Defensie krijgt er meer geld bij, dat was al in september 2021 besloten en mogelijk komt daar nog meer geld bovenop. De Defensienota 2022 verschijnt binnenkort en daar in worden keuzes gemaakt, zo werd al eerder bekend. Waar zouden drie kenners die Marineschepen.nl sprak, in investeren?
Een eskader op archiefbeeld met van links naar rechts Zr.Ms. Johan de Witt, Zr.Ms. Van Speijk, Zr.Ms. Rotterdam en Zr.Ms. Evertsen. (Foto: Defensie)
De oorlog in Oekraïne heeft een schok teweeggebracht. In diverse Europese landen komt plotseling meer geld vrij voor de krijgsmacht, zo ook in Nederland. Maar de schade die is opgelopen door decennia bezuinigen, valt niet met een investeringsronde op te lossen. Bovendien is de technologie ook weer verder en zijn vooral wapens van potentiële tegenstanders verder doorontwikkeld, dan we in het Westen in korte tijd kunnen goedmaken.
Ook extra geld voor Defensie houdt dus in dat er keuzes gemaakt moeten worden: in sommige zaken moeten we meer investeren dan in andere.
Meerdere verhalen deden onlangs de ronde in marinekringen. Volgens een verhaal zou er meer geld beschikbaar komen voor de in totaal vier ASW-fregatten die momenteel worden ontworpen voor Nederland en België. Met dat extra geld zou een keuze zijn gemaakt om het ontwerp te verlengen. Maar de Defensie Materieel Organisatie (DMO) bevestigt dat verhaal niet.
"Momenteel worden verschillende opties uitgewerkt om het nieuwe schip aan de gestelde eisen te laten voldoen, zoals eerder gemeld in het Defensie Projectenoverzicht. Defensie onderhandelt hier momenteel over met de reeds gekozen leveranciers. Wat dit voor het budget betekent kan Defensie nu nog niet zeggen, omdat we niet vooruit kunnen lopen op de uitkomsten van de onderhandelingen", schrijft een woordvoerder aan Marineschepen.nl in een reactie op vragen.
Er is wel geld om een van de vier patrouilleschepen vervroegd in onderhoud (en dus in de vaart) te nemen. Dat bevestigt een marinewoordvoerder na vragen van deze site, maar de keuze om "Zr.Ms. Zeeland eerder in onderhoud te nemen, is vorig jaar al gemaakt." De plannen voor de extra investeringen in Defensie worden momenteel in Den Haag gemaakt.
Het aantal escorteschepen (fregatten, destroyers/ torpedobootjagers, kruisers) dat Nederland heeft gehad sinds 1945. Formeel heeft de marine nu zes fregatten, maar sinds Zr.Ms. Van Speijk tegen de kant is gelegd, zijn er eigenlijk maar vijf. Zie hier meer over aantallen marineschepen.
Meer schepen, meer slagkracht
Marineschepen.nl nam daarom alvast contact op met Jaap Huisman (was als scheepbouwer 40 jaar betrokken bij de ontwikkeling van marineschepen), SBN b.d. Coos Nanninga (oud-directeur Materieel Koninklijke Marine) en VADM b.d. Matthieu Borsboom (oud-Commandant Zeestrijdkrachten en voormalig directeur DMO).
De drie pleiten voor meer schepen en beter uitgeruste schepen. Nanninga: "Voor de komst van de patrouilleschepen, hadden we tien fregatten, nu zes. Minister Kamp verkocht fregatten in ruil voor vier patrouilleschepen, daarmee zit je onder het minimum qua combatants. Je zou dus terug moeten naar weer tien fregatten."
"Maar", vervolgt Nanninga, "er zijn ook plannen geweest om in plaats van meerdere series fregatten, één grote serie te maken. Dat moet je nooit doen. Dan kom je later net als Canada in de problemen als alles in één keer vervangen moet worden."
Matthieu Borsboom was van 2010 tot en met 2014 Commandant Zeestrijdkrachten en zag in die tijd 2,8 miljard structureel bezuinigd worden op Defensie: "Toen moesten er keuzes gemaakt worden. Er werd gezegd: 'richt je maar op de tweede en derde hoofdtaak, want de eerste hoofdtaak [verdedigen eigen grondgebied, JK], dat doen anderen ook en wij zijn heel goed in vredesmissies en ondersteuning civiele autoriteiten'."
"Maar we hebben toen toch de capaciteiten met het scherpe end, fregatten, mariniers, onderzeeboten, overeind gehouden. Daar heb ik in Den Haag, maar ook intern best wat discussies over gehad. Men wilde geen kaasschaaf, maar échte keuzes. Ik ben blij dat we dat we toen geen hele onderdelen afgestoten hebben, want als je de kern nog hebt staan, kan je het nog terug bouwen."
De beperkingen waar de NAVO mee te maken heeft door de beperkte middelen van lidstaten, waren al eerder zichtbaar. Dankzij Russische supersone raketten vanaf de wal en schepen, vliegtuigen en onderzeeboten, kunnen de Russen de toegang ontzeggen in het oostelijk deel van de Middellandse Zee, de Zwarte Zee en de Oostzee.
Het bereik van de Harpoon die Nederland op de fregatten heeft staan, vergeleken met het bereik van vergelijkbare wapens tegen schepen die door Rusland zijn gefabriceerd. Een aantal van deze wapens, zoals de KH-35 voor de BAL en P-800 Oniks voor Bastion-P kunnen vanaf trucks op land worden gelanceerd. Nederland is op zoek naar de vervanger van de Harpoon, waardoor het bereik toe zal nemen. De meeste nieuwe Westerse missile-systemen hebben een bereik tussen de 185 km (Kongsberg Naval Strike Missile) en 300 (Saab RBS-15 Mk IV). (Foto: Defensie, bewerking: Marineschepen.nl)
"Dus als je weer wil opbouwen, begin je volgens mij weer terug op te bouwen aan het scherpe end", zegt Borsboom. "Dan moeten we terug naar dat we als NAVO weer kunnen opereren waar we willen in plaats van geconfronteerd worden met access denial. Dan zijn onder andere meer fregatten nodig. Met vier LCF'en en één M-fregat dat nog in de vaart is, houd je niets over. Dus die series zal je moeten oprekken."
Om die toegang te kunnen krijgen, zijn ook wapens nodig. Jaap Huisman vindt dat de marine de stap zou moeten kunnen zetten naar SM-3-raketten waarmee ballistische raketten in de ruimte kunnen worden uitgeschakeld: "Het is een grote uitgave, want die wapens zijn prijzig, maar gezien de dreigingsontwikkeling lijkt me dat wel verstandig. En het LCF is er helemaal geschikt voor."
Borsboom: "Het is fantastisch dat we die nieuwe radars hebben, maar het zou toch handig zijn als we de shooters er ook bij krijgen. Een ander wapen is de TLAM [Tomahawk Land Attack Missile , JK]. Ik heb destijds zelf nog gesprekken gevoerd met de Amerikanen over de technische en operationele integratie en wat er allemaal nodig is."
"In het scherpe end hebben we echt in gedesinvesteerd in de hele range van wapens. Dat geldt naast raketten ook voor torpedo's, kanons, precision guided munitions. Maar er is ook al heel wat huiswerk gedaan, dus het is toch laaghangend fruit."
Mariniers
Ook het Korps Mariniers mag niet vergeten worden als het om meer budget gaat, vindt Borsboom. "Nu wordt gezegd: 'zie je wel, we hebben al die hardware op de grond nodig'. Maar ik denk dat nu aangetoond wordt dat dat dus niet werkt. We hebben allemaal die uitgeschakelde Russische voertuigen gezien en ik denk dat je je niet moet laten verleiden dezelfde hardware er tegenover te willen zetten, maar dat je door moet gaan op de high tech geïntgreerde mobiele capaciteiten."
Voor het Korps Mariniers, lichte infanterie, is er een toekomst, zo blijkt uit de successen van de Oekraïense krijgsmacht. "De mariniers hanteren lichte concepten en zijn hoog mobiel, wat nodig is voor die hoge mobiliteit aan hardware, die moet je gewoon leveren. Voor de rest aan de marinierskant moet het concept niet anders, maar ook daar hebben we gekeken naar antitankwapens. En drones. Daar was toen weinig geld voor beschikbaar, maar daar zouden ze nu wel in meegenomen moeten worden."
"Negentig procent van alle conflicten is in landen die aan zee liggen", gaat Borsboom verder. "Die amfibische capaciteit of het verdedigen tegen een amfibische landing, blijft belangrijk. De LPD's [Rotterdam en Johan de Witt, JK] zijn een goed concept, maar in wat tussen LPD en land plaatsvindt zal ook geinvesteerd moeten worden. Waarschijnlijk een mix van nieuwe landingsvaartuigen of rotary", zegt de vice-admiraal b.d. doelend op helikopters of vliegtuigen als de Osprey.
"Er is namelijk een volstrekt tekort aan maritieme rotaryacpaciteit. En de dekken hebben we ervoor. Dat is het probleem niet. We kunnen flink wat maritieme helikopters kwijt."
Een NH-90 landt op het helikopterdek van Zr.Ms. Karel Doorman. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Toekomst financiëren
De drie pleiten niet alleen voor acties op korte termijn, maar ook voor het beter financiëren van toekomstige schepen. Bij de Defensie Materieel Organisatie (DMO) waren niet zo lang geleden nog zorgen te horen over budgetten voor schepen in de toekomst. Die problemen moeten nu opgelost worden, denkt ook Jaap Huisman: "Bij de vervanging van de LCF'en gaat het om een hele grote berg geld. Die zetten we jaren van tevoren in de begroting, die budgetten zouden ruimer gemaakt moeten worden. En ook de budgetten voor de vervangers van de Rotterdam en Johan de Witt moeten nu gereserveerd worden."
Borsboom: "Je moet naar een meerjarig investeringsbudget waardoor je de budgetten beter kan managen in plaats van in jaarcycli. Want zoals we het hebben gedaan met onderzeeboten en de F-35, dat werkt niet. Je moet wel indexeren. Toen ik bij DMO werkte zei ik: 'doordat we niet aan loon- en prijsbijstelling en inflatiecorretie doen, moeten we per jaar twee F35's inleveren.' Dan stond iedereen stomverbaasd te kijken. Ook in de Kamer. Dat besef is er vaak helemaal niet. Dan is er nog geen cent bezuinigd, maar prijsstijgingen worden niet gecompenseerd. Dus ja, het is goed om het vast te leggen, maar wel in bandbreedtes."
Boven het concept van eind 2019 met ruimte voor USV's van 12 meter, onder het definitieve concept met ruimte voor 7 meter USV's. (Beeld: DMO/ @YoungbyCZSK, bewerking: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Nabije toekomst
Wat minder ver weg dan de vervangers van de LCF'en zijn de ASW-fregatten voor Nederland en België. Bekend is dat in dit ontwerp is gesneden om binnen budget te kunnen blijven. "Meer geld zou hier helpen om het schip te verlengen, zodat toch de USV's [onbemande oppervlaktevaartuigen, JK] van twaalf meter aan boord kunnen", zegt Huisman.
Ook Nanninga ziet dit als een noodzaak en wijst er op dat er een kans is nu België nu meer te besteden heeft. "Met extra geld, kan je de basis van zo'n schip verbeteren."
Met extra budget zou Defensie ook moeten overwegen om toch naar de A-variant van de onderzeeboten te kijken, vindt Nanninga. Deze variant werd eerder door Defensie als ideaal, maar te duur omschreven en dus richt men zich sinds enkele jaren op de B-variant. "De werkelijke dreiging is veranderd, waarom zou de marine nog akkoord gaan met een B-versie?" vraagt de schout-bij-nacht b.d. zich hardop af.
Het laatst genoemde project dat zou moeten profiteren van extra budget is het nieuwe bevoorradingsschip dat momenteel in Roemenië wordt gebouwd. Er was onvoldoende geld voor wapens en sensoren, als het aan Huisman ligt, komen die er alsnog op. "Dat zou binnen redelijk korte termijn moeten kunnen, want het ontwerp is er klaar voor", zegt hij.
"Zelfverdedigingssystemen, die zijn politiek minder zichtbaar dan grotere wapensystemen", zegt Borsboom, "maar het is wel uiterst belangrijk en hoort wat mij betreft onder het kopje achterstallig onderhoud."
Onder dat kopje valt ook iets anders dat van groot belang is, maar zich ver buiten het zichtveld bevindt: kennis. Nanninga: "We rekenen steeds op de Gouden Driehoek, maar die is niet meer zo glanzend. We hebben onze kennis bij Defensie en de industrie laten verslonzen. Als we vinden dat we moeten investeren in Defensie, moeten we daar in investeren voor de toekomst."
Taakspecialisatie
Moeten alle genoemde capaciteiten worden toegevoegd aan de marine? Nee, zegt Borsboom, een voorbeeld is de hypersone dreiging. Borsboom: "We lopen daar binnen de NAVO in achter. Moet je meegaan in die wapenwedloop van hypersone raketten? Ja, want ze worden nu gebruikt. De keuze om er wel of niet wat tegen te doen, hebben we niet. Daarmee zeg ik niet dat we als Nederland die hypersone capaciteit moeten hebben, misschien is dat meer iets voor een ander NAVO-land."
In de Defensienota 2022, voortbordurend op de Defensievisie 2035, zal het onderwerp taakspecialisatie terugkomen. Defensie onderzoekt zelf of Nederland bepaalde taken kan overdragen aan andere landen en of sommige landen taken naar Nederland willen overdragen.
Als het aan Borsboom ligt, gaat dat te ver: "We hebben onze Defensie niet alleen nodig voor de NAVO maar ook voor de EU, voor binationale en nationale taken. Dat wordt vaak vergeten. Die taakspecialisatie zou je voornamelijk moeten zien voor de high end, en burden sharing."
Meer Europees
Nu meer Europese landen inzien dat hun krijgsmacht moet worden opgebouwd, zijn er kansen om meer binnen Europa samen te werken. Huisman: "Daar zou meer in geïnvesteerd moeten worden. Niet alleen in aanschaf, maar ook in Europese studies en onderzoeken."
Moeten we dan gelijk de stap verder zetten op gebied van een Europese krijgsmacht? "Wie praat nu met Moskou?", vraagt Borsboom. "De voorzitter van de Europese commissie? De buitenlandvertegenwoordiger van de EU? Nee. Scholz, Macron, Erdogan. Dit is weer een bewijs dat we als Europa lang niet zo ver zijn. De oorlog helpt Europa te verenigen en helpt de NAVO in z'n kracht te zetten. Maar het heeft niet geholpen om het Europese buitenlandbeleid te integreren."
"Als je al geen Europees buitenlandbeleid hebt, dan heb je ook geen geïntegreerd defensiebeleid en ook geen geïntegreerde aansturing van defensiecapaciteit."
"Wij zijn die Europese krijgsmacht wel aan het aanjagen, maar we moeten ook realistisch zijn", zegt Borsboom. "Je moet het ook niet uit de weg gaan. We zijn in de verwerving van gezamenlijke Europese capaciteiten altijd voorloper geweest. We hebben het initatief genomen van het internationaal samenwerkingsverband Strategic Airlift Capability C-17 transportvliegtuigen, we hebben meerdere binationale marinesamenwerkingen. Vervanging mijnenjagers is eigenlijk ook een Europees traject."
Er klinkt soms kritiek dat er zoveel verschillende fregatten zijn in Europa. Is deze golf aan investeringen niet een perfect moment om naar een Europees fregat te gaan? "Dat hoor ik al 40 jaar," antwoordt Borsboom. "Dat is ook een paar keer geprobeerd en met de Tripartite mijnenjagers is dat ook gelukt. Maar het probleem is dat men de fregatten als een abstractie ziet, zij die dat zeggen weten niet dat zo'n schip is ingebed in een hele keten van gebruikers, die je moet opleiden, waar cultuur in zit. Het gaat om leef- en werkomstandigheden, om specialisatie van bemanningen, etc. Er zit nog een heel verhaal omheen, niet alleen waarom kopen we die hardware niet gezamenlijk in?"
"Na de bouw zitten de grootste kosten in de bemensing. Als je in staat bent om je personeel vloeiend van het ene schip naar het andere te laten gaan, omdat je op alle schepen bijvoorbeeld dezelfde geïntegreerde CMS [software commandocentrale, JK] hebt, dan heb je al heel veel voordelen."
"Wat ook niet iedereen weet is dat niet elk NAVO-land van de VS alle wapensystemen krijgt. Wie krijgt welke missiles, de torpedo's. Wij krijgen die wel, maar niet alle landen. Dan heb je ook nog de nationale economische en werkgelegenheidsaspecten. Het wordt dus vaak te simpel afgedaan, ik heb m'n hele leven in die materie gezeten in alle uithoeken, dus ik weet hoe complex dit is."
"Maar streven naar pooling van middelen of kijken of je het civiel-militair kan doen of civiel laten bouwen die routes worden ook onderzocht. En dat is goed. Je kan als klein land daar beter actief in zijn, maar je niet laten overleveren aan andere landen."
Marine moet zelf aangeven wat ze willen
Niet alleen de achterstand bij Defensie is groot, ook de reeks ideeën van de drie kenners is lang; er moet geïnvesteerd worden in personeel, cyber en nog veel meer zaken die niet in dit artikel passen.
Maar de drie hebben de marine al jaren geleden verlaten. Als het aan Coos Nanninga ligt, is dit het moment voor de marine om de wensen duidelijk te maken, niet alleen intern zoals waarschijnlijk al gebeurt, maar ook naar buiten. "De commandant Zeestrijdkrachten zou het voortouw moeten nemen en zeggen wat in deze tijd voor de marine nodig is. Bijvoorbeeld door in een interview dat naar buiten te communiceren om de discussie op gang te brengen." Het geluid van de mannen en vrouwen is van belang, want "uiteindelijk zijn zij het, die hun leven voor onze vrijheid in de waagschaal moeten stellen," zegt Nanninga.
