De vermissing van de Argentijnse onderzeeboot ARA San Juan is uitermate zorgelijk nu na ruim een week de onderzeeboot nog niet is gevonden en de bemanning niet is gered. Toch ziet voormalig onderzeebootofficier Peter Werner, deskundige op gebied van onderzeebootveiligheid, lichtpuntjes: "De lessen die we hebben geleerd van de ondergang van de Koersk, werpen hun vruchten af."
Een Oscar-II klasse onderzeeboot. De in 2000 gezonken Koersk maakte deel uit van deze klasse. (Foto: Amerikaanse marine)
Toen het drama met de Russische onderzeeboot Koersk (Oscarklasse) zich in 2000 voltrok, waarbij alle 118 bemanningsleden omkwamen, was Peter Werner werkzaam bij Bureau Platform van de Onderzeedienst. Eén van de onderwerpen waar Werner en zijn team zich mee bezighield was de veiligheid van de onderzeeboot en zijn bemanning.
Dat was overigens niet nieuw voor de onderzeebootman, want Werner had in de zeven jaar daarvoor op de Walrusklasse gevaren als officier van de Technische Dienst. In zijn laatste varende functie was hij Hoofd Technische Dienst en verantwoordelijk voor de veiligheid van schip en bemanning. Werner: "Dan ben je altijd bezig om te zorgen dat zowel het materieel als het personeel voorbereid zijn op calamiteiten."
Tot 12 augustus 2000, de dag waarop op de Koersk in de Barentszzee een eigen torpedo explodeerde in de boegbuiskamer van de onderzeeboot, was men binnen de Onderzeedienst vooral gericht op het varen en vechten met onderzeeboten. Werner: "Vanuit het Koude Oorlog-scenario lag altijd de focus op battle damage en damage control. Het stranden op de zeebodem was wel aspect dat men kende en rekening mee hield, maar de focus lag er tijdens oefening niet. Ook niet bij de mensen aan boord. Tot de Koersk."
De ramp in 2000 was een grote schok voor de onderzeebootcommunity. Niet alleen omdat er zoveel collega's om waren gekomen, maar vooral omdat aanvankelijk 23 mannen het overleefd hadden en de boot op 'redbare diepte' lag. Zo'n 110 meter. Plus de locatie van de boot was bij benadering bekend, want er waren vele Russische schepen in de buurt die de explosie hadden gehoord. Pas negen dagen na het ongeluk slaagden (Noorse) duikers er in om de Koersk in te gaan. Iedereen was toen al overleden.
De Onderzeedienst en dus ook Bureau Platform kregen vragen van bemanningsleden en familie over de veiligheid van de Walrusklasse onderzeeboten. Ook Werner stelde zich die vraag en hij gaf opdracht om alle bestaande procedures na te kijken en na te gaan of de middelen wel goed waren.
Werner: "Daarnaast werd duidelijk van het ongeluk met de Koersk dat een redding om een totale verandering van denken vraagt dan bij de gangbare operaties met onderzeeboten die in stilte plaatsvinden. Zo is er het politieke aspect. Nadat de Koersk was gezonken is lang gedebatteerd over of een NAVO-reddingsonderzeeboot wel op een Russische onderzeeboot mocht landen. Er was ook veel media-aandacht en ook het thuisfront van de bemanning speelde een rol. Dat waren allemaal aspecten die naar voren kwamen."
Lessen geleerd
Er kwam binnen de Onderzeedienst meer aandacht voor overleven en reddingen in de tijd dat Peter Werner zich er mee bezig hield, maar werd ook nadat hij een nieuwe functie had serieus doorgepakt.
Werner: "De Walrusklasse was gebouwd in een tijd dat anders gekeken werd naar het overleven als militair. Dat vond men in oorlogstijd minder belangrijk. Nu vinden we dat wel belangrijk en is er veel meer aandacht voor. Er waren in het verleden wel proeven gedaan om te overleven in een gezonken onderzeeboot, maar alles werd grondig nagekeken en op orde gebracht. Er kwamen nieuwe en extra middelen. Bijvoorbeeld een noodtoilet en extra zaklampen. Er werd minder aan het toeval overgelaten.
HMCS Chicoutimi, Victoriaklasse, in betere tijden na de brand. (Foto: Canadese marine)
De ontsnappingsmiddelen werden eveneens uitgebreid. Dat had mede te maken met de brand op de Canadese onderzeeboot HMCS Chicoutimi (Victoriaklasse) in 2004. Daarbij kwam één bemanningslid om het leven. De Canadese onderzeeboot, die net gekocht was van de Britten, leek in veel opzichten op de Walrusklasse en voer aan de oppervlakte toen de brand uitbrak. Door het slechte weer en de kortsluiting na de felle brand, was het erg moeilijk om de onderzeeboot en de bemanningsleden te redden.
Werner: "De markeerboeien die een onderzeeboot kon laten opdrijven werden vervangen door vlotten die ook een zender hebben en naar boven worden gelaten in geval van nood. Indien nodig kunnen bemanningsleden daar in stappen. Ook het ontsnappingspak werd verbeterd. Eerst was je een soort Michelin-mannetje als je aan de oppervlakte kwam, nu is een opblaasbaar bootje ingebouwd in het pak."
Ook werden alle procedures in een handboek gezet: "Mensen die een ramp overleven kunnen dat boek pakken en gewoon vanaf pagina één beginnen met overleven, zonder dat zij zelf het wiel moeten uitvinden. Dus: blijf rustig, wijs een leider aan, organiseer het overleven, blijf zo lang mogelijk aan boord, etc. Alles werd uitgedacht en opgeschreven."
Peter Werner aan boord van een DSRV tijdens Sorbet Royal 2005. (Foto: eigen foto)
In 2005 deed Werner mee met de onderzeebootreddingoefening Sorbet Royal. "Die oefening bestond al veel langer", zegt Werner "men was daarvoor al met een reddingonderzeeboot, een DSRV, op onderzeeboten geland. Maar toch werd veel tijdens die oefeningen niet echt uitgevoerd. Ontsnappen in een ontsnappingspak deden we in een speciaal zwembad, maar niet echt vanuit een onderzeeboot. In 2005 hebben we dat wel gedaan en ontsnapten bemanningsleden uit de Dolfijn die op de bodem lag. Onder begeleiding van een medisch team. We bewezen toen dat dat kon, dat het allemaal werkte in het echt."
Nu is er ook in Den Helder (in het nieuwe zwembad het Heersdiep) een eigen Nederlandse ontsnappingstoren en daar wordt iedereen voor hij langer aan boord vaart van een onderzeeboot intensief getraind in het overleven en ontsnappen uit een onderzeeboot.
In 1996 was toenmalig prins Willem-Alexander aan boord van Zr.Ms. Walrus tijdens Sorbet Royal. Links de commandant, LTZ1 Jeroen van Zaalen.
ISMERLO
Naar aanleiding van het ongeluk met de Koersk werd in 2003 ISMERLO opgericht, de International Submarine Escape and Rescue Liaison Office. Waar na de ramp cruciale uren en dagen verloren waren gegaan voordat er internationale hulp werd geaccepteerd, moest dat met ISMERLO als een wereldwijd netwerk voor onderzeediensten en reddingorganisaties veel sneller kunnen.
Werner: "ISMERLO is onder andere een netwerk met een website, daar kan iedere marine op inloggen. Daar wordt continu aangeboden wat er aan onderzeebootreddingmiddelen beschikbaar is. Dus als een DSRV, een helikopter, een patrouillevliegtuig, etc. op dat moment in onderhoud is, dan bied je hem als land niet aan. ISMERLO is een Liaison Office die permanent bemand is en daarin ondersteunt."
Volgens Werner werpt dat nu z'n vruchten af, ondanks dat de San Juan nog niet gevonden is. "Wat mij opgevallen is, is dat ISMERLO adequaat werkt. Er zijn enorm veel middelen er op af gestuurd. De internationale community staat met z'n allen klaar. En dat is het positieve aan zo'n triest incident. En dat aspect is goed gegaan. Zo heeft Argentinië snel hulp kunnen krijgen."
Zonder de ramp met de Koersk was het mogelijk anders gegaan. "Minder adequaat", zegt Werner. Ook als een land wel open staat voor alle hulp, want dan ligt chaos op de loer. "Je moet er ook niet alle middelen in de wereld naar toe sturen. Het gaat om een adequate set. Zonder ISMERLO was het niveau van organisatie niet zo hoog geweest. Dan had Argentinië overal afspraken moeten maken en zaken moeten uitzoeken. Nu zijn afspraken al gemaakt en staan reddingmiddelen klaar. Dat scheelt heel veel kostbare tijd."
