2021 stond voor Nederland in het teken van twee belangrijke mijlpalen voor de verdediging tegen ballistische raketten: een belangrijke test in mei gevolgd door het eerste fregat dat klaar is voor die verdediging. Maar wat is nu de status van die raketverdediging, wat zijn de ontwikkelingen? Marineschepen.nl sprak met twee experts van Thales.
Het Italiaanse FREMM-fregat ITS Antonio Marceglia, met Zr.Ms. De Zeven Provinciën en USS Roosevelt (Arleigh Burkeklasse) tijdens de oefening Formidable Shield in mei 2021. (Foto: Amerikaanse marine)
Het interview voor dit artikel had plaats in het voorjaar van 2021. Eén van de geïnterviewden, Bart van der Graaff, overleed kort na het interview. Een groot verlies. De publicatie van het artikel werd uitgesteld en aangepast, onder andere omdat ook de oefening Formidable Shield inmiddels had plaatsgevonden. Het artikel is sinds begin februari gereed voor publicatie en niet (nog eens) aangepast op de meest recente ontwikkelingen rond de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, waar door Rusland ook ballistische raketten zijn ingezet.
Dit artikel is het vierde artikel in samenwerking met Thales over onderwerpen die nu of in de toekomst bij veel marines spelen. In dit deel: de verdediging tegen ballistische raketten, ofwel ballistic missile defence (BMD).
Meer info onder aan deze pagina.
Dat 2021 een interessant en belangrijk BMD-jaar was voor Nederland, staat vast. Zr.Ms. De Zeven Provinciën, het eerste Luchtverdedigings- en Commandofregat (LCF) dat is gemoderniseerd, heeft met de nieuwe SMART-L MM/N radar succesvol deelgenomen aan de At-Sea Demonstration 'Formidable Shield' in mei 2021. De At-Sea Demonstration is een multi-nationale oefening waarin ook wordt geëxperimenteerd met het beproeven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van maritieme BMD.
Nadat Zr.Ms. De Zeven Provinciën een ballistisch doel als eerste op grote afstand detecteerde, werden de doelgegevens doorgegeven aan de Amerikaanse Arleigh Burkeklasse destroyer USS Paul Ignatius, die op basis van deze gegevens een Standard Missile 3 (SM-3) kon lanceren, waarmee het testdoel buiten de atmosfeer met succes werd uitgeschakeld.
Met dit succes komt het moment dat het LCF met zijn nieuwe SMART-L MM/N radar beschikbaar is voor de NAVO om onderdeel te worden van het 'NAVO-raketschild' heel dichtbij. Een belangrijk moment, 27 jaar nadat de NAVO in 1994 BMD voor het eerst hoog op de agenda had gezet.
Een mooi vooruitzicht. Toch gaan de ontwikkelingen binnen de NAVO-landen op BMD-gebied niet erg hard. Marineschepen.nl sprak met Rogier Noorland en Bart van der Graaff van Thales over de stand van zaken.
Wat is een ballistische raket?
Een ballistische raket wordt gelanceerd met een raketmotor en vliegt zo hoog dat deze de atmosfeer verlaat. Tijdens de vlucht wordt de ballistische raket niet (volledig) voortgestuwd door een raketmotor, maar vliegt het wapen volgens de wetten van de ballistiek; dus net als een weggeschoten kanonskogel of voetbal. De raket 'valt' met hoge snelheid (de snelste gaan 28.000 km per uur) terug naar de aarde. Ballistische raketten hebben een groot bereik (150 km tot meer dan 5500 km) en de verdediging ertegen is erg lastig en complex. Meer over ballistische raketten.
Midden-Oosten
Betekent dat als Nederland een fregat beschikbaar stelt aan de NAVO voor BMD, het schip dan richting de Barentszzee gaat? "Nee, NAVO-BMD is niet ingericht om ons te verdedigen tegen Rusland," zegt Van der Graaff resoluut. Rusland beschikt uiteraard wel over grote aantallen ballistische raketten.
"Toen dit concept in de jaren '90 werd gelanceerd binnen de NAVO, verwachtte men vooral een dreiging uit het Midden-Oosten, van de zogenaamde rogue states, ook wel schurkenstaten genoemd. BMD is primair bedoeld voor de verdediging van het Europese grondgebied in vredestijd tegen een eventuele raketaanval uit het Midden-Oosten en beperkt zich tot de medium range ballistische raketten", legt Van der Graaff uit. De intercontinentale raketten (de kernraketten voor de grootste afstanden, die o.a. Rusland en de VS als afschrikking gebruiken) vallen er buiten.
De focus ligt nog steeds op landen in het Midden-Oosten. "Deze regio laat de afgelopen jaren heel veel ontwikkelingen zien op gebied van raketten, die qua dracht ruim de regio overschrijden. Delen van het Europees grondgebied zijn al binnen bereik, al is de dreiging tegen Europa nog niet uitgesproken. De uitgesproken dreiging vanuit het Midden-Oosten richt zich vooralsnog meer tegen andere landen in de regio en Amerikaanse eenheden die in die regio gestationeerd zijn."
"In oorlogstijd valt BMD onder Integrated Air and Missile Defence (IAMD), dus naast bijvoorbeeld de verdediging tegen cruise missiles, drones, vliegtuigen, artillerieraketten en vliegtuigen", zegt Van der Graaff.
De verdediging door marineschepen tegen ballistische raketten uit het Midden-Oosten gebeurt voornamelijk vanuit de Middellandse Zee; vanaf land gebeurt dit onder andere vanuit Turkije. "In dit land is een Amerikaanse TPY-2 radar geplaatst die als voorwaarschuwend element dienst doet", voegt Noorland toe.
Lancering van een SM-3 raket door USS Paul Ignatius, op basis van informatie van Zr.Ms. De Zeven Provinciën, tijdens Formidable Shield. (Foto: Amerikaanse marine)
Dreiging verandert
"Maar de dreiging verandert en wordt niet minder", gaat Van der Graaff verder. "We zien nu ook dreigingen vanuit het oude Koude Oorlog-scenario. Op de Krim, in Kaliningrad en het Kola-schiereiland bovenin bij Noorwegen zien we een opbouw door Rusland van capaciteiten met vliegtuigen, ballistische raketten, kruisvluchtwapens en hypersone wapens. Dat wordt door de NAVO, en zeker door buurlanden, als een dreiging gezien."
Er zijn ook technologische ontwikkelingen. "De ballistische anti-schipraket bijvoorbeeld, dat is een realistische dreiging", zegt Noorland. "Er komen steeds meer systemen die echt lijken te werken. De manoeuvreerbaarheid hebben ze gekoppeld aan een vorm van doelsaanwijzing op een schip. Ballistische raketten moeten namelijk voorzien worden van up-to-date informatie over waar het schip zich bevindt. Dat zijn uitdagingen, maar daar lijken oplossingen voor te zijn gevonden."
Van der Graaff somt andere ontwikkelingen van de ballistische raket op: "Bij ballistische raketten voor de korte en middellange afstand zien we een veel betere manoeuvreerbaarheid van de re-entry vehicles [het 'aanvalsdeel' van de ballistische raket dat terugkeert naar de aarde en zich op het doel richt, JK]. Ze worden ook nauwkeuriger: vroeger was de afwijking kilometers, nu een paar meter."
Het worden er ook steeds meer. "Dan wordt het ook makkelijker om de verdediging te verzadigen, want je kan er meer afschieten", zegt Noorland, "en je moet er dus veel meer neerhalen aan verdedigende kant."
"Helaas hebben we in simulaties gezien dat de Westerse BMD-capaciteit op dit moment niet voldoende is om grote aantallen ballistische raketten neer te halen", zegt Van der Graaff.
De nieuwste SM-3 heeft een gigantisch bereik, veel groter dan de huidige Block IA/B en nog veel groter dan de Patriot PAC 3 zoals de Nederlandse en Duitse BMD-capaciteit op land.
Nauwelijks beweging in de verdediging
De verdediging tegen ballistische raketten wordt door deze ontwikkelingen nog complexer. Ondertussen worden ballistische raketten met grote regelmaat gebruikt. Bijvoorbeeld onlangs in de korte oorlog tussen Armenië en Azerbeidzjan, maar ook lanceren Houthi-rebellen ballistische raketten op Saudi-Arabië. De kans dat NAVO-eenheden in een conflict ook met ballistische raketten te maken krijgt, is reëel.
Toch is er weinig vooruitgang geboekt op BMD-gebied de afgelopen jaren. Nederland en Duitsland zijn eind vorige eeuw gestart met studies om te onderzoeken of de unieke combinatie van SMART-L, APAR en Mk41 Vertical Launch System (VLS) aan boord van LCF en F124 deze schepen geschikt maken voor een actieve BMD-rol, ofwel deze schepen uit te rusten met een sensor- en interceptorcapaciteit tegen ballistische raketten. De succesvolle demonstratie van een prototype van de nieuwe SMART-L technologie in 2006 tijdens een testlancering van een ballistische raket, nabij Hawaii, vormde een belangrijke mijlpaal. Duitsland heeft in 2021 gekozen voor een andere route.
Uiteindelijk heeft Nederland de grootste stappen gezet, zeggen de twee BMD-experts. En dat heeft alles te maken met de recente uitbreiding van de LCF'en met de door SMART-L MM/N radar geleverde detectiecapaciteit tegen ballistische raketten, een capaciteit die binnen NAVO zeer wordt verwelkomd. "Er is bijvoorbeeld vooruitgang geboekt op gebied van engagement support, dus dat je een raket op een ballistische raket lanceert, gebaseerd op data van een ander schip", zegt Rogier Noorland. "Nederland is met het LCF de eerste die een niet-Amerikaans systeem in de BMD-keten plaatst. En die systemen moeten goed met elkaar kunnen praten en afspraken maken. Nederland is de tip of the spear zeggen de Amerikanen dan."
"Nederland is naast de VS het enige NAVO-land dat een radar operationeel heeft in zijn marine die ballistische doelen tijdig kan detecteren" voegt Bart van der Graaff toe, "maar het lanceren van een anti-raket-raket, zoals een SM-3, tegen een ballistisch doel, kan momenteel alleen door Amerikaanse marineschepen worden gedaan."
Zr.Ms. De Zeven Provinciën met de nieuwe SMART-L MM/N tijdens tests in december 2020. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Nodig
Wat heeft de NAVO dan nu het hardste nodig? "Wat NAVO-landen hebben toegezegd: sensoren en wapensystemen", antwoordt Van der Graaff. De verdediging van maritieme taakgroepen tegen (ballistische en hypersone) raketten staat zeer hoog op NAVO's prioriteitenlijst, en is een zogenoemde 'niche'- capaciteit. In de niche van benodigde verdedigingscapaciteit verkeert Nederland in de internationaal erkende unieke positie om met het LCF, in combinatie met de nieuwe SMART-L MM/N radar, tegen relatief lage kosten invulling te kunnen geven aan de integratie van interceptors tegen ballistische doelen.
"Voor de grondgebonden verdediging is er behoefte aan een doorontwikkeling van Terminal High Altitude Air Defence (THAAD) en het bekende Patriot luchtverdedigingssysteem. Frankrijk werkt aan een doorontwikkeling van hun Aster-30 missile, maar daar is nog enige jaren werk aan. De Europese ontwikkeling van de Twister ballistic missile interceptor is net gestart, maar deze kostbare ontwikkeling is zeker niet voor 2030 beschikbaar."
"We zijn in Europa nu afhankelijk van één radar die in Turkije staat. Dat is de eerder genoemde Amerikaanse TPY-2-radar die als nadeel heeft dat hij een beperkte sector bestrijkt en moeilijk te verplaatsten is" zegt Van der Graaff. Met de recente introductie van de SMART-L MM/N radar aan boord van het LCF is hierin gelukkig enige verbetering gekomen.
Ook SM-6 is niet de oplossing. Deze nieuwere raket is bedoeld voor onderschepping in de luchtlagen binnen de dampkring; de SM-3 is bedoeld voor onderscheppingen buiten de dampkring. Noorland: "Er zit een gat tussen de capaciteit van SM-3 en SM-6, terwijl je ook daar een verdedigingscapaciteit nodig hebt. En dat is een zorg."
"De SM-6 dekt niet het hele spectrum af", legt Van der Graaff uit. "Het is een relatief traditioneel missile, dat voor de stuurbewegingen kleine stuurvlakken gebruikt. Dit houdt in dat er luchtstroom benodigd is om te kunnen sturen. Hoe hoger je in de dampkring komt, hoe ijler de lucht wordt en hoe minder een missile kan manoeuvreren. Om een ballistische raket uit de lucht te halen moet je goed kunnen manoeuvreren. De Franse Aster-30 block 1 NT heeft geen vleugeltjes, maar heeft thrusters [zijwaarts gerichte raketjes]. Deze interceptor kan heel goed manoeuvreren en heeft een hoge trefkans, maar heeft niet veel massa om effectief te zijn tegen ballistische raketten."
Helaas verwachten beide experts dat, ondanks de toegenomen dreiging, de situatie de komende tien jaar niet snel verandert. "Dat wordt door het recente conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan versterkt: de hele focus gaat weer richting luchtverdediging. Binnen de NAVO is er een tekort aan capabele luchtafweersystemen, een gebrek aan interoperabiliteit maar ook een verbreding van het dreigingsspectrum. Vroeger was de dreiging massaal in aantal maar beperkt in het soort: vliegtuigen, helikopters en raketten. Tegenwoordig bestaat het spectrum, naast deze dreigingen ook uit RAM, UAV's, SWARMS, Very Low Observable en hoog supersone- tot hypersone raketten. Behalve de fysieke eigenschappen en de uitdagingen die aan deze dreigingen gekoppeld zijn, zijn deze systemen ook nog eens meer capabel waardoor er op een eerder moment dient te worden opgetreden tegen deze systemen.
BMD gaat door
Desondanks gaat het BMD-programma gewoon door. Ook na de At-Sea-Demonstration van mei 2021 wordt de kennisontwikkeling op peil gehouden. Noorland: "Met de kennisinstituten, Defensie en industrie hebben we de afgelopen twee decennia al heel veel studiewerk gedaan, ook samen met de VS, om dit vakgebied goed te begrijpen. Je ziet wel dat wij met beperkte middelen moeten werken, maar dat zorgt er voor dat we juist slimmigheden moeten gebruiken en tot creatievere ideeën moeten komen om bepaalde problemen op de lossen en dat onderscheidt ons dan weer. Want als er heel veel geld is, hoef je niet altijd slim na te denken. Ondanks de beperkte budgetten moeten we toch zorgen dat we de verdedigingscapaciteit op het gebied van IAMD uitbreiden. En met de BMD sensor-capaciteit van de SMART-L MM/N radar aan boord van het LCF is een belangrijke stap gezet."
Dit is een gesponsord artikel. Bij een gesponsord artikel kiest een opdrachtgever het onderwerp van het artikel. Thales heeft Marineschepen.nl betaald om dit artikel te schrijven over dit onderwerp, maar Thales had geen invloed op de journalistieke inhoud.
