Koning Willem-Alexander las vanmiddag in de Grote Kerk de troonrede voor, waarna de Rijksbegroting van Nederland voor volgend jaar bekend werd gemaakt. Daaruit bleek dat Defensie een uiterst kleine verhoging van de begroting ziet, maar de koopkracht zal verder achteruit gaan. De marine zal in de periode 2025 - 2028 tijdelijk teruggaan naar maximaal vier inzetbare fregatten.
Een, voor deze Prinsjesdag toepasselijke, deels onscherpe (nachtelijke) opname vanaf Zr.Ms. Friesland. Rechts in beeld de Marlin - WS 30mm. De OPV's zullen vanaf 2024 tot en met 2034 instandhouding ondergaan. Deze periode wordt over tien jaar uitgesmeerd zodat er flexibiliteit in de planning is en volgens Defensie een goede beheersing van het project mogelijk is. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Niet genoeg
Defensie heeft volgend jaar ongeveer 12,5 miljard euro te besteden. Dit is een kleine stijging ten opzichte van vorig jaar. In 2022 krijgt Defensie structureel 95 miljoen euro extra en voor dit jaar is er incidenteel 90 miljoen euro extra beschikbaar.
Dit zijn niet de bedragen waar Defensie op gehoopt had. Al lange tijd maken de verschillende onderdelen van Defensie duidelijk dat er structureel te weinig geld is en dat daarmee de militaire mogelijkheden van Nederland beperkt zijn. Volgens de Defensievisie is er zelfs structureel 4,5 miljard euro extra nodig.
Dat er nu in totaal 185 miljoen euro bijkomt is dan ook eerder een teleurstelling dan een meevaller. Hierbij moet bijvoorbeeld ook rekening gehouden worden met de toenemende inflatie van militair materiaal. De prijzen hiervan zijn de laatste tijd hard gestegen.
Bij de meest recente meting van het CBS was de gemiddelde inflatie in Nederland 1,4%. 1,4% van de totale Defensiebegroting van 12,5 miljard euro bedraagt 175 miljoen euro en dus blijft er na inflatiecorrectie slechts 10 miljoen euro over van het extra beschikbare budget. In acht nemend dat de inflatie op militair materieel de laatste jaren hoger is dan de gemiddelde inflatie, betekent dit dat Defensie bijzonder weinig opschiet met een budgetaire stijging van 185 miljoen euro.
Ter indicatie: een artikel van Katherine Wolf uit 2015 stelt dat de kostentoename op bepaalde vlakken vele malen hoger is. Volgens Wolf ligt de kostenstijging voor zaken als tanks en fregatten tussen de 1% en de 4%, maar ligt deze stijging bij bijvoorbeeld transport- en gevechtsvliegtuigen tussen de 6% en de 11%.
Defensie erkent problemen
Defensie erkent dat dit het geval is en geeft in zijn projectenoverzicht aan dat er pijnlijke keuzes gemaakt moeten worden binnen het beschikbare investeringsbudget. Defensie geeft aan dat prijsstijgingen voor bouwmaterialen als staal, hout en isolatiematerialen zich laten voelen bij lopende en toekomstige grootmaterieel- en vastgoedprojecten.
Voorbeelden hiervan binnen de marine zijn de ESSM Block 2 raketten voor en het instandhoudingsprogramma van de LC-fregatten, het instandhoudingsprogramma van de Walrusklasse, het Martitime Ballistic Missile Defence programma, de verbetering van de MK48 torpedo, de verbetering van de Remote Controlled Weapon Stations, de vervanging van de 127 mm kanons van de LC-fregatten, de vervanging van de mijnenbestrijdingscapaciteit, de vervanging van de MK46 Lightweight Torpedo en de verwerving van een Combat Support Ship. Van al deze projecten is het budget aangepast als gevolg van prijspeilbijstelling.
Defensie geeft aan dat er geen vrije ruimte is binnen het budget, terwijl het wel voor de opgave staat om verder te herstellen, te moderniseren en te versterken: "Voor een financieel gezonde organisatie moeten investeringen en instandhouding met elkaar in balans zijn. Dat is nu niet het geval."
Daarnaast zorgt de hoge leeftijd van de wapensystemen voor een toename aan kosten voor instandhouding en zijn er meer reserveonderdelen nodig, waardoor de tekorten hiervan in stand blijven. Hetzelfde geldt voor de knelpunten bij het onderhoud van de wapensystemen.
Klik op de foto voor een vergroting. De geplande uitgaven voor 2022 op een rij. Zoals altijd zijn sociale zekerheid en de zorg de grootste kostenposten. Defensie staat in de middenmoot. (Bron: Miljoenennota)
Vergelijking van de Rijksuitgaven en de Defensieuitgaven van 1959 t/m 2022. De totale uitgaven van het Rijk lijken steeds harder te stijgen, de Defensieuitgaven kennen een heel kleine stijging. (Bron: Miljoenennota's 1959-2022)
De marine gaat er, net als de andere krijgsmachtdelen iets op vooruit vergeleken met vorig jaar. Er is minder geld voor inzet en het Kerndepartement. (Bron: Miljoenennota)
Minder inzetbaar
De Defensiebegroting schetst geen rooskleurig beeld van het komende jaar. De marine kampt nog steeds met grote personeelstekorten in technische en operationele functies, wat gevolgen heeft voor de gereedstelling en inzetbaarheid. "Daardoor is het noodzakelijk om sommige eenheden met een gereduceerde bemanning en dus lagere gereedheid in te zetten (forces of lower readiness)."
Komend jaar worden uiteraard wel schepen ingezet. Zo zal Nederland afwisselend drie schepen meesturen met het permanente NAVO-eskader SNMG1 als stafschip, want Nederland heeft in 2022 de leiding over genoemd eskader. Twee mijnenjagers zullen in 2022 deel uitmaken van het NAVO-mijnenjagersflottielje. "Daarnaast stelt Nederland geheel 2022 een fregat en mijnenjager gereed voor het NATO Readiness Initiative. Voor de laatste zes maanden van het jaar is een onderzeeboot toegezegd aan de Immediate Follow-on Force Group (IFFG)."
Ook Zr.Ms. Johan de Witt krijgt Hitrole en/of Marlin
Tegelijk met het begrotingsgeweld, publiceerde Defensie het Defensie Projectenoverzicht. In dit 160 pagina's tellend document zijn de nodige wijzigingen en toevoegingen te vinden. De meest opvallende is de toevoeging van het project Verbetering Remote Controlled Weapon Stations OPV/JSS. De OPV's en het Joint Support Ship Karel Doorman beschikken over Hitrole 12.7 mm en Marlin snelvuurkanons voor zelfverdediging tegen onder andere kleine vaartuigen.
De twee systemen van Leonardo bleken "beperkingen" te hebben, zo laat Defensie weten. "Deze beperkingen hebben te maken met de gehele keten van de sensor tot aan het wapensysteem", begrijpelijkerwijs wil Defensie niet meer kwijt over de problemen met deze systemen. Met de leveranciers worden de snelvuurkanons verbeterd.
Wel voegt het projectenoverzicht toe dat tegelijk met het project ter verbetering van de bestaande vuurmonden, ook de kans wordt aangegrepen om het Landing Platform Dock Zr.Ms. Johan de Witt te voorzien van drie van deze snelvuurkanons. JWIT ligt momenteel tegen de kant in verband met personeelstekort en is in afwachting van de modernisering die later dit jaar begint. Om welke systemen het precies gaat is niet bekend.
Schets van het ASWF (juni 2020). (Beeld: DMO)
ASW-fregat: uitdagingen, D-brief in 2022, schepen in 2028
De ASW-fregatten, de vervangers van het M-fregat, bevindt zich momenteel in de verwervingsvoorbereiding. De D-brief werd dit jaar verwacht, maar zal mede door vertragingen als gevolg van COVID-19-beperkingen halverwege 2022 verschijnen. Zoals eerder door voormalig staatssecretaris Visser opgemerkt is er "een uitdaging in het ontwerp en het programma van eisen, waarbij de functionaliteit, het gewicht en de kosten van het schip in balans moeten worden gehouden".
Nu is vertraging vervelend, maar het gaat pas echt pijn doen als door die "uitdaging" gesneden moet worden in het huidige ontwerp om zo de balans weer terug te brengen. Marineschepen.nl deed navraag bij DMO en daaruit bleek dat nog geen definitief antwoord kon worden gegeven. Het huidige ontwerp moet volgens berekeningen van DMO binnen het budget passen, maar pas als de definitieve offertes van de leveranciers van systemen ontvangen zijn, is pas duidelijk of dat ook nog steeds zo is. Dan zal blijken of er geld over is, of dat er een tekort is. In het laatste geval moet er dan geld bij of er moet gesneden worden in de systemen.
Defensie verwacht in het voorjaar van 2022 een beter beeld te hebben, omdat dan de offertes van de leveranciers ontvangen zijn.
Het is nog niet duidelijk hoe de opgelopen vertraging door zal werken in de rest van de projectplanning. Ook dat moet in het voorjaar na ontvangst van de offertes helder worden. De komst van de ASW-fregatten voor Nederland staan nu gepland voor 2028 - 2029.
Blijven de M-fregatten tot die tijd operationeel inzetbaar? Opvallend genoeg niet, zo meldt het Defensie Projectenoverzicht: "De M-fregatten zijn vanaf medio 2025 operationeel niet meer nodig vanwege de instroom van de nieuwe vaartuigen uit het project ‘Vervanging M-fregatten’." De marine zal daardoor zeker drie jaar alleen de Luchtverdedigings- en Commandofregatten kunnen inzetten.
