Het project voor de bouw van zes 'littoral combatant ships' (LCS) voor de Maleisische marine is uitgedraaid op een totale chaos. Dat blijkt uit een rapport van het Public Accounts Committee van het parlement van Maleisië. Deze maand zou het vijfde schip in de serie van zes opgeleverd moeten worden door de Maleisische werf Boustead Naval Shipyard (BNS), maar voorlopig is nog geen enkel schip ook maar in de buurt van de afrondende fase. Daarnaast was Damen aanvankelijk aangewezen als winnaar door de marine, maar werd die keuze door de werf BNS gewijzigd in Naval Group.
Het eerste LCS, KD Maharaja Lela, in 2017 tijdens een ceremonie. Van buiten lijkt de bouw ver gevorderd, maar het schip is -vijf jaar later- niet eens voor de helft af. Na de ceremonie werd de mast verwijderd. (Foto: Maleisische marine)
Grote vertraging
Het contract dat Maleisië afsloot met BNS in december 2011 had een totale waarde van 9,13 miljard Maleisische Ringgit, wat neerkomt op zo'n 2 miljard euro. Inmiddels is hiervan al 1,33 miljard euro betaald, terwijl er dus nog geen enkel resultaat geboekt is.
De Maleisische LCS'en (niet te verwarren met de Amerikaanse) zijn fregatten die complexe maritieme missies uit moeten kunnen voeren. Ze zouden op alle terreinen van moderne oorlogvoering uit de voeten kunnen. Zowel bij het bestrijden van dreigingen in de lucht als op en onder water moeten de schepen ingezet kunnen worden. Daarnaast moeten de LCS'en ook van waarde zijn op het gebied van elektronische oorlogvoering.
Het eerste schip zou volgens de oorspronkelijke planning in april 2019 opgeleverd moeten zijn. Daarna schreef de tijdlijn voor dat in februari en maart van 2020 de volgende twee klaar zouden zijn. In oktober 2021 stond nummer vier op de planning en deze maand werd dus het vijfde schip verwacht. Een pijnlijke conclusie van de commissie was echter niet alleen dat er nog nul schepen daadwerkelijk opgeleverd zijn, maar ook dat er nog niet eens een schip op de helft is.
Geen enkel schip is ook maar in de buurt is van de afrondende fase. Op dit moment zijn de schepen voor respectievelijk 44 procent, 35 procent, 32 procent, 27 procent en 16 procent gebouwd. Aan het zesde schip is nog niet eens begonnen, terwijl deze in oktober 2023 op de planning staat om opgeleverd te worden.
Voor dat kan, zal eerst het ontwerp volledig moeten zijn afgerond. Het ministerie en de werf hebben het gedetailleerde ontwerp echter ook nog niet af. Volgens de onderzoekscommissie biedt dat voortdurend ruimte voor wijzigingen.
Damen had Maleisië het Sigma 10614-fregat voorgesteld, een iets grotere versie van de Sigma 10514 dat voor Indonesië werd gebouwd. Hier het Indonesische fregat tijdens een proefvaart. Behalve Damen en Naval Group, deed ook tkMS met een MEKO 200-fregat mee aan de race. (Foto: Damen Schelde Naval Shipbuilding)
Niet geluisterd naar de wensen van de marine
Volgens het rapport (lees hier NL-versie vertaald door Google) zijn ook de wensen van de marine, die de schepen uiteindelijk moet gaan gebruiken, genegeerd door het ministerie van Defensie en Boustead Naval Shipyard. De Maleisische marine, zo blijkt uit het onderzoek, had gekozen voor de Sigma 10614 van het Nederlandse Damen. Dit was niet eerder bekendgemaakt.
In mei 2011 werd dit besluit door de minister van Defensie goedgekeurd, maar in juli 2011 ontving de marine een brief van BNS waar in stond dat de keuze op het Gowind-ontwerp van het Franse Naval Group was gevallen en dat de minister die wijziging had goedgekeurd. Tegenover de onderzoekscommissie zei de minister dat hij geen kennis heeft van scheepsbouw en de experts van BNS volgt. Ook zou Naval Group, dat destijds ter plaatse nieuwe onderzeeboten voor Maleisië bouwde, hebben kunnen uitleggen waarom de Gowind het beste paste bij Maleisië.
Volgens het onderzoekscomité was het ontwerp van de Gowind meer geschikt als patrouilleschip voor buiten de kust (OPV), in plaats van als daadwerkelijk oorlogsschip voor kustgebieden, terwijl dit de wens van de marine was. De marine werd niet geconsulteerd toen overwogen werd om over te stappen naar Gowind.
Admiraal Abdul bin Jaafar, in 2011 commandant van de Maleisische marine, vroeg zich tegenover de onderzoekscommissie hardop af waarom de vice-voorzitter van BNS dit besluit mocht nemen. "Wie is hij om te beslissen? Waarom kreeg hij het mandaat rechtstreeks van de geachte minister?".
De marinecommandant maakte na het lezen van het besluit in een brief kenbaar dat hij het niet eens was met de keuze voor Gowind om drie redenen: "het ontwerp uit Frankrijk moet zich nog bewijzen" (de Gowind bestond in 2011 alleen op papier, de eerste zou in 2017 pas gaan varen), "het ontwerp is te kort en de capaciteit en mogelijkheden zijn beperkt" (Gowind was aanvankelijk een OPV en later een korvet, maar Maleisië zocht fregatten), "het ontwerp voldoet niet aan de eisen van de marine".
Jaafar liet zich ook tijdens de interviews kritisch uit op de keuze: "Het was een gemiste kans. Ze [Damen, red.] wilden graag samenwerken met BNS, maar waarom bleven we bij de Fransen? Ik weet het niet. We hadden slechte ervaringen met de Fransen, in het bijzonder [met] de onderzeeboot. We vonden dat de Fransen hier hun afspraken niet nakwamen."
Ook blijkt uit de interviews de marine het niet eens was met de keuze voor het SETIS Combat Management Systeem, de software in de commandocentrale. De marine had de voorkeur voor Tacticos van Thales. Deze software, ontwikkeld door Thales Nederland, werd al gebruikt op andere Maleisische marineschepen. De marine diende verder voorstellen in voor selectie van belangrijke systemen. Tien van de zeventien werden door BNS geaccepteerd.
Volgens de marine had de Sigma zich al bewezen doordat deze al gebruikt werd door de Indonesische marine en gebouwd werd voor de Marokkaanse marine. Inmiddels is de Gowind ook gebouwd; Argentinië vaart met vier Gowind-OPV's, twee van de vier Egyptische Gowinds zijn in gebruik en twee voor de Verenigde Arabische Emiraten zijn in aanbouw. Naval Group won in Roemenië een aanbesteding voor korvetten met het Gowind-ontwerp, nadat eerst Damen was uitgeroepen als winnaar.
In 2020, 2021 en 2022 werden talloze betrokkenen door de onderzoekscommissie gehoord. (Foto: PAC)
Financieel wanbeleid
Hoewel de keuze dus niet viel op het schip waar de marine behoefte aan had en de Gowind flink aangepast moest worden om aan de eisen te voldoen, is dat nog geen verklaring voor de chaos die ontstond in de periode daarna. De onderzoekscommissie noemt tal van problemen die aan de basis staan van het LCS-fiasco, waar alle partijen een rol in hebben. Zo wordt gewezen op veranderende eisen van de Maleisische marine, een geschil tussen BNS en Naval Group over het ontwerp, misverstanden tussen de marine en BNS over het leveringscontract, het falen van het ministerie en BNS op het vlak van aanpassingen in het voorstel, en de financiële beperkingen van BNS.
Om met de financiën verder te gaan: er is ook stevige kritiek op het financiële beleid. Maleisië moest een flink bedrag vooruitbetalen, terwijl dit normaal gesproken niet de procedure is. Bovendien werd lang niet al het geld voor dit project gebruikt. BNS gebruikte zo'n 88 miljoen euro om schulden uit oude projecten af te lossen.
Een ander punt van kritiek waren de voorwaarden van het contract die niet gunstig waren voor Maleisië. De betalingen zouden gebaseerd zijn op een hoeveelheid activiteiten in de bouw of de levering van bepaalde onderdelen, in plaats van de daadwerkelijke vooruitgang. Volgens een geïnterviewde werden televisies voor de schepen gekocht, waarna het ministerie voor die activiteit aan BNS moest betalen. Hierdoor ontstond een verschil tussen de kosten en de voortgang van meer dan 20 procent. Naar schatting ligt nu voor 380 miljoen euro aan apparatuur in opslag, waarvan geschat wordt dat 15 procent verouderd is.
Demonstratie afgelopen zondag tegen de gang van zaken rond het LCS
Onderzoeken en demonstraties
Inmiddels is door het ministerie van Defensie aangekondigd dat de anti-corruptie commissie onderzoek gaat doen naar het project en dat dit onderzoek transparant zal verlopen.
Het schandaal werd sinds de publicatie van het rapport begin augustus breed uitgemeten in de media. Deze zondag was er zelfs een demonstratie in hoofdstad Kuala Lumpur. Ongeveer 200 mensen hadden zich verzameld om te protesteren tegen de gang van zaken. De demonstranten haalden onder andere aan dat de schepen betaald zijn van belastinggeld en dat de burgers daarom alle recht hadden om zich met het schandaal te bemoeien.
BNS: "Eerste twee schepen in 2025 af"
Het is nog niet duidelijk wat de gevolgen van het schandaal gaan zijn, maar het is goed mogelijk dat er koppen gaan rollen. Er lopen meerdere onderzoeken naar de betrokkenen en verschillende ministers van Defensie van de afgelopen jaren liggen flink onder vuur. Door de overheidsambtenaren wordt echter vooral naar BNS gewezen als grote schuldige, terwijl het bedrijf aangeeft dat de verwijten lang niet allemaal kloppen.
BNS zelf blijft echter redelijk stoïcijns onder het schandaal en geeft aan zeker van plan te zijn de schepen af te maken. Bij BNS heeft een herstructurering plaatsgevonden. Defensie verwacht dat de bouw van de eerste twee schepen mogelijk is binnen het nog beschikbare bedrag van ongeveer 660 miljoen euro. Tijdens het interview voor het rapport, in januari, zei de secretaris-generaal van het ministerie van defensie dat de eerste twee schepen in 2025 af moeten kunnen zijn, na de proeftochten zal worden besloten of de andere ook worden afgebouwd.
De vraag is echter hoeveel waarde de schepen nog zullen hebben als ze eindelijk opgeleverd worden. Volgens een politicus van de Maleisische oppositie is SETIS, het gekozen combat management system, over tien jaar waardeloos doordat het verouderd is, terwijl het wel de duurste variant was. Het systeem zou het huidige materieel niet kunnen integreren en bovendien nog niet eens volledig ontwikkeld zijn. BNS gaf in een reactie aan dat het ervan overtuigd is dat het systeem zeker 25 jaar mee zal kunnen gaan en niet binnen afzienbare tijd waardeloos zal worden.
