De gecoördineerde drone-aanval van afgelopen zaterdagochtend op de Russische vloot is weer een behoorlijke tegenslag voor Rusland en een opsteker voor Oekraïne. Meerdere volgers van dit conflict zeiden dat de aanval de geschiedenisboeken in zou gaan als een historisch moment door het gebruik van drones. Marineschepen.nl sprak met Peter van Maurik over de acties.
Een USV's van het type dat waarschijnlijk is gebruikt bij de aanval op de Russische marine. (Foto: Russische marine)
De rook van de aanval met onbemande scheepjes en vliegtuigjes was nog niet opgetrokken of de ene na de andere (zelfverklaarde) analist typte dat vanaf nu alles anders zou zijn. "This event will forever change the complexion of war at sea", schreef voormalig SEAL en bestsellerauteur Chuck Pfarrer op Twitter. "The future of naval warfare itself has been shaped today and should not be ignored," twitterde de vrouw achter het gerespecteerde OSINT-account Evergreen Intel. Niet iedereen is het daar volledig mee eens.
Nieuwe stap in langzame verandering
"Iedereen die zegt dat het een historische dag is, heeft zelf weinig historisch besef", reageert Van Maurik. Van Maurik is oud-marineofficier en is verbonden aan Navtrain, in die rol geeft hij trainingen op maritiem vlak. Ook is hij auteur van boeken op tactisch gebied.
Het aanvallen van schepen met onbemande systemen is niet helemaal nieuw. Denk bijvoorbeeld aan de brander Lammertje Kweek van (de latere) admiraal Jan van Brakel in 1666. Dergelijke scheepjes waren volgeladen met brandbaar materiaal. De lont werd aangestoken en de bemanning haastte zich van boord. Het brandende onbemande schip zeilde of dreef naar de vijandelijke schepen (die idealiter ten anker lagen) om ze in een vuurzee te veranderen. Gedurende zo'n driehonderd jaar werden dergelijke aanvallen in Europa uitgevoerd, waarvan verschillende keren met succes. De eerste branderinzet was echter in China in het jaar 208.
Ook torpedo's zijn onbemande vernielingswerktuigen die al meer dan honderd jaar worden ingezet en de laatste decennia zelfstandig schepen tot zinken kunnen brengen dankzij geavanceerde sensoren en computers. Hetzelfde geldt voor antischipkruisvluchtwapens die sinds 1967 vele schepen hebben getroffen. Onbemand en op basis van wat ze zelf waarnemen. En dan hebben we het nog niet eens over vliegende drones.
"Wat we gisteren zagen was wel een eerste succesvolle gecombineerde aanval met onbemande systemen. Dit was niet revolutionair, wel evolutionair. Men leert stapje voor stapje omgaan met drones. In de lucht en ook op zee. Dit had je vijftien jaar geleden zien aankomen en marines zijn er ook al een tijd mee bezig. Ook met de verdediging er tegen. De Amerikaanse marine heeft bijvoorbeeld schepen uitgerust met Hellfire raketten om dit soort doelen snel uit te kunnen schakelen." Ook de Nederlandse marine zet stappen, daarover zo meer.
Waar het mis ging
"De basis van de oorlogvoering ter zee is door wat er gisteren gebeurde niet veranderd, die is zelfs bevestigd", gaat Van Maurik verder. "Als je niet weet wat er gebeurt, word je verrast." En dat is precies wat Van Maurik zo opvallend vond. "Er was een totaal gebrek aan beeldopbouw [informatie over de omgeving in kaart brengen, JK] bij de Russen. Iedereen denkt dat beeldopbouw alleen belangrijk voor de directe omgeving van het schip. Maar laat dit een herhaalde les zijn dat het niet alleen gaat om wat er om het schip heen gebeurt, maar ook verder weg. En de Russen doen dat dus keer op keer niet."
"Die onbemande bootjes zijn overgevaren naar de Krim. Iemand heeft er voor gezorgd dat ze daar zijn. Dit kan bijna niet vanaf zee, die scheepjes zijn vanuit een baai ingezet. Die hebben daar gelegen in de buurt van de haven. Rusland heeft dat niet gezien. Dat hoort ook bij beeldopbouw. Je kan wel raketten richting land schieten, dat lijkt voor veel mensen om een of andere reden de kern van oorlogvoeren, maar het gaat echt om beeldopbouw. De aanval was gecoördineerd. Dat betekent dat er tijdens de aanval iemand in de buurt heeft gezeten, er is vooraf geoefend. Rusland heeft dit niet kunnen voorkomen."
Was het helemaal onbemand? Van Maurik denkt van niet. "Je ziet tijdens de aanval de bootjes reageren op wat er gebeurt. Het was geen aanval zonder tussenkomst van mensen. Dat kan nog niet. De acties van de drones doen vermoeden dat er iemand op de achtergond besluiten nam. De Russen zeggen: er hing een Global hawk in de buurt en die zorgde voor communicatie. Maar dat is niet zo want die communicatie vanuit een Global Hawk naar Oekraïne duurt zo lang, je moet bijna wel iemand in de buurt hebben."
"Je ziet hier dus een uiterst creatief en tactisch goed denkende club en weer geblunder aan de Russische kant. De Russische marine heeft zich steeds teruggetrokken in de haven alsof het daar veilig is, maar dat is niet veilig want dan weet iedereen waar je zit. Op zee ben je veiliger, maar dat houden de Russen niet lang vol. Dus gaan ze naar buiten, schieten ze en gaan ze weer naar binnen. Doe je dat ook nog op dezelfde tijdstippen, dan ben je heel voorspelbaar. Wat je moet doen is alert zijn als je in de buurt van de haven bent, haven in gaan, je doet je dingen en wegwezen."
"Ben je in de buurt van de kust, met ondieptes, dan ben je kwetsbaar. Op het filmpje zie je dat het fregat wel hard vaart, maar wel rechtdoor blijft gaan en niet manoeuvreert. Zelfs tot op 20 meter niet", zegt Van Maurik. "Geef je zelf meer ruimte en tijd en dan wordt het voor dit soort bootjes moeilijk om een fregat te raken."
Van Maurik zag ook vreemde acties van de helikopter. "Die helikopter vliegt voorbij en schiet. Waarom hangt ie niet stil? Dan ben je een veel stabieler platform. De Russische actie kwam op mij over als een tactiek in de categorie 'When in danger or in doubt, run in circles, scream and shout.'"
FIAC
Veel marines zijn bezig met verdediging tegen kleine bootjes, bemand of onbemand. NAVO-marines oefenen er al jaren op. De oefeningen waarbij fregatten worden aangevallen door kleine bootjes (FIAC's) zijn er al jaren en werden weer actueel toen een Nederlands schip naar de Straat van Hormuz zou gaan waar Iran de tactiek van aanvallen met bootjes geperfectioneerd heeft.
"Als je nu nog niet nadenkt over drones en wat je moet doen tegen dit soort aanvallen, is het tijd om wakker te worden. Het gaat dan om beeldopbouw, manoeuvreren en wapeninzet." Een aanval met een beperkte hoeveelheid drones, daar wordt door NAVO-marines wel op geoefend, maar gecoördineerde aanvallen kunnen groter worden.
"Binnen de Nederlandse marine wordt ook daar in toenemende mate over nagedacht. Maar dat mag wel een tandje sneller. De marine heeft de eerste basismaatregelen getroffen, die zijn er wel. Alleen er is nu een wapenwedloopje. Het gaat allemaal sneller en slimmer, dus wij moeten ook sneller en slimmer. En dan gaat het om concepten, wapens, sensoren en training. Dat moet nu in hoger tempo."
Nieuwe marineschepen en bestaande marineschepen die worden gemoderniseerd, worden voorzien van nieuwe systemen om op te kunnen treden tegen drones, zoals de twee 40mm kanons op de ASW-fregatten naast het 76mm kanon en de RAM-raketten. Zo'n kanon en RAM komt op meer schepen de komende jaren. "Men is er mee aan het werk ja", erkent Van Maurik. "Al probeert de marine het vooral technisch op te lossen. Maar om dit goed aan te pakken is focus op inzet en middelenkant nodig. Er zijn geen zilveren kogels, er moet ook gekeken worden naar een tactische oplossing. Maar in de basis verandert de oorlogvoering op zee niet enorm."
