Gisteren werd in Den Helder de zeemanschapstrainer genaamd 'Poolster' geopend. Vanaf 1 april krijgen Nederlandse en Belgische marinemannen en -vrouwen les op uiteenlopende nautische onderdelen, van bevoorrading op zee tot af- en ontmeren, op deze unieke trainer.
Na de opening werd de trainer gedemonstreerd. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Al sinds de jaren '60 doet de marine aan bevoorraden op zee, een belangrijke en vaak terugkomende activiteit die echter wel de nodige risico's met zich meebrengt. Schepen varen op slechts 40 meter van elkaar vandaan en er staat enorme kracht op het tuigage dat zich tussen de twee schepen bevindt. Als er iets mis gaat kan dat grote gevolgen hebben voor de schepen of de (vele) bemanningsleden op open dekken.
Afhankelijk van de schepen
Oefenen is dus belangrijk, maar een echte bevoorrading op zee (BOZ) leren kon alleen maar op zee. Dus al decennia krijgt het marinepersoneel dat zich met een BOZ bezighoudt de praktijklessen op schepen en op zee. Prachtig om het echte werk met opspattend schuim en loeiende gasturbines mee te maken, maar idealiter vindt de opleiding in een omgeving plaats die beter te controleren is.
Ook voor andere nautische lesonderdelen, zoals ankeren en af- en ontmeren was men aangewezen op de schepen. Dan werd een verzoek ingediend om met een klasje aan boord te mogen van een schip in de haven. Maar de marine werd kleiner, er waren minder schepen in de haven en als ze er waren lagen ze in onderhoud. Kon een klasje wel aan boord, dan waren de systemen in onderhoud of werd zoveel stroom gevraagd dat de walspanning het niet aankon. Een klasje naar de trainer in Zuid-Engeland sturen kostte tienduizenden euro per week.
Al in 1999 werd daarom de eerste behoeftestelling geschreven voor een trainer op de wal, die dus niet gaat varen of onderhoud ligt. Er was echter geen geld voor (en de marine had twee tankers). In 2006 werden de plannen concreter, maar nieuwe bezuinigingen gooiden weer roet in het eten. Tot in 2016 (de marine had toen alleen nog maar de Karel Doorman) werd besloten om een trainer te bouwen. Kosten: 7,8 miljoen euro.
Anderhalf jaar later werd die trainer geopend.
Dat is volgens Commandant Zeestrijdkrachten vice-admiraal Rob Kramer net op tijd, zei hij voorafgaand aan de opening. De marine staat er op BOZ-gebied slecht voor sinds de laatste bevoorrader in 2014 werd verkocht aan Peru en het enige schip met bevoorradingscapaciteit weg was of tegen de kant lag. Kramer ziet de toekomst op BOZ-gebied dankzij de gerepareerde Doorman, de nieuwe tanker vanaf 2022 en de zeemanschapstrainer met vertrouwen tegemoet.
De zeemanschapstrainer bestaat uit twee delen. Rechts is een een deel van de BOZ-positie van de Karel Doorman nagebouwd. Links is de ontvangende kant te zien. Dat is de midscheeps van een LCF. Verder naar links bevindt zich, haaks op de midscheeps, de 'voorzijde' van het schip ofwel de bak. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Trainer voor beginners en experts
Korvetkapitein stafbrevethouder Christophe Colonval is als hoofd van de Nederlands-Belgische Operationele School eveneens erg tevreden met de nieuwe trainer: "De opleiding Zeemanschap verzorgt alle zeemanschappelijke opleidingen bij de Belgische en Nederlandse marine en bestaat voor een groot deel uit praktijklessen. Met de zeemanschapstrainer bestaat nu de mogelijkheid om onder geconditioneerde omstandigheden opleidingen en trainingen, inclusief calamiteiten en incidenten, te verzorgen. Ons personeel kan daardoor verantwoord en veilig werken."
De trainer is bedoeld voor vele verschillende opleidingen voor o.a. matrozen en korporaals, voor de leerlingen van de MBO-opleiding Veiligheid en Vakmanschap, en voor aankomende navigatieofficieren.
Er is echter meer mogelijk volgens LTZ2OC John Wennink. Als Hoofd Zeemanschap bij de Defensie Vaarschool, onderdeel van de Nederlands-Belgische Operationele School, was hij nauw betrokken bij de bouw van de trainer. Wennink: "Het oorspronkelijke plan betrof een trainer met een mast en een ontvangend gedeelte, met wat systemen van o.s. de Zuiderkruis. Wat we nu hebben is een trainer die aan de ene kant bestaat uit een nagebouwd deel van de Karel Doorman en aan de andere kant de midscheeps van een LCF."
Er kan daardoor heel gericht les gegeven worden aan cursisten, maar er kan ook geoefend worden door bemanningen op specifieke onderdelen, zegt Wennink. "Met de mast trainen we het olieladen via de probe, NATO-B, en zware lasten. De zware lasten doen we met een Clarke Chapmanblok." Dat zijn de NAVO-systemen die door Nederland worden gebruikt.
"Wat we in de toekomst gaan doen is dat we ook andere onderdelen kunnen aanbieden. We kunnen bijvoorbeeld een Canadees onderdeel laten zien, of een Amerikaans onderdeel. Dus als we schepen wegsturen naar een vlootverband dat een Amerikaanse tanker heeft, dan kunnen ze hier al vooraf oefenen op wat die Amerikaanse tanker gaat afgeven."
Hoewel er veel standaardisatie is binnen de NAVO, zijn er landen die iets afwijkende systemen gebruiken. "De Amerikanen hebben bijvoorbeeld geen Clarke Chapmanblok, maar een ander systeem voor zware lasten. Je moet dus even weten hoe je zo'n ding moet ontkoppelen. Voor olieladen geldt: als je een Amerikaanse tanker krijgt toegewezen ga je zoeken in de ATP-16 [een van de NAVO-handboeken] wat voor type schip het is en waar zijn tuig uit bestaat en daar pas je je ontvangende gedeelte op aan. Dat kunnen we hier ook oefenen en verzorgen als opleiding op maat."
Deze extra middelen verwacht Wennink vanaf eind dit jaar aan te kunnen bieden.
Wennink is er niet alleen trots op dat de trainer er is gekomen, maar ook dat er slechts 0,8% budgetoverschrijding was op het totaal budget van 7,8 miljoen.
Een matroos van de Nautische Dienst aan boord van Zr.Ms. De Ruyter ontkoppelt de probe van de Amerikaanse tanker. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Nog meer lessen
De zeemanschapstrainer bestaat dus uit twee eilanden, met een bevoorrader-deel en een fregat-deel. Aan het eilandje dat de midscheeps van een fregat voorstelt, is ook de voorkant van een schip nagebouwd, de bak. De bak van de zeemanschapstrainer is een samenvoeging van verschillende type schepen. Hier staan machines voor het bedienen van de ankerkettingen, zoals deze op fregatten, patrouilleschepen en grotere marineschepen ook staan.
John Wennink: "We kunnen daar dus lessen in het ankeren geven, maar ook het olieladen via de bak. Dus dat een bevoorrader voor het fregat vaart en de slang in het water laat, die wordt uit zee opgepikt en bij de bak binnengehaald en gekoppeld. We kunnen oefenen op slepen, maar ook de keesje gooien, genoeg mogelijkheden dus."
De trainer staat aan het water in de buitenlucht op het schiereiland Fort Harssens. Dat geeft iets extra's vindt Wennink: "Wat ik aan deze locatie zo mooi vind, is dat je niet beschermd bent tegen de elementen. Je bent aan zee, er is wind, kou, warmte, regen, noem maar op."
Claudia Brosens voer in 1986 met Hr.Ms. Poolster naar de Oost. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Hr.Ms. Poolster
Op de bewegingen van het schip na zullen de oefeningen dus in een realistische setting plaatsvinden. De naam voegt daar misschien nog wel iets aan toe. In ieder geval wel voor oud-commandant van de Poolster KTZ b.d. Niek Delfos en oud-bemanningslid Claudia Brosens.
Brosens voer als matroos Operationele Dienst Verbindingen (ODVB) halverwege de jaren '80 drie jaar op de Poolster. Ze is een van de drijvende krachten achter de Poolster-reünies en zat 3,5 uur in de trein om bij de opening van de trainer aanwezig te zijn. Hoewel de zeemanschapstrainer in niets lijkt op het stoomschip dat tussen 1964-1994 de vloot voorzag van brandstof, onderdelen, voeding, munitie en bier, doet het haar kennelijk wel wat. "Ja, blijkbaar wel. Ik vind het geweldig om bij de opening van de trainer te zijn. De tijd op de Poolster was dan ook een belangrijke tijd in m'n leven. Het heeft me gevormd. Daar heb ik geleerd wat een team is en dat iedereen belangrijk is. Dat pas ik nog steeds toe."
Brosens hoorde bij de eerste lichting vrouwen op de Poolster, en voer met de tanker als 19-jarige naar de Oost. "Fairwind '86. Vijf maanden naar het Verre Oosten." Vanzelfsprekend maakte de reis een blijvende indruk.
Vice-admiraal Rob Kramer overhandigt aan oud-commandant van de Poolster KTZ b.d. Delfos een wapenschild. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Niet alleen Brosens denkt met plezier terug. Ook Niek Delfos (91) heeft mooie herinneringen aan de tijd op de Poolster, ook Niek Delfos. De oud-marineofficier was in 1974 en 1975 commandant van het schip, nadat hij eerder commandant was geweest van het fregat Hr.Ms. Evertsen. Met de Poolster bleef Delfos in Europese wateren: "Vooral de Middellandse Zee, maar ook naar het noorden. Destijds, bij gebrek aan een amfibisch transportschip, vervoerden we vaak mariniers. Het leuke van de Poolster was dat we geen koopvaardijschip waren dat maar met het eskader meevoer, maar we verzorgden alle logistiek van het vlootverband. We werden dan gebeld door schepen of we bepaalde onderdelen hadden. Hadden we die niet, dan bestelden we die en zorgden we ervoor dat die naar een volgende haven werden gevlogen. Zo deden we dat voor het hele eskader. En verder hadden we ook de tandarts aan boord, verzorgden we de post en verspreidden we films."
De zeemanschapstrainer is een echte aanvulling, volgens Delfos. "Het is geweldig. Veel beter dan in slecht weer op zee iemand uitleggen hoe het allemaal werkt. Alleen jammer dat er geen echte olie uit komt," lacht de oud-commandant.
Delfos werd tijdens de korte ceremonie door Kramer naar voren geroepen om een het wapenschild van de nieuwe Poolster in ontvangst te nemen. De Poolster gaat met z'n tijd mee; het wapenschild was niet met de hand beschilderd, maar door lasers.
Vanaf 1 april 2018 wordt op de zeemanschapstrainer dagelijks les gegeven.
