Reportage vanaf Zr.Ms. De Ruyter. Zondagmiddag is het fregat Zr.Ms. De Ruyter samen met externe technici er in geslaagd om een medium range ballistische oefenraket in de ruimte te volgen. De raket is bovendien met succes aangevallen. Dat gebeurde in het kader van Formidable Shield 2017, op de Noord-Atlantische Oceaan.
Zr.Ms. De Ruyter, met achterop de SMART-L. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Noord-Atlantische Oceaan, aan boord van Zr.Ms. De Ruyter
In een bijna lege zee schommelt Zr.Ms. De Ruyter langzaam op de deining. Het is stil aan boord. Niet omdat het zondagmiddag is, maar omdat het wachten is op het grote moment van Formidable Shield 2017. Na vele hectische dagen tijdens Joint Warrior, staat het schip nu volledig in dienst van FS17, er zijn geen andere activiteiten gepland.
Het geduld wordt extra op de proef gesteld als vanuit de oefenleiding op het eiland Benbecula, ten westen van Schotland, wordt besloten om de lancering uit te stellen met een uur en tien minuten.
Een kwartier voor het nieuwe lanceermoment is nog steeds niet zeker of de ballistische raket de lucht in gaat: er zijn meerdere koopvaardijschepen het gigantische verboden gebied in gevaren. Maritieme patrouillevliegtuigen dirigeren de schepen wel naar buiten, maar ze varen ontzettend langzaam. De tijd dringt, want ook het luchtruim wordt maar een paar uur vrijgehouden voor de oefening. Ondertussen staat de ballistische raket op Benbecula compleet voorbereid te wachten op lancering. De oefenleiding moet snel een keuze maken. Moet de lancering weer worden uitgesteld? Of varen de schepen buiten de gevarenzone?
De SMART-L van Zr.Ms. De Ruyter. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De commandocentrale met als tweede van links de commandant en vierde van links de luchtverdedigingsofficier (LVO). (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De zeebeeldoperator houdt de koopvaardijschepen scherp in de gaten. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Dan volgt een bericht aan alle eenheden vanaf Benbecula: de lancering gaat door, de schepen varen nog buiten de gevarenzone. Lancering over 10 minuten.
"Lancering over 10 minuten!" meldt de luchtverdedigingsofficier (LVO) aan zijn collega's in de commandocentrale. De sfeer is ontspannen, men is geconcentreerd maar er wordt regelmatig gelachen. Ook komen er steeds meer nieuwsgierige bemanningsleden kijken. Mensen die anders niet zo vaak in de centrale te zien zijn kijken geïnteresseerd mee van een afstandje, de chef-kok staat in zijn kokskleding in de deuropening.
Tien meter naar achteren is de stafruimte. Ook deze ruimte is volgelopen. Hier zitten enkele bemanningsleden, maar vooral de specialisten van Thales, TNO, het defensie-softwarehuis JIVC-SATS, DMI en het Maritime Warfare Center van de marine. Zij hebben zich een jaar of langer voorbereid op dit moment. Niet alleen de SMART-L moest worden verbouwd, ook de complexe linkarchitectuur tussen alle deelnemende eenheden moest geregeld worden, de software moest worden aangepast, ontelbare simulaties waren benodigd en nog veel meer. Wat echter vooral voor de spanning zorgt is de mislukte generale repetitie twee weken eerder.
Een minuut voor lancering. In de commandocentrale is het muisstil geworden en tuurt men in alle ernst naar de schermen. Daar is nog niets te zien, al scheren twee oefenraketen met honderden kilometers per uur vlak over de golftoppen richting het NAVO-eskader een eind verder op. Zr.Ms. Tromp en het Spaanse fregat Alvaro de Bazan moeten die doelen uitschakelen.
"Vijf, vier, drie, twee, een. Ballistic missile gelanceerd", klinkt het in de centrale. De spanning stijgt tot het hoogtepunt. De ballistische raket gaat met een razende snelheid richting de ruimte, maar door de kromming van de aarde is die raket niet gelijk na lancering op de schermen te zien. Waar de missile te zien zal zijn weet niemand, de baan van de raket is onbekend. Het is muisstil. Op het 3D plaatje is nog altijd niets te zien. Waar blijft het oranje icoontje?
Seconden tikken voorbij. In de stafruimte is de spanning van alle gezichten af te lezen. "FIREBALL!" roept Rogier Noorland van Thales plotseling. De ballistische raket verschijnt prompt op de schermen, een baan wordt berekend en de LVO in de commandocentrale meldt via de verbinding aan de andere schepen in het verband dat De Ruyter de raket gedetecteerd heeft en volgt.
In een paar seconden schieten de gegevens van Zr.Ms. De Ruyter via de satelliet naar een NAVO-hoofdkwartier en vervolgens naar het Amerikaanse schip USS Donald Cook, dat er op zal gaan vuren.
Grote opluchting en blijdschap in de stafruimte. Lachende gezichten, schouderklopjes, duimen gaan omhoog, handen worden geschud. Voor hen leek de tijd tussen de lancering en detectie wel een eeuw te duren. "Wat duurde dat lang!" zegt een van de mannen van Thales met een grote lach op zijn gezicht.
"Wat duurde dat lang!" Lachende gezichten bij de mannen van Thales en DMI. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Op de Donald Cook kan men nog niet achterover leunen. Zij lanceren een SM-3 raket. Ook de SM-3 komt in beeld op De Ruyter en tergend langzaam kruipen de icoontjes van de twee raketten naar elkaar toe, in werkelijkheid gaat het om snelheden van 10.000 km per uur.
De raketten van Zr.Ms. Tromp en Alvaro de Bazan hebben de canisters intussen ook verlaten en schakelen hun inkomende antischeepsraketten uit.
Een paar minuten na de vlammende start van de grote finale van Formidable Shield 2017 eindigt de grote test met een geruisloze frontale botsing in de ruimte, tussen de SM-3 en de ballistische raket.
"Alle posten, all targets splashed."
LTZ1 (TD) Arie de Groot, projectleider van FS17, derde van links. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Spannend
Een paar uur na de test, spreek ik LTZ1 (TD) Arie de Groot, projectleider van FS17 in zijn hut aan boord van Zr.Ms. De Ruyter. De Groot begon begin jaren '80 bij de Wapentechnische Dienst en werd monteur van vuurleidingsradars. Later werd De Groot specialist op gebied van raketlanceringen. De marineofficier was tot nu toe betrokken bij maar liefst 99 raketlanceringen van de Nederlandse marine.
Ondanks alle ervaring groeide bij De Groot de spanning ook even gedurende de seconden dat de raket nog niet gedetecteerd was. Uiteindelijk was er de opluchting.
De Groot kijkt tevreden terug: "De oefening is soepel verlopen. Alle systemen werkten goed." Er is ook veel vooruitgang geboekt in vergelijking met de At Sea Demonstration 2015 volgens De Groot: "Er zijn veel verbeteringen doorgevoerd en daarnaast was dit een veel moeilijker doel om te detecteren en te volgen. En uiteindelijk hebben we de raket ook lang kunnen volgen." De ballistische oefenraket was in 2015 nog een short range ballistic missile, dit keer een medium range ballistic missile; deze ging sneller, hoger en verder.
Dat dit event van Formidable Shield een succes was, is een feit. Hoe groot het succes is moet blijken uit de analyse van de data.
Rogier Noorland tijdens een van de simulaties voorafgaand aan het event. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Dat laatste zegt ook Rogier Noorland in de Longroom van De Ruyter, onder zijn leiding werkte het team van Thales de afgelopen weken aan boord van het schip. Noorland: "De test ging niet om de radar, want die wordt vervangen. Het ging ons om de hele keten: van detectie tot intercept, maar die begint wel bij de radar. Hoe de Amerikanen onze data hebben gebruikt weten we nu nog niet. We moeten dus nog in de data duiken, maar het belangrijkste doel is gehaald. Het was heel spannend, maar ik ben heel tevreden."
Ook de commandant van Zr.Ms. De Ruyter KLTZ Kempers is tevreden over Formidable Shield en de belangrijke rol die zijn bemanning heeft gespeeld in de voorbereiding en uitvoering. "Ik ben trots op de bemanning van Zr.Ms. De Ruyter. Meer dan dit konden we er niet uithalen. Het was een mooie vroege detectie van een ballistische raket."
Anders dan de direct betrokkenen voelde Kempers bij de oefening naar eigen zeggen "geen grote emotie". De commandant vond het interessant en boeiend, maar voor het schip was het operationeel niet zo spannend. "Het was vooral een technisch verhaal. Het detecteren ging goed, maar daarna gaat een ander ermee aan de slag."
De officiële badge van Formidable Shield 2017. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Formidable Shield 2019?
De oefening Formidable Shield 2017 draaide niet alleen om ballistische raketten. Zondag werd een gecombineerde ballistische en geleide wapen aanval afgeslagen, voor maandag staat een uitgesteld 'event' op het programma. Dan gaat Zr.Ms. Tromp het opnemen tegen een supersoon doel. Als het weer het toelaat, want orkaan Ophelia nadert het gebied.
Arie de Groot: "Ook die oefening is belangrijk want het uitschakelen van een doel dat sneller gaat dan het geluid heeft de Nederlandse marine nooit eerder beoefend." Overigens zijn de LCF'en daar wel voor ontworpen, maar de kosten en organisatie van oefeningen met dergelijke doelen zijn best groot.
Voor Zr.Ms. De Ruyter is FS17 geslaagd. Het schip vertrok al snel na de oefening terug naar Den Helder om de naderende orkaan voor te zijn en zich voor te bereiden op de volgende reis.
Met het BMD-deel van Formidable Shield heeft Nederland een nieuwe stap gezet richting de verdediging tegen ballistische raketten. Een volgende test kan mogelijk plaatsvinden in 2019 of 2020, hopelijk dan met de nieuwe SMART-L MM/N aan boord.
