Het Luchtverdedigings- en Commandofregat Zr.Ms. Evertsen vaart momenteel als stafschip van het permanente NAVO-eskader SNMG2 in de Middellandse Zee. Marineschepen.nl was onlangs aan boord en sprak onder andere met commandant KLTZ Sjoerd Feenstra.
Dit artikel is het tweede artikel van vier over Zr.Ms. Evertsen in de Zwarte Zee. (Zie het menu hiernaast voor de andere drie.)
KLTZ Sjoerd Feenstra, commandant van Zr.Ms. Evertsen op de brug. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Wat in 1965 begon met het Matchmaker-squadron, groeide in de decennia daarna uit tot permanente NAVO-eskaders. Tot begin deze eeuw stonden die, voor de grote schepen, bekend onder de afkortingen STANAVFORLANT (Atlantische Oceaan) en STANAVFORMED (Middellandse Zee). Dat waren vaak grote eskaders met soms tien of meer schepen, waaronder vaak een Nederlands schip. In de jaren '80 was het gebruikelijk dat de Koninklijke Marine daarnaast nog met eigen eskaders wereld wijd oefende en opereerde. Soms ging het om wel drie eskaderreizen per jaar met zes of zeven Nederlandse fregatten, plus een tanker en onderzeeboten.
Vanwege bezuinigingen nam het aantal marineschepen in Europa af en werden die eskaders kleiner en zeldzamer. De echte eskaderreizen eindigden voor Nederland in 2000. Er werd nog wel regelmatig deelgenomen door Nederlandse schepen aan NAVO-eskaders, die inmiddels SNMG1 en SNMG2 zijn gaan heten, maar het ritme, de gewoonte van eskadervaren is weg.
Bijna een jaar geleden was het Zr.Ms. De Ruyter dat naar zee vertrok voor een periode van bijna zes maanden als stafschip van SNMG2, die taak werd begin dit jaar overgenomen door de Evertsen. Die schepen hebben die ervaring dus wel en dat eskadervaren bevalt commandant van de Evertsen, kapitein-luitenant ter zee Sjoerd Feenstra uitstekend.
Een seiner houdt op een brugraam de formatie van het eskader bij. In de weerspiegeling van het raam het Canadese fregat HCMS Toronto. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Varen in verband
Met hem zit ik in zijn kajuit, op zee, aan boord van de EVTN. Om ons heen varen vier andere NAVO-schepen. Feenstra: "Zo'n reis als dit, net als een ouderwetse STANAV-reis, is heel waardevol. Je doet ongelooflijk veel nieuwe ervaringen op, want voor heel veel mensen aan boord is dit nieuw. En na een intensieve opwerkperiode waarin je alles op hoog niveau uitvoert is het ook weer een nieuwe ervaring om samen te werken met eenheden die een andere standaard en andere procedures te hanteren. Ik zit hier dus ook wel eens met mensen aan tafel die over een aantal dingen gefrustreerd zijn. Dat mag allemaal, maar ik zeg dan ook: 'Dat is ervaring die je nu opdoet. Neem het mee en leer er van voor de volgende keer. Vraag jezelf af hoe je het dan van het begin af aan anders kunt aanlopen."
"We hebben jarenlang vaak individueel geopereerd, allerlei opdrachten gedaan waarbij je schip dagen, weken, moederziel alleen op de plas z'n dingen deed. Waardevolle en leerzame momenten, maar wel vaak alleen. Bij het varen in een verband komen toch andere dingen kijken dan wanneer je alleen opereert. Van de dagelijkse routines als je met het eskader in een haven ligt met zijn recepties en formele ontvangsten tot aan het samen oefenen en trainen in het puur operationele aspect."
Net als bij een sportteam moeten de spelers veel samen oefenen om op elkaar ingespeeld te raken. Het als groep oorlog voeren op zee is complex, dat moet dus voortdurend getraind worden. De Evertsen heeft samen met de andere schepen van SNMG2 dit jaar aan meerdere oefeningen en inlichtingenoperaties meegedaan, waaronder grote oefeningen geleid door de NAVO. Het gaat Feenstra echter niet alleen om dat operationele deel van het eskader. Zeker als stafschip ben je ook het visitekaartje van de NAVO en van Nederland. Dat visitekaartje is inmiddels vaak afgegeven. De Evertsen heeft havenbezoeken aan Spanje, Italië, Griekenland, Turkije, Georgië en Roemenië gebracht waarbij admiraals, ambassadeurs of zelfs een president op bezoek kwam.
Feenstra: "Er zijn dingen die vroeger heel gewoon waren en die we altijd deden, maar als je die nu aan mensen vraagt, kijken ze je enigszins onwennig aan: 'Waar heb je het over?' Als je in je eentje op de oceaan vaart zal je misschien minder snel de gewapende wacht voor ceremoniële ontvangst oefenen. Hier als vlaggenschip van SNMG2 moet je het daadwerkelijk laten zien."
"Daarom is het goed dat we dit doen. We moeten vaker al onze mensen deze ervaring gunnen en hier aan blootstellen, en door dit soort routines halen om over veel meer door de wol geverfde marinelui te beschikken."
Gewapende wacht bij ontvangst van de ambassadeur in Turkije, Marjanne de Kwaasteniet, in Akzas. (Foto: Hans van Pijkeren/ Zr.Ms. Evertsen)
Standing NATO Maritime Group (SNMG2) kende de afgelopen vijf maanden een wisselende samenstelling. Soms was het eskader groot en andere keren erg klein. SNMG2 bestond in de Zwarte Zee uit (van voor naar achter) het Roemeense fregat Regele Ferdinand, het Turkse fregat TCG Yildirim, het Canadese fregat HCMS Toronto en (niet in beeld) het Bulgaarse fregat Drazki. De Roemeense en Bulgaarse schepen waren aangehaakt voor alleen het deel in de Zwarte Zee. Het Turkse fregat was eerder ook in de Middellandse Zee actief, maar bleef na het verlaten van de Zwarte Zee ook in eigen wateren. Daardoor bestond SNMG2 heel even uit slechts twee schepen, totdat het Duitse fregat FGS Hessen (Sachsenklasse) zich bij de groep voegde. Dit probleem is niet nieuw. De NAVO-eskaders zijn al jaren vaak klein en kennen wisselende deelnemers. Dat is een grote zorg van de NAVO. De belangrijkste oorzaak is dat landen steeds minder schepen hebben en hun prioriteiten in eerste instantie bij nationale inzet hebben, bijvoorbeeld hun deployments van hun vliegkampschip waar zij voldoende escorte-eenheden voor nodig hebben. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Vijf maanden
Wat ook bij het varen in een eskader hoort, is lang van huis zijn. Dat is ook niet iedereen gewend. Voor Feenstra gaat de tijd in ieder geval snel: "We zijn ruim drie maanden onderweg en wat ik regelmatig proef in het schip is dat de tijd heel snel gaat. Dat komt ook doordat we heel veel leuke en nieuwe dingen meemaken, en doordat we in mijn beleving op zeer prettige manier met de staf samen optrekken. En het programma is steeds interessanter geworden qua oefeningen en operaties, ook ten aanzien van de gebieden en havenbezoeken. We hebben in de Zwarte Zee een heel interessante periode gehad, dat sluiten we dan af met een flink lang weekend Istanbul. Ook wordt het mooier weer, en komen we in andere mooie havens terecht, bijvoorbeeld in Italië. Dus geleidelijk aan komen er steeds meer ingrediënten bij."
Receptie op het helikopterdek van Zr.Ms. Evertsen in Istanbul. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Hoe mooi de vooruitzichten van havens ook kunnen zijn, havenprogramma's hebben de neiging om te veranderen. Dat kan voor bemanningsleden vervelend zijn omdat ze zich erg hebben verheugd op een haven of omdat familie of een partner tickets en een hotel hebben geboekt. "Aan het begin van de reis hebben we voor de hele bemanning een briefing gehouden in de hangar en hebben we op een kaart de hele route getekend," zegt Feenstra. "En in een eerder stadium hadden wij de bemanning en de families hierover ook al geïnformeerd tijdens de thuisfront informatiedag. Het programma kan inderdaad weleens veranderen. Gelukkig zijn die veranderingen tot nu toe maar zeer sporadisch geweest, maar als het gebeurt dan vertellen we dat direct."
Feenstra overlegt dan niet alleen met zijn hoofden van dienst. "Om iedereen volledig te informeren en om de beleving van de bemanning mee te nemen, vraag ik de voorzitter van de MC [Medenzeggenschapscommissie, JK] ook om mee te denken. We gaan regelmatig met de bemanning aan de koffie zitten om uit te leggen hoe de politieke besluitvorming achter gebeurtenissen werkt. In de Zwarte Zee bijvoorbeeld heeft gespeeld dat we een haven gingen veranderen. Het SNMG2 eskader wordt namelijk aangestuurd door het Allied Maritime Command in Londen. Vanuit de Noord Atlantische Raad, het hoogste politieke orgaan van de NAVO, wordt MARCOM weer aangestuurd. Dus ik heb uitgelegd dat we dan soms gewoon gebeld worden en dat er gezegd wordt: 'U gaat nu die en die kant op.' Op die manier snapt de bemanning ook dat we op bepaalde momenten een schaakstuk op het politieke bord zijn."
Zeker voor de wat meer politiek geïnteresseerde bemanningsleden zijn die gebeurtenissen en de context waarin zij plaatsvinden goed te volgen. En helemaal als je ook nog in de commandocentrale of op de brug werkt en je ziet de Russische schepen en vliegtuigen op je scherm of door het raam. Feenstra: "De mensen die daar samenwerken met de teams die er specifiek zijn om informatie te verzamelen, zien het direct gebeuren en vinden dat buitengewoon interessant. Maar ik heb er ook een beeld bij dat bemanningsleden er een andere beleving bij hebben. Sommige zullen zeggen: 'ik kijk naar buiten en voor mij is de zee de zee.' Toch denk ik dat het over het algemeen wel goed zit met de betrokkenheid en dat iedereen wel nieuwsgierig en enthousiast is. Zeker in de havens die in deze regio toch een totaal nieuwe ervaringen zijn. Je komt per slot van rekening niet zomaar in Georgië"
De meest noordelijke brug over de Bosporus, in aanloop naar Istanbul. Links TCG Yildirim. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Koopman
Een marineofficier is krijger, koopman en diplomaat, zo luidt de bekende stelling. Dat geldt ook voor de Evertsen en zeker in Roemenië, waar de aanschaf van nieuwe korvetten een slepende kwestie lijkt te worden. Tot enkele jaren geleden was Damen, dat op de werf in Galati inmiddels zo'n vijftien jaar marineschepen bouwt voor verschillende landen waaronder Nederland, favoriet. Het project vertraagde en de strijd tussen de concurrenten, met vooral Naval Group, om de bouw van de korvetten is weer helemaal terug.
De marine heeft een havenbezoek van de Evertsen aan Roemenië benut om de kwaliteit van door Nederland ontworpen schepen te tonen. Commandant van het NAVO-eskader commandeur Boudewijn Boots is er eerlijk over: "Het is niet onze missie, maar onze ambassadeur had er oren naar om dit prachtige schip te gebruiken als een locatie voor de receptie." Commandant van de Evertsen, Feenstra, onderschrijft dat: "Vlagvertoon en maritieme diplomatie, dat gaat natuurlijk over meer dingen dan alleen de tactische aspecten. En we volgen natuurlijk wat er gebeurt. Dus als we er zijn, faciliteren we een receptie aan boord en krijgen de juiste mensen de gelegenheid om het schip van binnen en van buiten te bekijken. We zijn gebruikers, niet meer dan dat en we blijven in onze rol, maar we zorgen er wel voor we laten zien wat een prachtig mooi schip we hier hebben."
Een NAVO-eskader is echter geen garantie meer voor het opdoen van ervaring in het varen in verband. De NAVO-eskaders zijn al jaren klein en kennen wisselende deelnemers, en dat is een grote zorg van de NAVO. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Sensoren
Op zee heeft de Evertsen dat al kunnen bewijzen. Een van de taken van het fregat in de Zwarte Zee was het verzamelen van inlichtingen over Russische eenheden. Dan spelen onder andere de radars van het schip een belangrijke rol. Feenstra, een deskundige op gebied van luchtverdediging en Ballistic Missile Defense (BMD), ziet hoe goed het luchtbeeld is, maar daarmee zijn ze er nog niet. "Radartechniek is in Nederland een van onze paradepaardjes. We hebben een van de beste radarsystemen aan boord staan. Dus in het luchtbeeld kun je ongelooflijk veel betekenen. Ondanks dat we onszelf een aantal restricties hebben opgelegd, omdat we niet het achterste van onze tong willen laten zien. Dat doen we op een zodanige manier dat we genoeg zien, maar dat we niet alles blootgeven. Een aantal kaarten houden we figuurlijk tegen de borst en daar kunnen we ons prima mee redden."
De Evertsen heeft dus een goed plaatje van wat er in de lucht gebeurt, andere schepen met mindere bovenwatersensoren en zeker eenheden op land, zijn dus afhankelijk van het Nederlandse LCF. Andersom is het fregat weer afhankelijk van de schepen en systemen die goed zijn in het onderwaterbeeld. Feenstra: "De grootste uitdaging is om alle informatie op een effectieve en slimme manier met elkaar te koppelen tot een gezamenlijk gedeeld, om een plaatje van de hele regio te krijgen. Dat overzicht kan dan op elke locatie, elk hoofdkwartier, elke relevante plek in de eigen organisatie beschikbaar zijn. Daarin moeten we echt significant stappen maken. Niet alleen wij, maar ook binnen de NAVO als geheel."
Een NAVO-eskader is echter geen garantie meer voor het opdoen van ervaring in het varen in verband. De NAVO-eskaders zijn al jaren klein en kennen wisselende deelnemers, en dat is een grote zorg van de NAVO. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
NH90
Een belangrijke extra sensor is de NH90 boordhelikopter. Feenstra is enthousiast: "Het is een geweldige eenheid. Een fantastisch goede kist met geweldige sensoren. Een hypermoderne sonar, de HELLRAS. Als je het hebt over een voor ons erg complementair wapensysteem, dan is het de NH90 wel. Ons schip heeft de voordelen op gebied van lucht- en raketverdediging. Juist op het onderwaterdomein en oppervlakte oorlogvoering, is zo'n helikopter een ontzettend waardevol verlengstuk, een capaciteit die wij maar al te graag aan ons vastklikken. Dat maakt ons een veel completer platform, met name op gebied van ASW is 'ie zeer welkom."
Commandeur Boudewijn Boots is het daar mee eens, maar zag binnen zijn eskader dat de helikopters niet allemaal beschikbaar waren. "Nog niet alle sensoren zijn ingebouwd en de betrouwbaarheid is nog niet helemaal voldoende. We hebben een grote onderzeebootbestrijdingsoefening gedaan waarbij we verschillende nieuwe generatie helikopters hadden. De Canadezen varen met de CH-48 Cyclone, vergelijkbaar met de NH90. We hadden Fransen en Italianen met de NH90, maar een groot deel van de zes helikopters met die moderne nieuwe sonars was niet inzetbaar. Dat is wel wat we met z'n allen verbetering aan behoeven, en daar wordt hard aan gewerkt. Als ze het doen zijn het ontzettend goede toestellen en een enorme stap voorwaarts vergeleken met de oude generatie toestellen."
Meer over de NH90 van de Evertsen in het volgende artikel, in een interview met de vlieger en tacco.
