Bij de Koninklijke Marine werkt personeel met uiteenlopende specialisaties. Dit is nodig om een grote verscheidenheid aan taken op het schip en aan wal uit te voeren. Binnen de vakgebieden waarin mensen bij de marine werken bestaan verschillende specialisaties. Deze specialisaties zijn geclusterd in dienstgroepen. Een dienstgroep bestaat uit verschillende subdienstgroepen die samen een vakgebied vormen. Een dienstgroep heeft dus niet direct iets te maken met iemands rang of stand, maar met iemands vakgebied.
Personeel van de Operationele Dienst Nautische Dienst (ODND, 'nauten') verzamelen op de bak van Zr.Ms. Evertsen vlak voor het afmeren in Istanbul. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
In de loop der jaren veranderden er zaken binnen de personeelsstructuur. Bepaalde dienstgroepen en subdienstgroepen verdwenen en er ontstonden nieuwe dienstgroepen. Aan het hoofd van een dienstgroep staat veelal een officier. In dit overzicht van officieren en dienstgroepen wordt duidelijk wat de huidige stand van zaken is op het gebied van de personeelsstructuur van de marine.
Hieronder een overzicht van de korpsen en dienstgroepen. De korpsen zijn alleen voor officieren. De matrozen, korporaals en onderofficieren zijn ingedeeld in dienstgroepen. Normaliter blijft iedereen binnen zijn of haar korps of dienstgroep. Het is mogelijk om naar een andere dienstgroep te gaan, maar dat zijn uitzonderingen en die verzoeken worden niet altijd ingewilligd. Voor alle korpsen en dienstgroepen geldt dat er werk is op de wal en voor vrijwel alle is er werk aan boord van een schip.
(Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Korpsen
Embleem Zeedienst
Twee officieren van het Korps Zeedienst overleggen bij de kaart op de brug. Op de achtergrond de commandant van het schip, eveneens van de Zeedienst. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De officier Zeedienst houdt zich bezig met het varen en het vechten van het schip. Het grootste deel van het werk speelt zich in het begin van zijn loopbaan af op de brug. Na een aantal jaar en een opleiding tot commando centrale officier krijgt men een leidinggevende rol in de commandocentrale. Vanuit deze centrale vindt de wapeninzet van het schip plaats. Alleen een officier van de Zeedienst kan commandant worden van een varend schip of een eskader. De Commandant Zeestrijdkrachten is een zeeofficier of een officier der mariniers.
Embleem Korps Mariniers.
Een officier van het Korps Mariniers tijdens de Praktische Opleiding tot Officier der Mariniers (POTOM). (Foto: Defensie)
De officier der mariniers begint na een fysiek en mentaal zware officiersopleiding als Troop Commander en geeft leiding aan een Raiding Troop van 32 mariniers. Vervolgens kunnen zij na enkele jaren doorgroeien naar commandant van een Raiding Squadron, dat bestaat uit ongeveer 100 mariniers. In dat geval heb je de leiding over drie Raiding Troops. Vervolgens kan je doorgroeien tot commandant van een Marine Combat Group, welke bestaat uit drie Raiding Squadrons. Als officier zijn er talloze specialisatiemogelijkheden, zoals kikvorsman, mountain leader en amfibisch operatieofficier. De Troop Commander geeft het grootste deel van de tijd leiding aan zijn Troop vanuit een Nederlandse kazerne, maar kan ook ingezet worden voor speciale missies over de hele wereld. Aan de leiding van het Korps staat uiteraard een officier der mariniers, hij is dan commandant van het Korps Mariniers (CKMARNS) en sinds de nieuwe organisatiestructuur tegelijkertijd Directeur Operaties (DOPS) van CZSK. Het Korps Mariniers kan ook een Commandant Zeestrijdkrachten leveren, in het verleden is dat tweemaal gebeurd. De lijfspreuk van het Korps Mariniers luidt ‘Qua Patet Orbis’, oftewel ‘zo wijd de wereld strekt’.
Embleem officieren Technische Dienst.
Het Ondergeschikt Hoofd Technische Dienst (OGHTD) van een fregat in de Technische Centrale. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De officier Technische Dienst is verantwoordelijk voor de conditiebewaking, gereedstelling en instandhouding van alle technische installaties aan boord van een schip. Daarnaast heeft de officier een raadgevende rol richting het operationele commando van het schip. Ook geeft de officier Technische Dienst leiding aan een team van technisch specialisten.
Embleem officieren Logistieke Dienst.
Het Ondergeschikt Hoofd Logistieke Dienst in zijn hut. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De officier Logistieke Dienst is verantwoordelijk voor de volledige logistieke keten van een schip. De officier zorgt ervoor dat bevoorrading en het voorraadbeheer, de personele en financiële administratie en beheer, juridisch advies, catering en facilitaire ondersteuning in orde zijn.
Personeel van de Speciale Diensten gebruikt hetzelfde embleem als de Zeedienst.
De afdeling Communicatie van de marine verzorgt onder andere de social media-kanalen van de marine. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Speciale Diensten
Dit zijn over het algemeen officieren die zeer specialistische functies hebben zoals communicatieadviseur of hydrograaf. In het verleden maakten ook historici die een militaire functie hadden deel uit van de Speciale Diensten evenals juristen, onderwijskundigen en psychologen. Er zijn ook officieren bekend van Speciale Diensten die in de praktijk een reguliere Zeedienst-loopbaan hadden.
Emblemen Geestelijke Verzorging.
Een kerkdienst op zee, verzorgd door een GV'er. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Geestelijke verzorging
Hieronder vallen de vlootaalmoezeniers, de vlootpredikanten, de humanistische raadslieden, de islamitische geestelijk verzorgers, rabbijnen, pandits en boedhistisch geestelijk verzorgers. Dit zijn geen militairen.
Emblemen van een vlieger, arts en tandarts.
Een arts in de ziekenboeg van een schip. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Een vlieger aan boord van een NH-90 helikopter op het dek van een fregat. De marine heeft nog altijd vliegers in dienst, de helikopters vallen onder het Defensie Helikopter Commando (DHC). (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Overige officieren
Daarnaast zijn er officieren die een hele specifieke functie hebben binnen de marine, zoals de officier Vlieger. De officieren apotheker, de officieren arts en de officieren tandarts leveren medische zorg voor marinepersoneel aan boord of aan de wal. Een ander voorbeeld zijn officieren van de Marinierskapel.
(Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Dienstgroepen (matroos t/m adjudant)
Matrozen, mariniers en onderofficieren (zie hier meer over rangen) zijn ingedeeld in dienstgroepen en uiteraard subdienstgroepen. Elke dienstgroep heeft een eigen embleem. De afkorting van de dienstgroep wordt achter de rang vermeld: een matroos der 1e klasse wasser is dus: MATR1BDWSR een korporaal Operationele Dienst Operaties wordt in tekst afgekort KPLODOPS.
Het Korps Mariniers is een uitzondering, immers mariniers tot en met de rang adjudant maken bij het Korps ook deel uit van een korps.
Embleem Operationele Dienst
Operationele Dienst (OD)
De operationele Dienst is verantwoordelijk voor het besturen van het schip en het contact met andere schepen, vliegtuigen en helikopters. Daarnaast bedient de Operationele Dienst de wapensystemen. De Operationele Dienst brengt van alle varende en vliegende eenheden in de buurt van het schip in beeld. Informatie opdoen is belangrijk voor de besluitvorming op het schip. De Operationele Dienst werkt veel met satelliet, radio, beveiligde netwerken en zo af en toe nog met vlaggenseinen om de communicatie zo soepel mogelijk te laten verlopen. De belangrijkste ruimtes aan boord voor de Operationele Dienst zijn de commandocentrale en de brug.
De Operationele Dienst heeft de volgende subdienstgroepen:
Besturen van het schip, werken met radar/sonar op de brug en in de commandocentrale.
Communiceren met andere eenheden, de netwerken aan boord en externe netwerken werkend houden vanaf de brug en de radiocentrale.
Ankeren, slepen, dokopperaties, werkzaamheden aan dek bij bevoorrading op zee en bij het af- en ontmeren.
Beveiligen in een militaire en maritieme omgeving. Leden van de ODMB maken deel uit van het Fleet Marine Squadron.
Embleem Technische Dienst
Technische Dienst (TD)
De Technische Dienst in een erg brede dienstgroep. Het is onderverdeeld in voortstuwing, hotel en SEWACO. De voortstuwing zorgt ervoor dat het schip vooruitkomt en de energievoorziening op orde is. De Sewaco onderhoudt de sensoren, wapens en commandosystemen. Dit zijn onder andere radars, sonars, wapens en communicatieapparatuur. Er zijn veel installaties aan boord van een schip. Deze dienen allemaal onderhouden en eventueel gerepareerd te worden. Personeel van de Technische Dienst controleert of er storingen zijn. Het hart van de TD op grotere schepen is de Technische Centrale.
De Technische Dienst heeft de volgende subdienstgroepen:
Bedienen, onderhouden en controleren van onder andere de voortstuwing en de energiesystemen van het schip. De TDP werkt veel in de Technische Centrale.
Onderhouden en testen van de sensoren, wapens en commandosystemen van het schip.
Onderhouden en testen van de vliegende eenheden aan boord.
Onderhouden en testen van de wapenonderdelen van de vliegende eenheden van het schip.
Embleem Logistieke Dienst
Logistieke Dienst (LD)
De Logistieke Dienst vervult vooral ondersteunende taken. De LD zorgt ervoor dat de bemanning kan functioneren. De Logistieke Dienst verzorgt het eten en drinken aan boord, biedt medische hulp aan, zorgt ervoor dat iedereen over de juiste kleding beschikt en beheert de gereedschappen en voorraden. Daarnaast verzorgt de LD ook de administratie van het schip. De belangrijkste ruimtes aan boord zijn voor de Logistieke Dienst zijn de kombuis en diverse bureaus. Het grootste deel van het personeel van de Logistieke Dienst werkt aan wal in uiteenlopende ondersteunende of administratieve functies.
De Logistieke Dienst heeft de volgende subdienstgroepen:
Verzorgen van maaltijden voor de bemanning, inclusief in bepaalde gevallen de bediening en zorgen voor hapjes, drankjes en maaltijden bij feestjes of recepties op de kazerne of aan boord van schepen in een haven.
Onder andere het bijhouden van personeelsadministratie, het archief en de financiële administratie.
Bijhouden en controleren van voorraden in magazijnen aan boord van schepen en op de wal.
Medische zorg verlenen op zee en vanuit een ziekenboeg of militair hospitaal.
Embleem Bijzondere Dienst
Bijzondere Dienst (BD)
Er zijn functies die niet goed onder één dienstgroep vallen te scharen. Daarom is de dienstgroep Bijzondere Dienst er. Deze zorgt er bijvoorbeeld voor dat de kleding en lakens van de bemanning gewassen worden.
De Bijzondere Dienst heeft de volgende subdienstgroepen:
Wassen van kleding en beddengoed.
Maken van beelden voor het Mediacentrum Defensie (MCD).
Assisteren van de tandarts.
Muziek spelen op bepaalde gelegenheden.
Embleem Korps Mariniers
Korps Mariniers
Het Korps Mariniers werkt zowel op zee als op land en wordt vaak ingezet bij missies van de NAVO of de VN. De marinier krijgt te maken krijgen met extreme omstandigheden, omdat elke plek op aarde een mogelijk inzetgebied is. Het Korps Mariniers houdt zich onder andere bezig met antiterroristische acties en is verantwoordelijk voor de verdediging van de Nederlandse Antillen en Curaçao. Binnen het korps zijn er verschillende specialisaties.
Overzicht van dienstvakken uit een wervingsboekje van halverwege jaren '60. Het systeem met talloze dienstvakken en brevetten was onoverzichtelijk en beperkte het personeel in doorgroeimogelijkheden, daardoor werd in de jaren '70 besloten tot de huidige structuur. Klik voor vergroting. (Bron: Afdeling Personeelspubliciteit, 'Wat je kunt worden bij de Koninklijke Marine', pag 116-117, omstreeks 1964-1965)
Geschiedenis van de dienstgroepen
Begin jaren ’70 was de marine op zoek naar een nieuwe vorm van personeelsstructuur voor de matrozen en de onderofficieren. De oude structuur, die bestond uit dienstvakken, kon niet overal op goedkeuring rekenen. Er waren klachten over het gebrek aan carrière en bevorderingskansen. Ook vond men dat de huidige personeelsstructuur geen gelijke tred kon houden met de technische ontwikkelingen. Dat laatste werd heel concreet met de komst van de Geleidewapen-fregatten van de Trompklasse (de GW's). Deze schepen zouden worden voorzien van de modernste apparatuur en de sensoren, wapens en commandosystemen zouden worden samengevoegd. Daardoor moest er ook een samenvoeging op personeelsgebied plaatsvinden.
Onder leiding van een stuurgroep werden in 1972 verschillende werkgroepen opgetuigd om de nieuwe structuur uit te tekenen. De vragen die hierin centraal stonden waren als volgt:
• Welk werk moet er in de marine door schepelingen worden gedaan?
• Hoe wordt dit werk over de mensen verdeeld?
• Wat moeten de schepelingen kennen en kunnen om on hun werk te kunnen doen?
• Wat moeten de schepelingen al bij hun aanneming weten en wat moeten zij bijleren in de marine?
• Hoeveel mensen zijn daarvoor nodig?
• Wat kunnen zij in de marine bereiken?
Dit leidde tot het rapport personeelsstructuur schepelingenformatie, waarvan een groot deel van de aanbevelingen werd overgenomen. De dienstgroepen en subdienstgroepen werden in 1974 geïntroduceerd om meer evenwichtige carrièremogelijkheden te bieden wat betreft promotie en om de operatieve gereedheid van de schepen te verhogen. Bij het vormen van de groepen werd als doel gesteld dat het personeel werkzaamheden verricht die vanuit het oogpunt van een systeemgerichte organisatie logische samenhang vertonen.
Een matroos der 2e klasse van de Dekdienst. Later werd dat Nautische Dienst en kwamen zij onder de Operationele Dienst te vallen. (Foto: NIMH/ Koninklijke Marine)
Het oude systeem met de meer dan 60 verschillende dienstvakken werd vervangen door een systeem met zes dienstgroepen. Door de dienstgroepen een stuk geconcentreerder in te richten dan in het oude systeem het geval was, ontstonden grotere organisaties binnen de marine, hetgeen de promotiekansen goed deed. De zes nieuwe dienstgroepen werden:
• Operationele Dienst
• Wapentechnische Dienst
• Technische Dienst
• Logistieke Dienst
• Mariniers
• Bijzondere Diensten
Vanaf 1977 werd deze structuur gefaseerd ingevoerd binnen de marine. Vanaf februari van dat jaar werden alleen nog schepelingen aangenomen in dienstvakken die overeenkomen met de toekomstige subdienstgroepen. Binnen deze dienstgroepen was een verticale machtsstructuur, waardoor er plaats was voor mensen van verschillende opleidingsniveaus en algemene kwaliteiten. Op 1 augustus 1979 werd de nieuwe personeelsstructuur officieel van kracht.
Oondanks deze nieuwe structuur is de term 'dienstvak' nog niet weg uit Den Helder, maar dat is sinds eind jaren '70 dus niet meer correct en moet gesproken worden over 'dienstgroepen' en 'subdienstgroepen'.
In 1980 kregen de dienstgroepen hun individuele onderscheidingstekens. Op 1 mei van dat jaar werd er een uniformwijziging ingevoerd, waardoor de nieuwe dienstgroepen de kans kregen om op de uniformen zichtbaar te zijn. Een groot deel van deze onderscheidingstekens is tot op de dag van vandaag in gebruik.
