de experimentele laserwapenfaciliteit. (Foto: TNO)
Focus op lasers
"Het maken van een proefopstelling is de normaalste zaak van de wereld," zegt Van Veen, die vorige week toch wat verrast was na de aandacht die het artikel in De Telegraaf over 'zijn' onderzoek tot gevolg had. Diverse media, waaronder NPO Radio 1 en BNR, namen contact op met TNO naar aanleiding van het artikel.
Voor het stuk in de krant was algemeen directeur van TNO Defensie & Veiligheid Henk Geveke geïnterviewd. Hij vertelde dat TNO een experimentele lasertestfaciliteit gaat bouwen voor onderzoek naar laserwapens. De Telegraaf concludeerde dat een laserkanon ook getest zou gaan worden op Zr.Ms. Evertsen.
Overigens was ook Defensie enigszins verrast, vooral omdat het onderzoek zich nog in een vrij vroeg stadium bevindt wat hen betreft.
Hendrik-Jan van Veen. (Foto: TNO)
Directed-energy weapons
Dat neemt niet weg dat TNO, in opdracht van Defensie, al jaren onderzoek doet naar laserwapens. "Het onderzoek naar laserwapens is onderdeel van onderzoek naar energiewapens. [Laserwapens, High Power Microwaves, geluidswapens, etc. JK] Het onderzoek richt zich op het overbrengen van hitte. En dat doen we al jaren," zegt Van Veen, in een telefonisch interview met Marineschepen.nl. "Sinds 2016 is het onderzoek geïntensiveerd en sinds kort richten we ons op het inrichten van een faciliteit. Dat heeft er mede mee te maken met dat de High Energy Laser (HEL) een rijper systeem begint te worden. De eerste fabrikanten bieden laserwapens al aan, dus we moeten ons voorbereiden op de komst van deze wapens op het strijdtoneel."
Sinds de uitvinding van de laser in 1960 komt de laser in tv-series en films terug als wapen. Toen Ronald Reagan in 1983 het Strategic Defense Initiative (SDI, in de pers het Star Wars-programma genoemd) presenteerde, waren het laserwapens die volgens zijn plannen de ballistische raketten van de Sovjets in de ruimte moesten uitschakelen. Dat bleek echter nog niet haalbaar. Een digitale zoektocht door de Marinebladen van de KVMO door de jaren heen, leert dat de laser weliswaar regelmatig aan bod kwam bij de marine, maar vooral als radar. Terwijl TNO in 1990 al wel een railkanon bouwde waarmee projectielen met behulp van een opgewekt magnetisch veld versneld kunnen worden, is de ontwikkeling van het hoog energie laserwapen relatief traag gegaan.
De laatste jaren is de ontwikkeling van laserwapens in een stroomversnelling geraakt. "De technologische ontwikkelingen hebben veel veranderd," verklaart Van Veen. "Ook de tests met USS Ponce moet je niet onderschatten. De Amerikanen hebben een laserkanon gemaakt en op een schip gezet, daarna zag je over de hele wereld meer landen, zoals in Israël, Duitsland en in Zuid-Korea, die ook met laserwapens aan de slag gingen."
Onderzoek
Het gaat Defensie, en dus TNO, vooral om het leren begrijpen van laserwapens. "Waar zitten de beperkingen? Wat kan je er mee? Hoe moet je het efficiënt inzetten? Wat doe je er mee? En minstens zo belangrijk: 'Hoe kan ik me er tegen beschermen?' Dit zijn belangrijke dingen en die zijn niet bekend. Nederland heeft zelf nog geen laserwapens. De ervaring is nul. Als je met een laser ergens op schijnt, wat gebeurt er dan precies? Het vermogen van lasers is belangrijk: welk vermogen heb je nodig? En voor welke dreiging? Is de bundel nog wel effectief op grote afstand? Dat is in Nederland nog niet onderzocht."
Het zelf maken van een laserwapen is niet het uitgangspunt, aldus Van Veen. "Het gaat om kennis en inzicht ontwikkelen. Of je iets gaat maken of gaat kopen, je moet er wel iets van weten. En als je de wapens hebt, hoe je ze moet inzetten. Ruim voor de Tweede Wereldoorlog waren er al tanks bijvoorbeeld. Maar pas tijdens die oorlog kwam men er achter hoe ze het best ingezet konden worden."
Om het laserwapen goed te begrijpen, kun je het best een proefmodel bouwen en dan met doelen aan de slag, is de filosofie van TNO. "In de reacties op Marineschepen.nl wordt gesproken over dat het niet gaat om het vermogen, maar om de energiedichtheid. Ja, dat klopt wel, maar de vraag is: wat moet je precies kapotmaken om een doel uit te schakelen? Misschien hoef je niet door een dik pantser heen te branden, maar zijn de optische componenten van een platform veel kwetsbaarder. Deze Wapen-doel interactie., daar doen we al heel lang onderzoek naar, zolang Prins Maurits Laboratorium al bestaat [1979, JK]."
"Een ander onderzoek richt zich op de propagatie van de laserbundel door de atmosfeer. Daar heeft die last van stof, mist, waterdruppels, etc. Daar zijn heel veel modellen van, maar met een HEL krijg je toch weer andere modellen. Dat onderzoek wordt gedaan in samenwerking met andere landen."
Een testopstelling van een railkanon in het Laboratorium voor Pulsfysica (onderdeel van het Prins Maurits Laboratorium, nu TNO) te Delft met onderzoeksleider dr. W.J. Kolkert. (foto: Alle Hens juli 1990)
Drones eerste doelwit lasers
Volgens De Telegraaf is Zr.Ms. Evertsen aangewezen als proefplatform. Van Veen is voorzichtiger. "Of de Evertsen daadwerkelijk wordt gebruikt als platform is aan de marine. Een dergelijk groot maritiem platform ligt wel voor de hand. Dat heeft te maken met het feit dat er veel energie opgewekt en opgeslagen kan worden en vanwege het dreigingsspectrum."
Van Veen ziet vooral drones als belangrijk eerste maritiem doelwit voor laserwapens. Tegen drones zijn momenteel weinig verdedigingsmiddelen. "Drones zijn het eerst mogelijk. De inzet van een HEL tegen raketten is iets voor verder in de toekomst. Dan wordt veel meer gevraagd van de laser. Dat is veel complexer vanwege de snelheid van de raket, maar ook vanwege de bescherming die in raketten is ingebouwd. Dan moet je ook heel goed de kwetsbare delen te treffen."
De HEL is in de ogen van Van Veen in eerste instantie een aanvullend middel. "Marineschepen hebben een heel spectrum aan wapensystemen voor een spectrum aan dreigingen." Een laserwapen kan daar dus aan toegevoegd worden, maar zal andere wapens niet direct overbodig maken.
Energie
Hoewel een laser veel energie in een korte tijd nodig heeft, ziet Van Veen dit niet als een grote uitdaging voor de HEL zelf. "Dat probleem moet je op het platform oplossen. Natuurlijk vraagt HEL om grote vermogens en daar moet een schip ook op worden aangepast. Maar dat is hetzelfde als met radar. Een radar zoals de SMART-L MM/N vraagt ook veel. Het is echter iets voor het schip. Als je dus in een heftig scenario terecht kunt komen, moet je er voor zorgen dat je batterijen voldoende zijn opgeladen of je vliegwielen zijn opgeladen, zodat je laser beschikbaar is."
Toekomst
De US Navy heeft twee laserkanons besteld voor hun schepen, het Duitse Rheinmetall biedt een laserwapen aan dat mortieren kan uitschakelen. Laserwapens zijn er dus al. Toch denkt Van Veen dat het nog even duurt voor het wapen tot wasdom is gekomen. "Je ziet nu de eerste systemen op de markt komen. Ik denk wel dat er nog veel uitdagingen zijn voor laserwapens echt te gebruiken zijn."
