Een van de kandidaten om de aloude antischeepsraket Harpoon te vervangen is de nieuwe RBS 15 Mk4 Gungnir van Saab. Het wapen is de nieuwste generatie antischipkruisvluchtwapens uit Zweden, met een groter bereik, grotere oorlogskop en beter bestand tegen stoorzenders. Gaat de Nederlandse marine met deze wapens varen?
Illustratie van de RBS 15 Mk4 Gungir. De naam Gungir is afkomstig uit de noordse mythologie, het was de naam van de magische speer van oppergod Odin. (Beeld: Saab)
Twee jaar geleden werd de RBS15 Mk4 door Saab geïntroduceerd. Marineschepen.nl schreef er toen ook een artikel over. Nu de aanbesteding voor de aanschaf in 2024 in volle gang is, is het tijd om dit Zweedse wapen nog eens grondig te bestuderen.
Jaime Karremann van Marineschepen.nl sprak daarom met Björn Bengtsson van Saab over de nieuwe raket.
In maart 2017 werd het contract getekend en sindsdien wordt door Saab hard gewerkt aan de ontwikkeling van de RBS15 Mk4 om de missiles aan de Zweedse luchtmacht en de marine over te kunnen dragen. De komende tijd staan testlanceringen vanaf vliegtuigen en schepen op het programma. Voor de marine zijn deze wapens als eerste bestemd voor de Visbyklasse korvetten en de luchtmacht zal ze onder de Gripen gevechtsvliegtuigen hangen.
En daar begon het ooit ook mee. Het eerste Robotsystem-wapen (RBS) werd in 1984 opgeleverd aan de Zweedse marine en inmiddels is de huidige Mk3 al weer eventjes in dienst (bij vele marines). Zo koos Duitsland dit jaar nog voor het uitbreiden van haar RBS15 voorraad voor de K-130 korvetten, waarmee de Duitse marine koos voor een uitbreiding van het wapensysteem dat zij sinds 2011 in dienst heeft op haar korvetten. Zweden wilde echter een RBS15 voor zowel schepen als vliegtuigen en dat betekende het startschot voor de nieuwe Mk4.
"De Zweedse Defensie heeft toen direct de kans gegrepen om ook verbeteringen te specificeren", zegt Bengtsson. Het resulteerde in een, afgezien van de vorm en voortstuwing, volledig nieuw wapen.
De verschillen in bereik tussen de RBS 15-familieleden. (Bron: Saab)
One hit, one kill
Een van de belangrijke elementen uit de filosofie van de RBS15 Mk4 is one hit, one kill. Bengtsson: "Wij gaan er van uit dat als je dit wapen, doorgaans in salvo van meerdere missiles, afvuurt op een tegenstander, deze tegenstander uitstekende middelen heeft om zich te verdedigen en ook missiles zal neerhalen. Daarom moeten de wapens, die door de verdediging heenkomen en hun doel treffen, een dusdanige klap uitdelen dat het doel wordt uitgeschakeld. En we spreken van een 'kill' als het doel niet meer zijn taak kan uitvoeren. Om dat te kunnen bereiken is de RBS15 Mk4 voorzien van een grote en efficiënte oorlogskop, die zelfs in één klap erg grote schepen kan uitschakelen."
Dat je dit met slechts één treffer kan bereiken, betekent niet dat Saab geen aandacht besteedt aan de overlevingskans van de missile, zegt Bengtsson. Integendeel: "Je wil de overlevingskans van het wapen op weg naar het doel zo hoog mogelijk hebben. Daarom moeten de missiles bestand zijn tegen jamming, ze moeten laag vliegen zodat ze laat worden ontdekt, en ze moeten snel kunnen manoeuvreren om het moeilijk te maken ze neer te schieten."
"Saab heeft daarom geïnvesteerd in middelen tegen jamming. Met zowel hardware als software oplossingen kan de RBS15 Mk4 omgaan met stoorzenders, maar kan het ook andere vormen van elektronische oorlogvoering herkennen zoals decoys die een schip zal lanceren om het wapen weg van het doel te lokken."
Twee RBS15's vlak boven de golven. (Beeld: Saab)
Laag blijven
Wie de RBS15 Mk4 vergelijkt met sommige andere wapens, ziet dat de RBS 15 een ronde neus heeft. Ronde objecten zijn door radars beter te zien. Hoe zit het met stealth?
Bengtsson is heel duidelijk: "Vraag het aan de radarbouwers van Thales of Saab, ze zullen allemaal bevestigen dat hun moderne radars een object ter grootte van een munt aan de horizon kunnen detecteren. Je kunt je raket niet genoeg 'stealthen' om detectie te voorkomen."
"Natuurlijk draagt stealth bij aan een latere detectie en dus een grotere overlevingskans", zegt Bengtsson, "maar je moet dan wel op andere punten inleveren. En dat willen we niet."
Saab hecht meer waarde, zo zegt Bengtsson, aan laag vliegen. "Als je beneden de radarhorizon vliegt, ben je niet te detecteren. Hoe lager je vliegt, hoe langer je onder de radar blijft."
Hoe zit het dan in de lanceerfase? Dan schieten de antischipwapens een heel eind de lucht in alvorens ze naar beneden kunnen duiken om over de golftoppen naar hun doel te scheren. "In het algemeen wil je een zo laag mogelijke startfase, maar alle missiles zullen hoogte winnen. De meeste zullen een hoogte van zo'n honderd meter halen in die fase. Dat is echter geen probleem, want zelfs dat is nog onder de radarhorizon bij aanvallen over grote afstanden."
"En grote afstanden zijn voor de Mk4 ook geen probleem", zegt Bengtsson. "Dankzij miniaturisatie van onderdelen is er meer ruimte voor brandstof en kan de Mk4 verder vliegen dan de Mk3. Met 300 km is dat, vergeleken met andere wapens binnen de NAVO, een groot bereik. Bovendien is de Mk4 in staat om in alle weersomstandigheden ingezet te worden."
"Dat vinden wij belangrijk, maar DMO [Defensie Materieel Organisatie] en de Koninklijke Marine ook. Als we kijken naar de eisen die we hebben ontvangen van DMO, dan zien we dat de Mk4 hier in past: groot bereik, aanvallen kunnen uitvoeren met precisie en een big bang for the buck."
De Zweedse strijdkrachten lanceerden RBS15 missiles vanaf vliegtuigen, schepen en vrachtwagens.
Ontworpen voor het slechtste scenario
Toch wijkt de manier van opereren van de Nederlandse marine behoorlijk af van die van de Zweedse marine. De RBS15 is ooit ontworpen om vanaf kleine, snelle Zweedse schepen ingezet te worden in de Zweedse kustwateren die vergeven zijn van kleine eilandjes. En dat is heel anders opereren dan in de Atlantische Oceaan, de Perzische Golf, de Caribische Zee, de Middellandse Zee of de Noordzee.
Saab ziet daar juist de kracht van het concept. "RBS15 is ontworpen voor het slechtste scenario", zegt Bengtsson. "Tegenstanders langs de Zweedse kust kunnen zich verstoppen achter eilandjes of varen tussen eilandjes, of je lanceert het wapen juist vanuit dekking achter eilanden. Ook dan moet de RBS15 het doel kunnen uitschakelen."
"Op open zee heb je die belemmeringen niet en is het grote bereik belangrijker. Wat onze simulaties aantonen is dat de Mk4 in beide omgevingen goed uit de voeten kan."
Wat lastig is bij enorme afstanden van 300 km, is dat een kruisvluchtwapen dat 900 km per uur vliegt er twintig minuten over doet om bij het doel te arriveren. Dan kan de situatie alweer heel anders zijn dan vlak voor de lancering. "Daar zul je rekening mee moeten houden inderdaad. Maar ons systeem is hier wel voor ontworpen, de radar zal het doel zoeken en de missile stuurt bij."
Antischipkruisvluchtwapens zijn zogenaamde fire and forget wapens. Sommige marines zien graag een datalink toegevoegd aan het wapen, zegt Bengtsson. "Dan kun je van doel wisselen, de missie afbreken of informatie over het doel updaten. Maar om iets met een datalink te kunnen doen, heb je wel een drone of satellieten nodig", zegt Bengtsson.
Flexibiliteit
Als de Mk4 in 2026 van de lopende band gaat rollen is het wapen splinternieuw, maar veel marines varen in de praktijk decennialang met dezelfde wapensystemen. Veroudering ligt al snel op de loer.
Saab heeft daarom al in de ontwerpfase aandacht besteed aan latere updates. Bengtsson: "De mogelijkheid van updates en uitbreidingen is een eis die de FMV [Zweedse Defensie Materieel Organisatie] had gesteld. Het is namelijk erg belangrijk om dit te kunnen doen gedurende de levensduur. Daarom hebben we in de basis van het wapen al rekening gehouden met een continue modernisering, zodat de Mk4 bij de tijd blijft. Dat hebben we min of meer ook gedaan bij de Mk3, maar voor de nieuwe missile zijn we veel verder gegaan."
"Bij de Mk4 voorzien we een combinatie van verschillende type software updates en indien gewenst hardware updates. Bij hardware updates gaat het dan om uitbreiding van de mogelijkheden. Denk aan een infraroodzoeker als aanvulling op de ingebouwde radar, verbeteringen op gebied van elektronische oorlogvoering of een datalink om na de lancering met het wapen te communiceren."
Lancering van de RBS15 Mk3 door de Duitse marine.
Samenwerking
Een deel van bovenstaande groeimogelijkheden zijn volgens Bengtsson ideeën van klanten. "Veel van onze klanten zijn moderne marines, zoals Duitsland en Polen. We hebben regelmatig bijeenkomsten waarin klanten hun ideeën en gedachten uitwisselen. Zij leveren ons ook input voor updates."
"Internationale samenwerking is voor ons dan ook erg belangrijk. Als wij zaken doen met landen die een geavanceerde marine hebben, is er een basis voor bilaterale of multilaterale samenwerkingen tussen de overheden, marines en onderzoeksinstituten."
Sommige gebruikers van de RBS15 delen bijvoorbeeld resultaten van testlanceringen met Saab of met andere gebruikers, zegt Bengtsson. "Binnen de gebruikerscommunity is bereidheid om informatie uit te wisselen. Internationale samenwerking is dan ook in het belang van de klant, want samenwerking betekent weer mogelijkheden voor kostenbesparing, kostendeling en dus nieuwe ontwikkelingen."
Ontwikkelingen of wijzigingen die ook een klant zelf kan initiëren. Saab levert volgens Bengtsson namelijk geen black box. Er zijn leveranciers die wapensystemen leveren waar de klant niet alles over te horen krijgt. "Dat doen wij niet. De RBS15 is geen black box die je niet kan openen en volledig moet terugsturen als er iets is. We voorzien klanten van veel kennis over het systeem en zorgen dat de gebruikers het systeem goed begrijpen. We hebben zelfs klanten die, met ons advies, zelf nieuwe hardware hebben geïnstalleerd en de mogelijkheden van de missile hebben uitgebreid. Op deze manier draagt de aanpasbaarheid van de RBS15 bij aan een 'systeem-van-systemen'-benadering waardoor gebruikers het platform, de sensoren en de wapensystemen kunnen optimaliseren."
Onderhoud, documentatie en training
Gelet op bovenstaande is het geen verrassing dat Saab ook zaken als ondersteuning, training en documentatie serieus aanpakt.
"We zijn op gebied van ILS [Integrated Logistics & Support] flexibel. Onderhoud en reparatie bijvoorbeeld, kan de gebruiker door ons laten doen. Maar kan ook volledig door de klant worden gedaan, dus het testen, repareren en vervanging met eigen reserveonderdelen. Misschien met uitzondering van een grondig onderhoud na 15 jaar, kunnen de missiles bij de gebruiker blijven. Dat levert strategische en tactische vrijheid op, waardoor je niet alleen altijd wapensystemen tot je beschikking hebt maar ook veel leert over het wapen."
Een belangrijk, maar vaak onderschat onderdeel is documentatie, iets wat in het verleden mogelijk minder aandacht kreeg. Bengtsson: "Tegenwoordig eist iedere marine een compleet ILS. Inclusief complete documentatie. En die leveren wij ook. Documentatie waarin het systeem is beschreven voor gebruik, maar ook voor onderhoud. Wij vinden het erg belangrijk dat de klant het wapensysteem volledig kan begrijpen."
Daar hoort natuurlijk ook training bij. "Zeker, wij verzorgen trainingen van operators, technici aan boord en op de wal. Daarnaast werken we met de klant en de nationale industrie samen op gebied van integratie in het combat management systeem en in simulatoren."
"We doen dit niet alleen maar rond de aankoop", zegt Bengtsson. "We ondersteunen het systeem minstens 30 jaar. Inclusief updates en nieuwe tests. Als het dreigingsscenario verandert, kunnen we naar onze eigen testfaciliteit om nieuwe updates te testen, simulaties doen en kunnen we wijzigingen voorstellen of aanpassingen aanbrengen aan bijvoorbeeld de radar of anti-jamming onderdelen. Dit doen wel al heel lang, en het wordt voor de Mk4 alleen maar makkelijker omdat bij dit kruisvluchtwapen software een veel grotere rol speelt."
Saab, dat al langer in Nederland actief is en met Damen samenwerkt in de aanbesteding voor Nederlandse onderzeeboten, kijkt uit naar een samenwerking op gebied van de vervanger van de Harpoon, merkt Bengtsson op. "Ik weet dat de Zweedse marine en FMV geïnteresseerd zijn in een samenwerking met marines die qua cultuur een match zijn. Ik denk dat er een goede basis is voor samenwerking. Ook als een klant beschikt over uitgebreide testfaciliteiten, simulatoren, enzovoorts, zijn wij er nog steeds op de achtergrond voor ondersteuning gedurende de levensduur van het wapensysteem."
Dit is een gesponsord artikel. Bij een gesponsord artikel kiest een opdrachtgever het onderwerp van het artikel. Saab heeft Marineschepen.nl betaald om dit artikel te schrijven over dit onderwerp, maar Saab had geen invloed op de journalistieke inhoud.
