Marineschepen.nl
 
   
 

Afscheid van Hr.Ms. Zuiderkruis


Jaime Karremann
Bericht geplaatst: 13-12-2011 | Laatst aangepast: 30-01-2012


Donderdag 15 december passeerde Hr.Ms. Zuiderkruis voor de laatste maal de bekende havenhoofden te Den Helder. Op 10 februari 2012 zal de "grand old lady" uit dienst worden gesteld. Een hoofdstuk, nee een dik boek wordt gesloten. Een boek vol verhalen en gebeurtenissen. In dit artikel staan we kort stil bij wat de F832 heeft meegemaakt, en kunnen we wel stellen dat Hr.Ms. Zuiderkruis de hele wereld heeft gezien.

Het verhaal begint op 3 oktober 1972; toen gaf de Koninklijke Marine de opdracht aan Verolme Verenigde Scheepswerven voor de bouw van een nieuwe bevoorrader. Deze bevoorrader, na Hr.Ms. Poolster (uit 1964) pas de tweede van de marine, zou "Zuiderkruis" genoemd worden, naar een klein maar opvallend sterrenbeeld.

zuiderkruis
Hr.Ms. Zuiderkruis

Twee jaar later, 15 oktober 1974, was er al resultaat op de werf in Alblasserdam; de Zuiderkruis werd gedoopt en te water gelaten. Toen het in 1975 in dienst kwam was het een voor die tijd modern schip, voorzien van een verbeterde laadcapaciteit door de inbouw van liften; een robuuste uitrusting van de bevoorradingsposities; en betere leefomstandigheden door onder meer airconditioning.1

Hr.Ms. Zuiderkruis vormde direct samen met Hr.Ms. Poolster de ruggengraat van de vloot en voorzag vele schepen van brandstof, technische onderdelen, munitie, eten, drinken en post. Deze bevoorradingen op zee vonden plaats op vele zeeën en oceanen, en zeker in de tijd van de Koude Oorlog op de lange deining van de Noord-Atlantische Oceaan.

Vrouwen aan boord
Als je tegenwoordig op de brug van een fregat staat, kun je zomaar een volledig vrouwelijk brugteam zien; van vrouwelijke wachtsofficier tot vrouwelijke seiner. Eind jaren '70 was dat wel anders. Het varende bedrijf was alleen voorbehouden aan mannen. Er waren wel vrouwen werkzaam bij de zeemacht, maar alleen in walfuncties. Mede onder druk van het verdrag betreffende de politieke rechten van de vrouw dat in 1971 in werking trad, werd gestart met een proefproject om ook vrouwen aan boord te plaatsen.2 De nieuwe bevoorrader Hr.Ms. Zuiderkruis werd voor de proef uitgekozen, omdat (volgens de Alle Hens van februari 1981) "het bevoorradingsscip ten opzichte van andere marineschepen ruimer van opzet is en de benodige verblijven op vrij eenvourige wijze geschikt gemaakt konden worden voor de huisvesting van personeel".3 Maar mogelijk dat de Zuiderkruis ook was uitgekozen voor de 22 vrijwilligsters omdat het een bevoorrader was, en geen fregat.

In februari 1981 stapten de 22 vrouwelijke onderofficieren en matrozen aan boord. Voor de huidige tijd is de algemene terughoudendheid van toen, opvallend. Commandant van de Zuiderkruis kapitein ter zee J.H.G. van Swaay concludeerde in 1981 na vier maanden: "De meisjes hebben redelijk aan de verwachtingen voldaan, maar we zullen moeten afwachten of zij het over een langere periode fysiek vol zullen houden." 4

Binnen de Koninklijke Marine was men nog niet echt klaar voor deze nieuwe stap. Buiten de marine helemaal niet; vooral de pers wist wilde verhalen te bedenken over gebeurtenissen aan boord. Van Swaay was destijds niet blij met die kletskoek, en juist om daadwerkelijke incidenten te voorkomen had hij strenge regels opgesteld. Zo was fysiek contact (inclusief dansen en een felicitatiekus5) verboden.6 Uiteindelijk was er natuurlijk geen weg terug en maken sindsdien vrouwen deel uit van de bemanningen op Harer Majesteits schepen.

zuiderkruis
Hr.Ms. Zuiderkruis bevoorraadt Hr.Ms. De Ruyter en Hr.Ms. Piet Hein (onder). (foto: Koninklijke Marine)

Oefeningen en missies
Commotie of niet, het Fast Combat Supportship ging gelukkig verder met het werk. Dit werk deed de bevoorrader tijdens oefeningen en ernstmissies. Eén van de reizen die op de opvarenden ongetwijfeld veel indruk heeft gemaakt was Fairwind 1988. Met het L-fregat Hr.Ms. Witte de With, de S-fregatten Hr.Ms. Kortenaer en Hr.Ms. Jan van Brakel voer het bevoorradingsschip naar onder andere Australië, Indonesië en Japan. Een hoogtepunt, maar helaas ook een dieptepunt; twee opvarenden van Hr.Ms. Zuiderkruis overleden tijdens de reis. Eén van de twee was de commandant van het schip.

Een jaar later, van 27 mei tot 11 juni 1989, deed Hr.Ms. Zuiderkruis weer van zich spreken. Nu was het schip echter met S-fregat Hr.Ms. Abraham Crijnssen in een totaal andere hoek van de wereld: de Barentszzee ten noorden van Rusland. Het doel van de twee schepen was een spionagemissie. Voor Operatie Blue Nose werd extra apparatuur aan boord van de schepen geplaatst om verbindingen van de Sovjetmarine af te kunnen luisteren, plus om de akoustische- en radarsignalen op te vangen en op te slaan. Met geavanceerde infraroodcamera's en videoapparatuur moest informatie vergaard worden.
De missie was een groot succes; de Nederlandse schepen volgden onder andere een Sovjet onderzeebootbestrijdingsoefening en de lancering van een ballistische raket door een onderzeeboot. Ook nam het vele Russische schepen waar, waaronder een vliegkampschip van de Kiev klasse, destroyers van de Kashin klasse en Sovremenny klasse. Overigens toonden de Sovjets meer interesse in de bevoorrader dan in het fregat. De Crijnssen en de Zuiderkruis kwamen later die zomer terug met uniek inlichtingenmateriaal.7, 8



Amper een jaar later zag de wereld er weer anders uit. De Tweede Golfoorlog begon en dit leverde nieuwe missies op in het Midden-Oosten. Op 5 december 1990 losten Hr. Ms. Philips van Almonde, Hr. Ms. Jacob van Heemskerck en Hr. Ms. Zuiderkruis de twee eerste schepen in de Golf af. Daar droegen ze bij aan de operaties ‘Desert Shield’ en ‘Desert Storm’. Maar de Zuiderkruis deed ook andere zaken, zo fungeerde het in 1991 als mobiel noodhospitaal bij Dubai.

In de jaren '90 stond ook (voormalig) Joegoslavië in brand. De burgeroorlog was aanleiding voor de internationale gemeenschap om een wapenembargo af te kondigen. Marineschepen uit grote delen van de wereld voeren naar de Adriatische Zee. Zo ook Hr.Ms. Zuiderkruis: in 1993 en 1996 deed het mee aan Operatie 'Sharp Guard'.

In 2003 was callsign PAPA ALPHA ZULU INDIA9 weer te horen tijdens een ernstmissie. Ditmaal in de Middellandse Zee tijdens Operatie ‘Active Endeavour’, samen met M-fregat Hr.Ms. Tjerk Hiddes. En eind 2003 voorzag de Zuiderkruis Hr.Ms. Rotterdam van goederen, brandstof en een helikopter voor de kust van Liberia tijdens UNMIL.10

zuiderkruis
De bak van het schip vlak voor een bevoorrading in 2003.

Was de Zuiderkruis in 1980 het eerste schip met vrouwen aan boord. In 2007 had het opnieuw een primeur. Ondanks de hoge leeftijd was het in 2007 en 2010 stationsschip in de West, in plaats van een fregat (in verband met een tekort aan fregatten bij de marine).
In 2007 twijfelden sceptici of een tanker deze taak wel op zich kon nemen, omdat al decennialang fregatten achter drugsbendes aan zaten. Toenmalig commandant van Hr.Ms. Zuiderkruis KLTZ Oscar van Lent was daar duidelijk over: “Qua laadcapaciteit kunnen wij 10.300 ton vervoeren. De grote transportcapaciteit om goederen, personeel of evacués te vervoeren, maakt het schip zeer geschikt voor bijvoorbeeld hulpverlening na een orkaanpassage. Daarnaast kan het schip maar liefst 5.500 liter water per dag produceren, beschikken wij over medische faciliteiten – inclusief een operatiekamer –, kan de boordhelikopter voor transport of evacuaties worden ingezet én kan de bemanning expertise leveren op het gebied van brandbestrijding, herstelwerkzaamheden en zelfs religieuze begeleiding.” 11 In 2007 wist de Zuiderkruis in het Caribisch gebied 530 kilo aan drugs te vangen.

zuiderkruis
Drugsvangst aan boord van Hr.Ms. Zuiderkruis in 2007. (foto: Koninklijke Marine)

Voor het bevoorradingsschip in 2010 naar de West vertrok wist het nog een prestatie van formaat neer te zetten. In mei en juni 2010 wist het de NOST Netherlands Operational Sea Training te doorlopen. Vor de eerste keer volgde een Nederlandse bevoorrader deze zware training voor fregatten. Bovendien was de score van de Zuiderkruis zeer hoog (very satisfactory). Na het afronden van de training was het schip gereed om -naast de taken van een bevoorrader- ook ingezet te worden voor drugsbestrijdingoperaties, humanitaire missies en antipiraterijmissies.

zuiderkruis
Hr.Ms. Zuiderkruis voorzag Nederlandse én buitenlandse marineschepen van voorraden. Hier een BOZ met een Duits fregat.

Een jaar later moest de "oude dame" op haar laatste missie nogmaals laten zien wat het waard was. Ditmaal voor een heuse antipiraterijmissie nabij Somalië. In augustus 2011 verliet het de Helderse haven voor haar laatste opdracht; genaamd Operatie Atalanta. De bevoorrader keerde 15 december 2011 terug.

Overigens zijn bovenstaande oefeningen en missies slechts een beperkte selectie. De bevoorrader maakte bijvoorbeeld regelmatig deel uit van de permanente NAVO-eskaders op de Atlantische Oceaan en in de Middellandse Zee. Deed heel alledaagse zaken die marineschepen doen: opwerken op de Noordzee, helikopterkwalificaties en navigatie oefeningen. Maar het schip was ook in 2003 met Hr.Ms. Van Galen, Van Speijk en de Belgische BNS Wandelaar in New York, vlak na deelname aan de oefening Joint Maritime Course. En zo deed het aan nog veel meer oefeningen en acties mee. En vaak kwamen schepen met veel plezier langszij om te bevoorradingen. Volgens de Alle Hens uit 2005 voerde Hr.Ms. Zuiderkruis in de periode 1975 - 2005 bijna zesduizend bevoorradingen-op-zee uit.



Einde
De Marine in Beeld, een brochure uitgegeven door de marine zelf, van 1997 meldde dat de Zuiderkruis in 2002 zou worden vervangen. In juni 2005 meldde de Alle Hens dat het schip door moest varen tot 2014. Beide keren zat de marine er zelf naast.
Overigens leek het er even op dat het schip in 2008 figuurlijk roemloos ten onder ging. Letterlijk was dat al gebeurd, want het was gezonken in de Nieuwe Haven te Den Helder. Dankzij snel optreden van de bemanning en later de Marinebrandweer en Marinebedrijf, werd het schip gered. Na reparatie en onderhoud was het schip weer zeewaardig en kon het nog wat missies uitvoeren.

Nu is het toch zover. De laatste missie is achter de rug en in februari 2012 wordt de A832 definitief uit dienst gesteld. Wat er met haar gaat gebeuren? Er zijn geruchten over sloop en verkoop, maar laten we het nu nog even houden bij mooie herinneringen.

zuiderkruis
Hr.Ms. Zuiderkruis. (foto: Koninklijke Marine)


Hr.Ms. Zuiderkruis heeft in haar bestaan 433 havens bezocht. Zie hier een overzicht van de havenbezoeken.

Bronnen en noten
1. Geduldig bereid, Hr.Ms. Zuiderkruis viert jubileum; Alle Hens, juni 2005, pp 36
2. Niet óf, maar hóe het moet uitgangspunt van Zuiderkruisprojekt...; Alle Hens, juni 1981, pp 7
3. Proef met vrouwelijk personeel aan boord 'Zuiderkruis' gestart; Alle Hens, februari 1981, pp 8
4. Proef met vrouwelijk personeel aan boord 'Zuiderkruis' gestart; Alle Hens, februari 1981, pp 8
5. Zilveren Zuiderkruis had primeur; Alle Hens, juli 2000, pp 25
6. Proef met vrouwelijk personeel op 'Zuiderkruis' tot nu toe niet ongunstig verlopen; Alle Hens, juni 1981, pp 5
7. Platje, W. (2010), Een zee van geheimen; Inlichtingenoperaties tijdens de Koude Oorlog. Amsterdam: Uitgeverij Boom. pp 309-310
8. Scheepsjournaal Hr.Ms. Zuiderkruis 07-03-1987 - 10-07-1989, Nationaal Archief
9. Voor spraakverbindingen over de radio zijn er binnen de NAVO naamseinen afgesproken. Ieder schip heeft zijn eigen naamsein en bij de Nederlandse schepen beginnen die altijd met PA. De naamsein van de Zuiderkruis was PAZI, uitgesproken volgens het NAVO spelalfabet.
10.Het Nederlandse aandeel in UNMIL; defensie.nl, geraadpleegd op 30 januari 2012
11. Proef met vrouwelijk personeel op 'Zuiderkruis' tot nu toe niet ongunstig verlopen; Alle Hens, juni 1981, pp 5
Alle Hens van juli/ augustus 2007





Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Dossiers

Gerelateerde artikelen
Info over Hr.Ms. Zuiderkruis
De 433 havens Zuiderkruis
Zuiderkruis-quiz
Zuiderkruis 36 jaar