Marineschepen.nl
 
   
 

Vrouwen, Vlissingen en Van Speijk - over namen van nieuwe marineschepen


Door: Jaime Karremann
Bericht geplaatst: 02-12-2021 | Laatst aangepast: 03-12-2021


Dinsdag maakte de Koninklijke Marine bekend dat de nieuwe fregatten naar vrouwen worden vernoemd, en dat de mijnenbestrijdingsvaartuigen de namen van steden krijgen. Vlissingen en IJmuiden waren de opvallende namen. Terwijl de marine mogelijk zonder de motie van GroenLinks en wens van de VVD geen fregat naar een vrouw had vernoemd, is de keuze niet uniek in de lange Nederlandse marinegeschiedenis. Met Vlissingen gaat wel een wens van de Marineschepen.nl-lezer in vervulling.

ASWF
Illustratie van een ASW-fregat, waar vier schepen van gebouwd gaan worden (twee voor Nederland en twee voor België). (Beeld: Thales)

"Het is altijd weer interessant (en amusant) om te ervaren hoe nauw de meesten van ons zich betrokken voelen bij de naamgeving van nieuwe schepen, die aan de sterkte van de Koninklijke marine worden toegevoged. Telkenmale weer worden de nodige adviezen, het nodige commentaar en de nodige kritiek gehoord wanneer de namen van een serie nieuwe schepen worden bekendgemaakt", schreef KLTZSD b.d. Frans van Oosten, hoofd van de Afdeling Maritieme Historie Koninklijke Marine, in het Marineblad van mei 1979.



Naamgevingsdiscussies
Toen ging de discussie in het Marineblad overigens over de namen van de S-fregatten: de één vond dat er een schip naar Johan de Witt moest worden vernoemd vanwege zijn waarde voor de opbouw van de 17e eeuwse vloot, de ander naar Karel Doorman om de bezuinigingen op de marine en zijn ultieme offer niet te vergeten.
Maar minister van Defensie Henk Vredeling (PvdA) had in enkele jaren daarvoor al in een ministeriële beschikking vastgelegd dat de "oceaangaande fregatten" de naam zouden krijgen van "zeehelden uit de 16e tot en met de 19e eeuw (...), beroemde zeeslagen of beroemde vlaggenschepen". Alleen een suggestie van voormalig marineofficier en de latere minister van Defensie Pieter de Geus (CDA), trof mogelijk doel bij de naamgevingscommissie. De Geus schreef daar in 1979 (Marineblad januari 1979) over: "Het lijkt me niet zo gelukkig om bij de naamgeving van de vloot zo de nadruk te leggen op de 17e eeuw en de bouwers van het koloniale imperium", hij stelde onder ander voor te kiezen voor een naam van een (jawel) Watergeus, Bloys van Treslong. En dat gebeurde ook.

Voor de ASW-fregatten, de vervangers van de huidige M-fregatten, kwam vorig jaar een dringende suggestie in de vorm van een motie uit de Tweede Kamer. Dit keer ging het niet om zeehelden of het marineverleden, maar om schepen te vernoemen naar "vrouwen met een grote betekenis voor de Nederlandse vrijheid". Deze motie werd aangenomen en deed Defensie er toe besluiten om de wens van de Kamer uit te voeren, zo schreef demissionair minister van Defensie Henk Kamp afgelopen dinsdag.

Daarbij wordt, zo schreef Kamp, de "gebruikelijke procedure" gevolgd: "Deze houdt in dat de Traditiecommissie Koninklijke Marine (TCKM) een voorstel formuleert voor de naam van een nieuw marineschip. De Commandant Zeestrijdkrachten legt dit voor aan de minister van Defensie, die vervolgens de Koning verzoekt om instemming. Na instemming van de Koning is de naamgeving definitief."



Geen moderne zeehelden
Wie precies in de TCKM zitten, is niet bekend, maar sinds mensenheugenis maakt een marinehistoricus er deel van uit en hij of zij kan aan de slag. Die commissie kan namelijk niet een blik met namen van vrouwelijke zeehelden opentrekken. Een zeeheld is immers iemand die zijn of haar status te danken heeft aan oorlogshandelingen op zee.

Omdat er pas sinds begin jaren '80 vrouwen aan boord van Nederlandse marineschepen varen, zijn er geen Nederlandse vrouwen betrokken geweest bij een zeeslag. Ook konden marinevrouwen zich op land nauwelijks onderscheiden, leden van de in 1944 opgerichte Marine Vrouwen Afdeling (MARVA), kregen geen gevechtsfuncties. Vrouwen die een dapperheidsonderscheiding hebben ontvangen, kregen die vooral vanwege hun daden in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, omdat ze ontsnapten uit Nederland of omdat ze als verpleegkundige werkten in de Oost.

Nederlandse schepen waren tijdens de oorlog in Joegoslavië in de jaren '90 betrokken bij bijna-oorlogshandelingen en twintig jaar later werd er geschoten op Somalische piraten, dat is echter nog niet voldoende. Vrouwen of mannen die de afgelopen 30 jaar bij de marine werkten, hebben (gelukkig) niet in de voetsporen kunnen treden van een 17e eeuwse admiraal of een marineman tijdens de Tweede Wereldoorlog, die meerdere zeeslagen meemaakten.

Van Reygersberg
Illustratie van het fregat Maria Reygersberg/ Maria Reigersbergen, vernoemd naar Maria van Reigersberch, vrouw van Hugo de Groot. Zij speelde een belangrijke rol bij de ontsnapping van De Groot uit Slot Loevestein. De Groot legde de basis van het idee rond het concept van de vrije zee. (Beeld: Koninklijke Marine/ NIMH)

Voor altijd een Anna Paulowna
Enerzijds is de keuze om marineschepen te vernoemen naar een vrouw voor de Nederlandse marine vernieuwend. Dat heeft vooral te maken met de achterliggende gedachte, namelijk het streven naar gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Aan de andere kant is het niet vernieuwend want zijn er talloze Nederlandse marineschepen die de naam van een vrouw hebben gedragen, al waren die in de minderheid en het waren nooit de belangrijkste schepen. Het laatste Nederlandse marineschip dat de naam van een vrouw droeg was Hr.Ms. Queen Wilhelmina, een patrouilleschip dat in 1942 was geschonken door de Amerikaanse president Roosevelt aan de Koninklijke Marine. De Queen Wilhelmina werd in juli 1963 overgedragen aan Nigeria.

Andere voorbeelden zijn de fregatten Kenau Hasselaar (1804-1841) en Maria Reigersbergen (1807-1842), maar ook in eerdere tijden kregen sommige schepen de naam van een vrouw. Zo vocht Michiel de Ruyter in 1652 met zijn schip de Louise tegen de Engelsen in de Slag in de Hoofden. Voornamen van vrouwen zijn verder vaker terug te zien in historische overzichten van marineschepen, evenals namen van leden van het Koninklijk Huis.

Een naam moet dan zeker vermeld worden, die van Anna Paulowna (1795-1865). Zij was afkomstig uit Rusland en was als echtgenote van Koning Willem II negen jaar Koningin van Nederland. Vrij kort na haar dood op 1 maart 1865, maakte de minister van Marine middels een dagorder bekend dat Koning Willem III had besloten het eerste schroefstoomschip dat gebouwd zou worden te Amsterdam, de naam Anna Paulowna zal krijgen. "En dat bij de Koninklijke Nederlandsche Marine steeds een schip van groot charter zal bestaan, hetwelk dien naam zal voeren." De minister voegde daar aan toe (mogelijk namens de Koning, zoon van Anna): "de Nederlandsche marine mag er trotsch op zijn, dat steeds een van hare oorlogsbodems den naam zal dragen van wijlen eene zo hoog gewaardeerde vorstin".

Het fregat, 92 meter lang met 325 bemanningsleden, voer zo'n tien jaar voor de marine, daarna volgde geen andere Anna Paulowna.

Het is nog even geduld hebben, voor we de namen horen van de ASW-fregatten. Aan vrouwen die een bijdrage hebben geleverd aan de Nederlandse vrijheid geen gebrek. Toch is het interessant welke namen de commissie zal voordragen, want schepen die naar mensen zijn vernoemd, hebben doorgaans wel een link met de marine. Een bekende uitzondering is Francien de Zeeuw, maar misschien zijn er nog onbekende marinevrouwen die zich tijdens bijvoorbeeld de Koude Oorlog hebben onderscheiden.

Van Speijk
M-fregat Zr.Ms. Van Speijk. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)

Van Speijk
Zeker is ook dat geen van de ASW-fregatten de naam van LTZ2 Jan van Speijk zal krijgen. De Nederlandse commandant van de kanonneerboot Nr. 2, raakte in 1831 aan lager wal met zijn schip, waarna Belgische opstandelingen aan boord kwamen. Hij besloot z'n schip te laten exploderen. Koning Willem I besloot vervolgens (Koninklijk Besluit no 81 van 11 februari 1831) dat er altijd één Nederlands marineschip de naam van Van Speijk moest dragen.

In tegenstelling tot het besluit van zijn kleinzoon, is dit besluit blijven staan. Steeds als de marine een schip met de naam van Van Speijk uit dienst stelde, werd een ander schip omgedoopt tot Van Speijk. Als straks het huidige M-fregat Zr.Ms. Van Speijk de dienst verlaat, kan een van de nieuwe hulpvaartuigen de naam Van Speijk krijgen.

Oostende
Onthulling van het model van de toekomstige BNS Oostende, afgelopen dinsdag in Frankrijk. Links op de achtergrond is de kiel te zien van het schip. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)

Zr.Ms. Vlissingen
Afgelopen vrijdag keurde Koning Willem-Alexander de door Defensie voorgestelde namen voor de nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen goed. Dinsdag werden de namen publiek gemaakt. Het eerste schip wordt vernoemd naar de Zeeuwse stad Vlissingen, waar men lang het Korps Mariniers dacht te kunnen verwelkomen. In Vlissingen zal mogelijk op het hoofdkantoor van marinebouwer Damen Naval, het vroegere Schelde, met gemengde gevoelens het bericht zijn vernomen dat de Franse tegenstrever op het mijnenbestrijdingsdossier Naval Group, een scheepsklasse gaat bouwen die nota bene vernoemd wordt naar hun stad.

Die stad heeft een scheepsbouwgeschiedenis die ver teruggaat. Het is dan ook geen verrassing dat meerdere marineschepen in het verleden de naam Vlissingen hebben gedragen. In 1653 werd in Vlissingen het linieschip Vlissingen gebouwd (130 meter, 200 bemanningsleden, 50 kanons), in 1691 werd weer een Vlissingen in dienst genomen en in 1742 werd een linieschip met de naam Vlissingen aan de vloot van de Zeeuwse admiraliteit toegevoegd.

In de vorige eeuw kende de marine ook schepen met de naam Vlissingen, dat waren zonder uitzondering betonningsvaartuigen van het Loodswezen. Van 1904 tot en met 1980, kende de marine drie schepen die vernoemd waren naar Vlissingen.

Minder vaak komt de naam IJmuiden terug in de marinegeschiedenisboeken. De stad bestaat nog niet zo lang en slechts één schip is naar de stad aan de monding van het Noordzeekanaal vernoemd: pantserdekschip Hr.Ms. Jacob van Heemskerck werd afgedankt en als batterijschip voor de kust gelegd, met als naam IJmuiden. Binnen een jaar was het schip gezonken en in Duitse handen.

infographic
Infographic met de namen van de twaalf mijnenbestrijdingsvaartuigen. (Beeld: Ministerie van Defensie/ MCD)

Wens een derde lezers Marineschepen.nl komt uit
Bij de enquête die Marineschepen.nl een jaar geleden organiseerde, werd gevraagd naar de namen die de lezers zouden geven aan de fregatten, onderzeeboten en mijnenbestrijdingsvaartuigen. Bij de laatstgenoemden, gaf 34% aan de voorkeur te geven aan woonplaatsen. Daarmee komt de keuze voor havensteden overeen met een derde van de personen die de enquête invulden.

21 personen vulden daadwerkelijk zes namen in. De populairste namen waren Scheveningen en Vlissingen. Twee personen hadden zelfs vier van de zes namen ingevuld die daadwerkelijk zijn gekozen, beide personen noemden bovendien zowel Vlissingen als IJmuiden. Eén persoon noemde Vlissingen als eerste schip. Helaas zijn de enquêtes anoniem ingevuld, dus is geen van de respondenten te feliciteren.

Het zal hen echter toch goed doen dat vanaf 2025 de Vlissingenklasse aan de vloot wordt toegevoegd.



comments powered by Disqus


Marineschepen.nl
Contact

Over deze site

Privacy

Adverteren
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram
Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Nieuwsoverzicht

Gerelateerde artikelen

Welke namen geven lezers?

Nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen