In het Marinemuseum in Den Helder is sinds vorige maand een nieuw schilderij te zien. Het gaat om het stuk ‘De kruiser Hr.Ms. Tromp in actie voor Sabang’ van maritiem kunstenaar Maarten Platje. Het schilderij toont de Tromp in de Javazee tijdens Operatie Crimson, een Britse actie, met Nederlandse en Franse inbreng, tegen de Japanse aanwezigheid in Nederlands-Indië in 1944.
Het schilderij van de Tromp tijdens de geallieerde aanval. (Beeld: Maarten Platje)
Op 25 juli 1944 moest kruiser Hr.Ms. Tromp met de Britse torpedobootjagers Quality, Quickmatch en Quilliam in de baai van Sabang de Japanse haveninstallaties en vaartuigen vernietigen. Even daarvoor hadden vliegtuigen van HMS Illustrious en drie Britse en een Frans slagschip een bombardement uitgevoerd op de landdoelen.
Tijdens de actie werd een Japans munitieschip geraakt door de Tromp, waardoor het schip tot ontploffing kwam. Ook vonden er duels met andere Japanse eenheden plaats en werd Hr.Ms. Tromp daarbij zelf ook getroffen, maar daar ondervond het geen fatale schade van.
Van de aanval van 25 juli zijn mooie verhalen bekend. Een voorbeeld hiervan is het verhaal van majoor-machinist Pieter Steenaard, die het leven van zijn medebemanningsleden wist te redden door een gloeiend hete Japanse granaat overboord te gooien.
Het bijzondere is dat het waarschijnlijk het enige moment is van een Nederlands marineschip in actie tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat op film is vastgelegd. Dankzij het beschikbaar stellen van de beelden door het Imperial War Museum, kon kunstenaar Maarten Platje zich volledig baseren op de werkelijkheid.
Hr.Ms. Tromp in 1939. (Foto: Koninklijke Marine/ Nederlands Instituut voor Militaire Historie)
Lichte kruiser
De Tromp was een lichte kruiser van de Nederlandse marine die in 1938 in dienst werd gesteld. Het schip had een maximale waterverplaatsing van 4.025 ton en haalde een snelheid van 32,5 knopen. Het schip was 132 meter lang en 12,4 meter breed. De Tromp had als voornaamste bewapening zes kanons van 15cm en de bemanning bestond uit 295 personen.
Hr.Ms. Tromp werd tijdens de Tweede Wereldoorlog meerdere keren ingezet door de Nederlandse marine in de Oost en overleefde deze periode. Pas in 1968 werd het schip uit dienst gesteld en werd het verkocht.
Maarten Platje naast een ander schilderij en een latere Hr.Ms. Trompl het GW-fregat uit begin jaren '70. (Foto: Maarten Platje)
De kunstenaar aan het woord
Het is niet verrassend dat Maarten Platje de schilder is van dit unieke stuk. Platje is een prijswinnende kunstschilder die al vele historische werken op zijn naam heeft staan en al eerder belangrijke momenten in de Nederlandse marinegeschiedenis voor het Marinemuseum heeft vastgelegd op doek. In totaal bezit het Marinemuseum nu zes schilderijen van Platje. Platje is bekend met de materie; hij voer na de middelbare school zelf vijf jaar als matroos voor de Koninklijke Marine.
Marineschepen.nl belde met Maarten Platje om meer te weten te komen over het proces.
Voor de nieuwe opdracht bekeek Platje samen met het Marinemuseum wat de gaten waren in de tijdlijn van de collectie. Zo kwamen ze samen tot het plan om Operatie Crimson af te beelden.
Platje geeft aan dat er bij dit project veel meer mogelijk was dan bij vorige schilderijen: “Het grote verschil is dat dit nu veel beter gedocumenteerd was. De Tromp heeft de Tweede Wereldoorlog doorstaan, terwijl bij andere schepen alle informatie, de foto’s en de verslagen naar zeebodem verdwenen zijn. Dat was een grotere zoektocht naar hoe het schip er op dat moment uitzag en hoe de weersomstandigheden waren.”
“Nu kon ik het bovendien allemaal op film zien en via de omschrijvingen in de rapporten. Ik had het verslag van de commandant, de artillerieofficier en de technische officier en zo kon ik van minuut tot minuut die hele actie in kaart brengen. Daar heb ik een moment uit genomen”, aldus Platje.
De actie vastgelegd
“Er gebeurde een aantal dingen tegelijkertijd. De Tromp lag heel dicht tegen de kust. Het Japanse munitieschip was net ontploft en de kustbatterij op de kop van de haven van Sabang begon de Tromp onder vuur te nemen. Eigenlijk was dat het meest veelzeggende en dramatische moment van heel de actie”, zo legt de kunstenaar uit. “Dat moment had voor mij de meeste zeggingskracht. Vervolgens heb ik op doek het verhaal proberen te vertellen wat er op dat moment precies gebeurde.”
“Ik heb eerst een tijdlijn en een tweedimensionaal plan gemaakt. Hoe hebben die schepen gevaren? Wat waren de koersen? Wat waren de tijdstippen? Wat gebeurde er? Hoe stonden de kanons gericht? Dat is allemaal na te gaan aan de hand van de heel uitgebreide rapportage.”
Screenshot van de beelden van de aanval door Hr.Ms. Tromp, mogelijk gefilmd vanaf HMS Quality. Bekijk de film hier. (Beeld: Imperial War Museum)
Film als aanvullende bron voor historische correctheid
Volgens Platje was de film nuttig materiaal, maar zorgde het ook voor een extra uitdaging: “Aan de ene kant was de film een geschenk. Ik kon de afstanden tussen de schepen en de afmetingen van de mondingsvlammen van het 12-centimeter-geschut prima uit de film halen.”
“Maar de film plaatste mij ook voor een uitdaging vanwege de weersomstandigheden. Het was een tropische omgeving en tegelijkertijd bewolkt. Als schilder is het lastig om een bewolkte lucht te schilderen en zichtbaar te maken dat het een tropische omgeving betreft.”
“Als je dat niet zorgvuldig doet, ben je voor het weet de Noord-Atlantische Oceaan aan het schilderen. Dat was heel delicaat. Ik heb heel veel onderzoek moeten doen naar de kleur van het water. Hoe ziet dat er uit in de Indonesische archipel onder een bewolkte lucht? Dat was wel een uitdaging.”
De film beperkte Platje, omdat hij niet de lichteffecten kon toepassen zoals hij dat eigenlijk had willen doen. “Ik heb het zo historisch correct mogelijk proberen uit te werken. Ik heb niet mijn fantasie losgelaten. Ik heb het uitgewerkt op een manier die het nauwelijks mogelijk maakt om het historisch correcter te doen”, aldus Platje.
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
Vlag
Toch hebben de beelden Platje ook nieuwe inzichten gebracht: “De film heeft wel een paar dingen opgeleverd die ik absoluut nooit geschilderd zou hebben als ik die niet gezien had. De vlagvoering is daar een voorbeeld van. Op de film ziet je de Tromp varen met de oorlogsvlag in de mast. Dat is een extreem groot uitgevoerde Nederlandse driekleur. Achterop het schip wappert ook een vlag.”
“Binnen de marine is dat natuurlijk een krankzinnige situatie die nooit voorkomt, omdat de vlag achterop de reewachtvlag is. Daar wappert de vlag als het schip voor anker ligt. Ik zou me zo voor kunnen stellen dat de bemanning van de Tromp, om aan te geven dat er een Nederlands schip voer, besloten heeft om alles wat ze hadden aan driekleur te hijsen. Dat gaat tegen alles in wat met vlagvoering te maken heeft, maar dat is wel gebeurd. Dat zien we op de film.”
“Er zullen vast museumbezoekers zijn die zeggen dat de schilder er helemaal niets van snapt. De film laat zien dat het op dat moment echt gedaan werd. Ik zou me zo voor kunnen stellen dat het gedaan is om nog een keer een extra middelvinger op de steken naar de Japanners op de wal. Maar het stond nergens in de documentatie“, zo besluit Platje.
Auteur: Tobias Kappelle Tobias werkt sinds augustus 2020 als freelance journalist voor Marineschepen.nl. Daarnaast is hij vooral actief in de sportjournalistiek bij onder andere AD Sportwereld, Eurosport en Hockey.nl. Tobias studeerde Geschiedenis en Bestuurs- en Organisatiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht en deed een master Media & Journalistiek aan de Erasmus University Rotterdam.
