Henk Kamp (VVD) wordt, zo meldt Defensie, vrijdag beëdigd als demissionair minister van Defensie na het plotselinge aftreden van Ank Bijleveld. Kamp was al eerder MINDEF, en de besluiten die hij nam bleven niet onopgemerkt. Zo besloot hij de Orion maritieme patrouillevliegtuigen te verkopen. Marineschepen.nl sprak met oud-marineofficieren over de tijd dat Kamp minister was.
Een Lockheed P-3C (Update II) Orion. (Foto: NIMH/ Koninklijke Marine)
Kamp (1952) nam eind 2002 de taken van de minister van Defensie tijdelijk waar. De voormalig belastinginspecteur was op dat moment minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer in het kabinet-Balkenende I. Na de formatie van het nieuwe kabinet, opnieuw met Jan Peter Balkenende als minister-president, werd Kamp minister van Defensie. In de kabinetsformatie was door VVD, CDA en D66 afgesproken flink te bezuinigen, onder andere op Defensie. Op Defensie werd toen al voor honderden miljoenen euro's bezuinigd.
Geheel typerend, presenteerde Kamp een maand en drie dagen nadat hij als minister aan de slag was gegaan de bezuinigingsplannen in de brief van 30 juni 2003. In een zes pagina's tellend document werd de krijgsmacht een kopje kleiner gemaakt. Voor de marine betekende dat de vervroegde verkoop van vier fregatten (van de tien) en twee mijnenjagers, het Derde Mariniersbataljon werd niet opgericht en -het meest opvallende besluit- "de opheffing van de groep maritieme patrouillevliegtuigen en de afstoting
van de tien Orions". Ook de andere krijgsmachtdelen kregen het nodige voor hun kiezen en in totaal zouden zo'n 9.000 tot 12.000 functies komen te vervallen.
Minister van Defensie Henk Kamp met staatssecretaris Cees van der Knaap, de secretaris-generaal Ton Annink en de commandant der Strijdkrachten generaal (KLu) Dick Berlijn. (Foto: NIMH/ Luchtmacht)
Die brief van 30 juni was overigens niet de eerste die een schokgolf veroorzaakte. Want een dag na zijn aantreden, hadden Kamp en staassecretaris Cees van der Knaap al een brief over de nieuwe topstructuur verzonden aan de Kamer. Hierin werd, voortbordurend op het rapport van de commissie-Franssen dat een jaar eerder was verschenen, de top van de Defensie-organisatie opnieuw ingericht. Net als bij zijn andere bezuinigingsbesluiten deed Kamp dat niet met een vijl of een kaasschaaf, maar met een bijl en een zaag.
Het onderzoek van de commissie-Franssen was ooit opgestart met de vraag of de positie van de Chef Defensiestaf (CDS) versterkt moest worden, maar de maatregelen werden veel verder doorgevoerd. Er was in die tijd veel kritiek op de zelfstandigheid van de bevelhebbers van de krijgsmachtdelen en de directe invloed op de minister. Kamp kondigde in zijn brief van 28 mei de bevelhebbers over vier of vijf jaar op te heffen. Tweeduizend van de zesduizend staffuncties (waaronder dus experts van de Directie Materieel Koninklijke Marine) moesten verdwijnen.
Het waren geen loze voornemens die Kamp in mei en juni aan de Kamer presenteerde, de bezuinigingsopdracht die hij had loog er ook niet om. In de Prinsjesdagbrief 2003 werden zijn plannen definitief en bovendien versneld doorgevoerd. Hoewel de Orion maritiemepatrouillevliegtuigen nog ingezet werden en boven Irak door Nederlandse mariniers gewenst waren, werd besloten per 1 januari de vliegtuigen te koop te zetten. De bevelhebbers lazen dat zij al in 2005 ophielden te bestaan, de nieuwe ondercommandanten (nieuw: Commandant Zeestrijdkrachten, Landstrijdkrachten, etc.) mochten niet meer in Den Haag blijven en zouden alleen verantwoordelijk zijn voor training en gereedstelling. "De CDS was machtiger geworden ten koste van de krijgsmachtdelen, maar juist verzwakt ten opzichte van de SG [secretaris-generaal] en de andere spelers op het kerndepartement. Precies het omgekeerde was aan het begin van het proces beoogd", schreef vice-admiraal b.d. Egmond van Rijn in 'Overstag en toch op koers' over marinepersoneel van 1945 tot 2005.
Na een half jaar had minister Kamp dus cruciale capaciteiten bij de marine verkocht, capaciteiten waar nog steeds behoefte aan is. Ook zette hij een belangrijke stap naar de topstructuur zoals we die nu kennen bij Defensie waar het de ambtelijke top is die de leiding heeft, en de militairen op afstand staan, waar een toren van bureaucratie op het onderzeebootprogramma gezet kan worden.
Chef Defensie Staf (CDS) LADM Luuk Kroon en Henk Kamp tijdens een bezoek van de minister van Defensie van Japan in 2004. (Foto: NIMH/ Marine)
Zwart-wit
Henk Kamp is 69 jaar en zal minister van Defensie zijn tot de formatie is afgerond. Mogelijk is Kamp dus kort MINDEF. Maar Kamp heeft dus laten zien ook in uiterst korte tijd knopen te kunnen doorhakken. Natuurlijk is hij onderdeel van een demissionair kabinet, dus grote besluiten zullen niet worden genomen, maar juist achter de schermen kan hij zich laten gelden. Dat denken ook mensen die hem in zijn tijd als minister gekend hebben.
In tegenstelling tot Bijleveld, wordt Kamp gezien als daadkrachtig persoon. "Bijleveld las weinig, Visser deed dat vooral", zegt een van hen. "Kamp las veel. Zijn insteek was dat als zijn ambtenaren stukken voor hem hadden voorbereid, dat het dan belangrijk was om ze te lezen. Hij zal vanuit Twente vast een paar punten hebben opgeschreven over Defensie, waar hij mee aan de slag wil."
Dat kan voor sommigen spannend zijn, voor anderen zijn er kansen. "Kamp was zwart-wit", zegt een van de oud-marineofficieren die hem van dichtbij meemaakte. "Als hij je plan snapte, ging hij pal achter je plan staan en ramde hij het er zo doorheen. Kamp zal niet zoveel geduld kunnen opbrengen als het gaat om onderzeeboten als Bijleveld."
Onderzeeboten
Soms wordt gedacht dat Henk Kamp de Onderzeedienst wilde opheffen, maar dat is niet wat de personen waarmee Marineschepen.nl heeft gesproken zich kunnen herinneren. "In die tijd moesten we enorm bezuinigen", zegt een oud-marineofficier die anoniem wil blijven. "Doordat fregatten en Orions verkocht werden, raakte de onderzeebootbestrijdingscapaciteit in de knel. Hij vroeg hoe we dat moesten oplossen en [CDS luitenant-admiraal Luuk] Kroon antwoordde dat dat met onderzeeboten moest. Toen heeft hij besloten om de modernisering van onderzeeboten te financieren."
In debatten na de Prinsjesdagbrief was het Kamp die het opnam voor de Onderzeedienst, nadat bijvoorbeeld Frans Timmermans (PvdA) herhaaldelijk voor opheffing had gepleit. "Die vier [onderzeeboten] van ons zijn verder de enige die geïntegreerd kunnen werken met de nucleaire onderzeeboten. Onze onderzeeboten zijn de beste die er zijn en kunnen over de hele wereld, tot aan Nieuw-Zeeland, ingezet worden," zei Kamp in oktober 2003 in een debat over de Prinsjesdagbrief. En later in het debat: "Wij hebben echter een afweging gemaakt en wij hebben vastgesteld dat de onderzeeboten belangrijke slagkracht kunnen leveren. Tegen oppervlakteschepen is dit in NAVO-verband een heel belangrijk wapen. Dat is voor de continuïteit van de NAVO van belang. De NAVO heeft vastgesteld dat er te veel niet-nucleaire boten zijn, maar dat de allerbeste boten die men wil houden, op dit moment die vier Nederlandse onderzeeboten zijn. Er is dus veel voor te zeggen om ze voor de slagkracht van de NAVO te houden. Verder zijn die onderzeeboten belangrijk vanwege de strategische mogelijkheden. Als er een conflict is en er wordt door een internationaal orgaan gezegd dat een bepaalde haven of zeestraat wordt afgesloten en dat daar geen transport meer door mag, kun je dat met onze onderzeeboten voor elkaar krijgen, omdat ze de slagkracht hebben en omdat ze over de hele wereld ingezet kunnen worden. Het zijn ook de enige niet-nucleaire onderzeeboten die met de nucleaire onderzeeboten van Amerika en Engeland meeoefenen."
"Verder zijn de onderzeeboten zeer geschikt voor intelligence. Onze onderzeeboten kunnen op alle plekken in de wereld ongezien intelligence uit de lucht plukken. Dat is voor de informatiepositie van onze Militaire inlichtingen- en veiligheidsdienst van het grootste belang. Vervolgens is het ook mogelijk om met onze onderzeeboten special forces op het land te zetten, daar waar dat gewenst is. (...) Wij hebben die onderzeeboten in ons bezit. Ik zie argumenten pro en contra voor alle onderdelen van de krijgsmacht, maar wij vinden het belangrijk met die onderzeeboten door te gaan."
Kamp legde de basis voor Zr.Ms. Karel Doorman. Hoewel Kamp eerder tegenstander was van het verkopen van fregatten en kopen van korvetten (omdat een fregat ook in het hoogste geweldspectrum inzetbaar is), besloot hij na lang aandringen toch voor de aanschaf van de patrouilleschepen. (Foto: Defensie)
Anti-Orions?
Hoewel Kamp veel heeft wegbezuinigd, is zijn naam vooral verbonden aan de verkoop van de P-3C Orions, die net gemoderniseerd waren en hadden bewezen van grote waarde te zijn. Was Kamp vooral anti-Orions? Nee, volgens ingewijden uit die tijd werden de krijgsmachtdelen voor de keuze gesteld om bezuinigingen voor te stellen. De kritiek die er is, richt zich voornamelijk op de marineleiding uit die tijd. "De toenmalige bevelhebber der zeestrijdkrachten heeft er te weinig voor gevochten", zegt een oud-marineofficier die destijds in Den Haag werkte.
Ook de toenmalige Vlagofficier Marine Luchtvaartdienst (MLD) CDR b.d. Anne van Dijk richt zijn pijlen op de marineleiding. "Ik ben als Vlagofficier MLD buiten die besluitvorming gehouden", schrijft hij in een mail aan Marineschepen.nl. Van Dijk maakte geen deel uit van de Admiraliteitsraad, maar was slechts adviseur van de bevelhebber der zeestrijdkrachten (BDZ). "Dat deed wel pijn, want zo kon ik niet aan de slag met het idee om de Orions op een luchtmachtbasis te stationeren of bij de Duitse marine op Northolz, of zelfs heel de MLD integraal in te bedden in de luchtmacht."
Overigens waren niet alle politieke partijen voor de keuze om de Orions te schrappen, er was veel kritiek op Kamp. Vooral omdat Kamp de keuze framede alsof de taken van de Orions waren weggevalen: "Toen wij de Orions kochten, was er sprake van een dreiging van Rusland met onderzeeboten. Nu zitten wij bij iedere NAVO-vergadering samen met Rusland aan tafel om te bekijken hoe zaken op elkaar kunnen worden afgestemd, wat Rusland doet en wat wij doen. Er is dus een heel andere dreigingssituatie. Deze taak is dan ook veel minder belangrijk geworden."
Zelfs de SP en de PvdA vonden het plan om alle Orions te verkopen te ver gaan. Maar Kamp hield voet bij stuk, hij ramde het plan er doorheen.
Lukte dat met al zijn plannen? Nee. Zijn plan uit de Prinsjesdagbrief om 110 miljoen te investeren in Tomahawk kruisvluchtwapens voor de LCF'en haalde het niet. De Kamer zag de Tomahawks niet zitten en uiteindelijk noemde de opvolger van Kamp, Eimert van Middelkoop, de Tomahawks niet nodig voor Nederland en voerde het plan af in 2007.
