Marineschepen.nl
 
   
 

Nieuw boek marinehistorie, 'rijke geschiedenis met voors en tegens'


Door: Jaime Karremann
Bericht geplaatst: 12-11-2020 | Laatst aangepast: 12-11-2020


Met enige regelmaat verschijnt er een historisch boek over de marine. Doorgaans richt zo'n boek zich op een deelaspect van die historie, zelden wagen auteurs zich aan een werk dat de marine vanaf het begin als onderwerp heeft gekozen. Historicus Anne Doedens en vice-admiraal b.d. Matthieu Borsboom hebben dat wel gedaan met hun boek 'De Canon van de Koninklijke Marine'. Aan de hand van vijftig vensters worden vele verschillende onderwerpen uit de marinegeschiedenis behandeld. Marineschepen.nl sprak met de auteurs.

Canon van Nederland
De boekpresentatie van 'De Canon van de Koninklijke Marine' in het voormalige magazijn van de marine in Amsterdam, waar tegenwoordig het Scheepvaartmuseum is gevestigd, kon vanwege de strengere coronamaatregelen niet doorgaan. In oktober werd het boek overhandigd aan de commandant Zeestrijdkrachten VADM Rob Kramer. (Foto: Uitgeverij WalburgPers).

Bovenstaande inleiding zou vragen kunnen oproepen. Een geschiedenisboek dat de historie van de marine vanaf het begin behandelt. Wanneer was dat begin dan? En wie VADM b.d. Borsboom alleen kent als voormalig Commandant Zeestrijdkrachten zou zich af kunnen vragen waarom de oud-marineofficier aan een geschiedenisboek heeft meegewerkt.



Natuurlijk, de eerste vraag is te beantwoorden door 'oprichting Koninklijke marine' te Googlen. '8 januari 1488' is het antwoord dan. Dat was tien jaar geleden wel anders. Ondergetekende kan zich nog levendig herinneren dat Borsboom tijdens een werkbezoek aan de wervingsafdeling van de marine, aan een klein gezelschap bekendmaakte dat de marine 1488 voortaan als oprichtingsjaar zou zien en dat in 2013 de 525ste verjaardag groots zou worden gevierd. Dat was toen een verrassing.

"Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in historie", zegt Borsboom tijdens een telefonisch interview over het boek en met name over het eerste venster dat de oprichting van de marine behandelt. "Ik heb bij de Britten 'Trafalgar night' gevierd en was in Denemarken bij de 500ste verjaardag van hun marine. Ik dacht dan 'waar is ons geboortefeest?'. Ook in Amerika weten ze precies op welke dag de US Navy werd opgericht."

500 jaar Deense marine
Commandanten van marines uit uiteenlopende landen poseren voor een Deens Absalonklasse schip in 2010, ter gelegenheid van de viering 500 jaar Deense marine. Geheel rechts de toenmalige Nederlandse commandant Zeestrijdkrachten vice-admiraal Borsboom. (Foto: Deense marine)

"Wij wisten niet wanneer de marine was opgericht. Toen ik commandant van de marine was, in tijden van enorme bezuinigingen en veel operationele inzet, wilde ik aan het moreel van het personeel werken. Trots zijn op je geschiedenis hoort daar bij", zegt Borsboom.

"In 2010 heb ik maritieme historici, onder wie de directeur van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en enkele hoogleraren en andere specialisten uitgenodigd op het paleis in Den Helder. Ze kregen een diner in de admiraalszaal, ik zei: 'jullie krijgen lekker eten maar ik heb ook huiswerk'. Heel simpel, ik wilde weten wat het geboortejaar van de marine is, met het verhaal erbij. Ik wilde het kunnen gaan vieren. De historici wilden er natuurlijk jaren op studeren, maar ik zei 'nee, drie weken en dan hoor ik het wel'."

"Drie weken later had ik de antwoorden, die boden verschillende opties. Toen heb ik 8 januari 1488 gekozen. Natuurlijk was het academisch onomstotelijk aantoonbaar, maar ik heb ook gekeken naar de ouderdom want het kan niet zo zijn dat de Nederlandse marine jonger is dan de Amerikaanse", zegt Borsboom. "Maar er ligt gewoon een document in het archief met een heel verhaal erbij. En ook nog op een aansprekende locatie: Veere."

Het zal niet als een verrassing komen dat het eerste venster over de oprichting van de marine in 1488 gaat.

Canon
De Canon van de Koninklijke Marine is nu ook in de webshop van Marineschepen.nl te koop. Prijs: € 29,99. (Beeld: Uitgeverij Walburgpers)

Ervaren historicus
Heeft Borsboom als historisch geïnteresseerde en oud-commandant Zeestrijdkrachten aan het boek gewerkt, de wetenschappelijke historische basis van het boek is gelegd door dr. Anne Doedens. Doedens schreef talloze historische boeken, waaronder 'Slag in de Javazee 1941-1942', 'Koreaoorlog', een biografie van Witte de With en de recent herdrukte 'Geschiedenis van Nederland'.

Twee jaar werkte het schrijversduo aan de canon. "Het moeilijke is dat je zo'n gigantisch onderzoeksveld moet samenvatten, veel moet weglaten, richting moet geven en tegelijkertijd onderscheidend wil zijn", zegt Anne Doedens. "De samenwerking tussen een voormalig bevelhebber en mijn ervaring van 50 jaar als historicus, maakt dat je iets prachtigs maken kan. Je kunt wel iets schrijven over een 532 jaar oude marine, maar dat moet je altijd doen vanuit het perspectief van vandaag, want geschiedenis beleef je op dit moment."

Marine en slavenhandel
De actualiteit is dan ook zeker terug te vinden, niet alleen omdat ook recente gebeurtenissen worden behandeld (denk aan de anti-piraterijoperaties nabij Somalië), maar vooral de bespreking van thema's als slavernij (venster 20).

"Er was een Romeinse historicus, Tacitus, die zei 'je moet van een afstand naar de geschiedenis kijken'", zegt Doedens. "De geschiedenis is gecompliceerd en niet geëigend om te framen. In de canon hebben we dan ook niet willen framen, we wilden laten zien hoe rijk en groot die geschiedenis met z'n voors en tegens is. Er zijn delen waar je trots op kan zijn, en delen waar je van kan leren, maar zo'n verhaal in een hokje stoppen is het meest onverstandige wat je kan doen."

Dat doen de auteurs dan ook niet als het gaat over slavernij, doorgaans niet een onderwerp dat je vaak in marine-geschiedenisboeken tegenkomt. Borsboom en Doedens wijzen in de inleiding op het feit dat de marine geen commerciële organisatie was "als de WIC of de Middelburgse Commercie Compagnie, de uitbaters van mensenhandel in vroeger tijd. Als verlengde van wat we nu de overheid noemen, had de marine geen belang bij slavenhandel.

Dat betekent niet dat de werelden van de marine en die van de VOC, WIC en andere commerciële bedrijven totaal gescheiden waren, zegt Borsboom. "Er waren leidinggevenden bij de zeemacht die daarna overstapten naar de WIC of vice versa, in alle gevallen waren ze koopman, hadden ze aandelen. Organisatorisch waren er dwarsverbanden. Kattenburg, de marinewerf van Amsterdam, zat naast de werf van de VOC.[400 meter, JK] Er waren overal personele unies en kennisuitwisseling. Je kan ook niet zeggen: 'het was alleen de WIC die de slavenhandel deed'. Daar waren ook anderen bij betrokken. Dat hebben we ook opgeschreven, die discussie is niet klaar, je zou dat veel verder moeten uitzoeken."

In het boek behandelen de auteurs het thema niet uitgebreid, maar zijn stellig over de rol van de marine als beschermer van de koopvaardij: "Vanaf de zestiende eeuw was Nederland en ook de zeemacht daarbij betrokken, dus ook, zij het indirect, tot 1863 bij de slavernij. Nederlanders speelden een niet onbelangrijke rol bij de handel in met name Afrikaanse slavenrichting Noord- en Zuid-Amerika (met een aandeel van vijf procent) en de bescherming van die handel."

Verdachtmaking
De discussie over slavernij bereikte onlangs ook de 'Canon van Nederland', de officiële canon die op verzoek van de regering werd opgesteld en onlangs werd vernieuwd. Bij de vernieuwing, door de commissie Kennedy, werd een opmerkelijke passage toegevoegd over Michiel de Ruyter: "De Ruyter geldt nog altijd als bekendste admiraal in de Nederlandse geschiedenis. Toch staat zijn reputatie als zeeheld ook ter discussie. Hoewel hij Europese christenen bevrijdde die tot slaaf waren gemaakt voer hij ook naar de kust van West-Afrika om Nederlandse handelsbelangen, inclusief de handel in Afrikanen, te beschermen."

De dubbele rol van de zeemacht in die tijd ontkennen Doedens en Borsboom niet, maar dat de commissie Kennedy alleen een "discussie" noemt die gevoerd wordt door voornamelijk leken, zonder experts in de canon duiding te laten geven, stuit hen tegen de borst. Borsboom, bestuurslid van de stichting Michiel de Ruyter: "Het mooie is dat De Ruyter nog steeds in die canon staat. Maar die toevoeging beschrijft niet de feiten en is geen analyse. Die laatste alinea is een verdachtmaking zonder enige onderbouwing en daar blijft het dan ook in hangen."

Lees hier meer over de herovering van de West-Afrikaanse forten door Michiel de Ruyter in 1664 en 1665.



Verrassingen in vensters
In vijftig vensters bespreekt 'De Canon van de Koninklijke Marine' de marinehistorie, een geschiedenis die bol staat van zeeslagen en zeehelden. Borsboom en Doedens zijn echter bewust weggebleven van het vullen van vensters met zeeoorlogen, dan zou er immers een groot tekort ontstaan zijn aan vensters over andere belangwekkende onderwerpen. De bekende zeehelden komen natuurlijk aan bod, maar dan als onderdeel van een thema. Alleen het leven van oud-minister-president en voormalig marineofficier Piet de Jong wordt in een venster besproken.

De onderwerpen die voor de vensters zijn gekozen zijn uiteenlopend, onder meer de Mijnendienst, het Korps Mariniers als terreurbestrijder en actief bij de Maasbruggen in 1940, Zr.Ms. Adder, onderzeeboten, de overgang van zeil naar stoom, de zeemacht in de Zuiderzee en vrouwen bij de marine.

Niet alleen de keuzes voor de vensters zorgen voor variatie en verrassing, ook goed ingevoerde lezers lopen grote kans om regelmatig verrast te worden met onbekende feiten.

"Voor de meeste marinelui zal het onbekend zijn, en daarbuiten helemaal, dat de huidige marine voor een deel op de schouders staat van de Watergeuzen. Die link werd nooit eerder gelegd", zegt Borsboom. "Wat nieuw is, en in het boek veel duidelijker, compacter is opgeschreven, is die complexe Franse tijd. Waarbij marinepersoneel permanent in een loyaliteitsconflict zat. Waar horen we nou bij? Bij Oranje of niet bij Oranje? En dat als je op je rug onder de Arc de Triomphe gaat liggen je Nederlandse admiralen tegenkomt. Dat is ook niet echt bekend."

Borsboom is ook betrokken bij de Corts Foundation, een stichting die in 2015 een Japans historisch werk over de Japanse invasie van Nederlands-Indië vertaalde naar het Engels. "Voor het eerst is een deel van dat Japanse verhaal toegevoegd aan het westerse verhaal over de Slag in de Javazee."

Ondanks alle mogelijke verrassingen voor de lezers, is het boek wel degelijk gebaseerd op andere boeken en studies. Daarom ook hebben historici een eigen venster (41) gekregen. Dat begon overigens met een opmerking van Borsboom dat er "iets in het boek moet over het dagelijks leven bij de marine". Dat kwam er niet van, maar die opmerking heeft wel effect gehad", zegt Doedens. "Voor een boek waarvoor tientallen, zo niet honderden werken van andere historici zijn gebruikt, kan je niet om hen heen. En als het dan gaat om het dagelijks leven, in de jaren '80 begon professor Jaap Bruijn onderzoek te doen naar de mens in de marine. Hij is een grootheid geworden in dit vak."

Discussie
Hoewel de auteurs zelf gekozen hebben voor een opzet met vijftig vensters, bleek het niet eenvoudig om dik vijf eeuwen samen te vatten. De inleiding beschrijft dan ook vooral de beperkingen en wat niet in het boek aan bod komt. "Het is een verantwoording naar onszelf", zegt Borsboom. "We hadden allerlei criteria bepaald, maar toch zie je veel interessante onderwerpen voorbijkomen. De verbindingsdienst, de vakbonden van de marine, muiterij, die hebben geen aparte vensters, maar komen wel in het boek terug. Omdat we veel moesten weggelaten, denken we dat dat de grootste kritiek wordt."
"Dat hebben we geadresseerd met een verantwoording, maar we hopen ook dat het een discussie oplevert. Welk venster ontbreekt? Wat ons betreft moet het boek de start van de discussie zijn en niet het einde."

De Canon van de Koninklijke Marine is nu ook in de webshop van Marineschepen.nl te koop.

comments powered by Disqus


Marineschepen.nl
Contact

Over deze site

Privacy

Adverteren
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram
Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Nieuwsoverzicht

Gerelateerde artikelen

Oprichting marine

525 jaar marine