Zr.Ms. Evertsen keert maandag na zes maanden terug in Den Helder. Het schip voer als stafschip van het permanente NAVO-eskader SNMG2 in onder andere de Middellandse Zee en Zwarte Zee. Marineschepen.nl voer eerder tijdens de reis mee. In het laatste deel van de serie een interview met twee korporaals over havens, wapens en radars.
Dit artikel is het vierde artikel van vier over Zr.Ms. Evertsen in de Zwarte Zee. (Zie het menu hiernaast voor de andere drie.)
Korporaal Technische Dienst Ashley naast het wapen waar ze het liefst aan werkt, de Goalkeeper. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Ik leun op mijn ellebogen op de rand van de bakboordsbrugvleugel en tuur door de zoeker van mijn camera over de blauwe golven van de Zwarte Zee. Terwijl ik m'n adem inhoud druk ik met mijn wijsvinger de ontspanknop van mijn camera half in. Een rood vierkantje geeft aan dat de camera heeft scherpgesteld op mijn doel: een vaag Russisch marineschip aan de horizon.
Het is rustig op de brugvleugel, de Russische vliegtuigen en de air events zijn even ver weg. Er varen wel meerdere marineschepen aan de horizon. Maar het is er vrij stil. Klik! De sluiter van een camera, maar niet die van mij. Ik kijk naar links en er staat iemand naast mij met een veel grotere lens, een "intelcamera van de baas". "Het is een Nanuchka," zegt de korporaal terwijl hij op het scherm van z'n camera kijkt.
De korporaal heet Arno, EOV-controller en werkt normaal gesproken in de commandocentrale. Voor dit Russische schip is hij echter naar boven geklommen om het te fotograferen, de zichtbare kenmerken dus, in plaats alleen de onzichtbare. Want, zo legt hij even later uit, "in de commandocentrale zie ik het elektromagnetisch spectrum voor me op een beeldscherm en alle radarsignalen die we ontvangen probeer ik te herkennen en te identificeren. Aan de hand daarvan kunnen we zien welke schepen en vliegtuigen om ons heen zitten. Het is een eerste waarschuwing dus."
Korporaal Operationele Dienst Operaties (ODOPS) op de brugvleugel. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Terwijl Arno verder gaat met foto's maken, is er een andere korporaal op de brug verschenen. Ashley heeft geen enkele interesse in de Russische schepen aan de horizon. "Er zit gewoon roest op!" zegt ze vol afgrijzen. Ze wrijft over het machinegeweer dat op de brugvleugel opgesteld staat en laat het bewijsmateriaal zien: grote roestvegen op haar hand. "Dit kan natuurlijk niet." Haar vingers met lichtblauw nagellak met glitters schieten over het wapen en geroutineerd maakt ze de loop los. Ze verdwijnt in een deurtje in de opbouw.
(Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Een matroos komt de brugvleugel oplopen met een map vol foto's van Russische schepen. Met Arno kijkt hij naar de afbeeldingen. Het schip aan de horizon moet inderdaad een Nanushka zijn. Niet gek dat Arno het zo zeker wist, hij had informatie uit de centrale, maar was eerder ook docent op de Operationele School en gaf onder andere les in herkenning van marineschepen.
Even later is Ashley weer terug op de brugvleugel. De opgepoetste loop plaatst ze weer even gemakkelijk terug, terwijl ze honderduit praat over de reis en 'haar' wapensystemen.
Wapens 2
Voor Ashley is het in de Zwarte Zee rustiger. Dat klinkt gek, want zij valt binnen de Technische Dienst onder 'Wapens 2', dus de Goalkeeper, SRBOC (chaff, metaalsnippers om radars van raketten te misleiden), torpedo's en de klein kaliber wapens zoals de machinegeweren. Maar in de Zwarte Zee wil het schip de Goalkeeper, het zelfverdedigingswapen, altijd beschikbaar hebben. "Dus ik kan 'm niet even uitzetten voor wat onderhoud."
Een klein gemis, want de Goalkeeper is haar favoriete wapen, zo zegt ze zelf. "Sleutelen aan de Goalkeeper echt heel leuk. Van standaard onderhoud tot storingen verhelpen. En elke storing is weer een verrassing. Je krijgt nooit hetzelfde. Maar het is ook fijn als ie het gewoon doet hoor, haha!"
De Goalkeeper is ook het meest complexe wapensysteem dat Ashley onder haar hoede heeft: "Je bent wel even bezig met je opleiding. Het was ook echt wel pittig en dan weet je nog steeds niet alles."
Als Ashley niet met de Goalkeeper bezig is, werkt ze met de klein kaliber wapens (KKW). "Van KKW is het gewoon leuk dat je mensen van het boardingteam en het Fire Support Team kan ondersteunen met wapens. Verder zorg ik dat de wapens op de brugvleugel gereed staan voor als er een air event is. En ook de schietoefeningen op het helidek gaan gewoon door, want mensen moeten hun kwalificaties halen en we hebben meer basisschutters nodig van de MAG en .50. In september ga ik pas zelf de schietinstructeuropleiding in, maar nu help ik wel mee. Ik zorg ook dat er onderhoud wordt gepleegd en als er wapens stuk gaan help ik. Ook daar zitten storingen in die soms niet te begrijpen zijn. Dan is er wat afgebroken, dan kan je weer wat maken. Dat is toch het leukste van het werk: dat iedereen gelukkig is!"
Meisje-meisje dat doordeweeks in blauw pak met wapens werkt
Dat Ashley in het dagelijks leven bezig is met wapens, is voor veel mensen die het voor het eerst horen een verrassing. "Niemand verwacht het. Ik ben wat dat betreft wel een meisje-meisje en dan verwachten mensen niet dat ik doordeweeks in een blauw pak rondloop, lekker aan het sleutelen ben. En dan wapens, dan schrikken mensen helemaal heel snel. Mensen associëren dat toch niet zo vaak met een klein blond meisje."
Al zijn er wel steeds meer vrouwen in de techniek werkzaam. "Ja dat merkte ik tijdens de opleiding al," zegt ze. "Hier aan boord ook, er werken twee vrouwen aan de platformkant [o.a. Voortstuwing, JK]. En de HTD [Hoofd Technische Dienst] is ook een vrouw. Steeds meer vrouwen. Alleen maar positief."
Zes maanden van huis is lang. Wat het nog lastiger maakt is dat er regelmatig momenten zijn dat, in verband met Russische eenheden in de buurt die nep-4G-netwerken opzetten, mobiel internet helemaal niet is toegestaan. Dan zijn de periodes dat mobiel verkeer wel mag, en kan, extra prettig. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Zes maanden
Voor Ashley is dit een bijzondere reis. Niet eerder was ze zo lang van huis en niet eerder was ze in deze regio. Ze is weliswaar korporaal en ze heeft op de De Ruyter, twee keer op de Johan de Witt en de Karel Doorman gevaren voor ze op de Evertsen kwam. Maar het waren steeds korte plaatsingen op schepen die toen net geen druk vaarprogramma hadden. Dus behalve de Oostzee was er niet heel veel spannends te beleven voor haar. Van de vijf jaar die ze bij de marine werkte, zat ze bovendien drie jaar in opleiding. Ze ging tijdens haar stage zo snel door haar takenboek heen dat ze gevraagd werd om in een keer door te gaan naar de korporaalsopleiding.
Nu heeft ze dan eindelijk een echte reis te pakken. Maar vlak voor vertrek sloegen de twijfels toch toe. "M'n vriend had een afscheidsfeestje georganiseerd. Ik vond het wel zwaar. Ik dacht: 'wil ik dit wel?' Ik heb dat altijd wel. Ook als we vijf weken weggaan. Nu was het zes maanden! Dat was helemaal een grote berg waar ik tegenop zag."
"Maar toen gingen de trossen los en dan is het gewoon werk, en vanaf de dag daarna kon ik het afsluiten en was het gewoon genieten."
Dat Ashley niet alleen van techniek houdt, maar minstens zoveel van het sociale aspect bij de marine, is glashelder. De leukste momenten van de reis zijn voor haar, het samen zijn met collega's. "Met een klein groepje 'hotellen'," zegt ze. "Je collega's zijn thuis niet je standaard vrienden of vriendinnen. Het zijn mensen waar je thuis normaal gesproken niet mee omgaat, maar ik heb dan wel de leukste tijd van m'n leven. Dan denk ik: dat kan hier gewoon allemaal!"
Een voordeel is dat er ruim 200 mensen aan boord zijn. "Ik ben in elke haven met een andere groep op pad geweest. Normaal ga je met een standaard groepje de wal op. Nu dacht ik van kijken hoe deze dag gaat, dan eindig je met een random groepje en is het een superleuke dag."
De havens met mooi weer zijn natuurlijk heerlijk en gezellig. Maar ook Georgië was onvergetelijk: "We zijn met een groepje gaan hotellen in Batumi. In een land waar je anders nooit komt."
Helaas is het niet altijd feest tijdens een havenbezoek, er moet ook wacht worden gelopen. "Dat hoort er bij. Het leuke aan 's nachts de wacht lopen is dat het erg gezellig is aan de valreep. Er gaan mensen de stad in en anderen komen terug aan boord. Het is een lekkere doorloop."
"En je hoort de mooiste verhalen. Iedereen wil toch nog even vertellen wat ze gedaan hebben. Sommigen zijn ook heel aardig, die nemen dan eten voor je mee. Dat is helemaal leuk, dan zit je daar met je eten en denk je 'wat heb ik nou weer gekregen?' Haha."
De bewuste Nanuchka, een korvet. De radars van het schip zijn door de ESM-mast van de Evertsen op veel grotere afstand te ontvangen. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Zwarte Zee
De Nanuchka is weer achter de horizon verdwenen, het inlichtingenschip Ivan Kurs, de trouwe volger in de Zwarte Zee, komt weer naderbij. Achter het hele gebeuren gaat een heel politiek spel schuil. Ashley wordt door het schip regelmatig bijgepraat over wat er in de regio gebeurt. "Ik weet dus wat er speelt, maar ben er niet heel diep mee bezig. Thuis denk ik dat ze er meer mee bezig zijn, vooral omdat ik hier nu ben. Maar voor mij is het gewoon m'n werk. Ik vind het niet zo bijzonder."
Voor Arno betekent het varen in de Zwarte Zee juist extra werk. "We verzamelen hier heel veel informatie. Alle sensoren die we in kunnen zetten, zetten we in," zegt hij. "We proberen voortdurend onze informatie over andere radars bij te werken. Want ons systeem geeft bij het ontvangen van een radar een lijstje met welke radar het kan zijn, gebaseerd op wat er al bekend is."
Ondanks die verbeterende techniek wordt het in het algemeen wel steeds lastiger om radars te herkennen. "Er zijn zoveel emitters [zenders, JK] bijgekomen. Op het land worden steeds meer radars neergezet en het elektromagnetisch spectrum wordt steeds meer vervuild door 3G en 4G-netwerken, dus ons werk wordt steeds moeilijker."
Toch maakt het dat ook weer leuk. "Want het is meer dan alleen de oplossing van het systeem volgen. Je moet zelf blijven nadenken. Een vliegtuig stijgt vanaf een bepaald punt op, hebben we daar misschien een marinier in het veld liggen die al gezien heeft wat het is en het ons kan vertellen? Of we zien het aan de snelheid en hoogte, of vluchtprofielen."
"En het mooiste aan EOV is dan dat je die na die eerste detectie aan het team een headsup geeft. Als dan blijkt dat het dat vliegtuig echt is en hij komt ook op radar, dan heb je een euforisch moment. Samen met mijn operator naast me doen we dan toch even een high five!"
Voor je op dat niveau zit als EOV'er, moet je heel wat ervaring hebben. Bij Arno aan ervaring geen gebrek. Hij begon 12,5 jaar geleden bij de marine, was uitkijk, roerganger en in de commandocentrale luchtbeeldoperator als matroos Operationele Dienst Operaties (ODOPS). Daarna werd hij STIR-controller (de STIR is een vuurleidingsradar) en gaf twee jaar les op de Operationele School op gebied van o.a. radars en scheepsherkenning. En daarna koos hij voor elektronische oorlogvoering.
"EOV is voor mij een opstap naar de functie van assistent luchtverdedigingsofficier, dat is mijn doel. Dus ik blijf ook continu doorleren en dat is ook het leukste van het werk als ODOPS. Daarnaast is het heel mooi aan het vak dat je zoveel verantwoordelijkheden krijgt en er zo vrij in bent."
In oorlogssituaties is al vaak gebleken hoe belangrijk EOV is en early warning. Als de EOV zegt dat het een bepaalde radar is, is het niet de bedoeling dat het nog moet worden gecontroleerd door anderen. Als korporaal EOV-controller heeft Arno dus een cruciale taak. "Je moet je wel bewijzen. Als iedere keer achteraf blijkt dat het klopt wat je zegt, dan gaat het team in de centrale je vanzelf geloven. Maak je fouten, dan gaan ze twijfelen. Ga je als ODOPS naar een nieuw schip, moet je je ook weer binnen het nieuwe team opwerken."
Arno tijdens een vrij moment in de midscheeps. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Herkenning
De map met foto's op de brug hoort ook bij het werk van Arno. Voor het personeel op de brug is het belangrijk dat ze schepen kunnen herkennen. Ondanks dat ze daar wat lessen op school over hebben gehad, blijft het lastig. "Voor de reis printen we foto's uit van schepen die we tegen kunnen komen in de Middellandse Zee en Zwarte Zee. Op die manier hoeven de uitkijken niet steeds hele boekwerken door te bladeren op zoek naar het juiste schip of vliegtuig."
"En als we een even niks te doen hebben omdat we van A naar B varen, draaien we lesjes herkenning. Ik heb wel eens een grote powerpoint gemaakt met multiplechoice antwoorden, daardoor was iedereen veel beter voorbereid. En het is erg leuk om te maken. Op de Operationele School deed ik dat ook."
"Wat daar nog extra meespeelde was dat er veel matrozen waren die voor ODOPS hadden gekozen omdat andere dienstvakken vol zaten. Je moest ze dus motiveren om de leuke kanten van het ODOPS-vak latenzien. Dan moet je wel harder lopen. Ik werd daar heel vrij gelaten in het lespakket en hoe ik dat presenteerde. Er zijn natuurlijk wel lesdoelen en tentamens, maar ik heb heel veel zelf kunnen maken. Daardoor kon ik lessen leuker maken met filmpjes, interactiviteit, dat ze zelf dingen konden uitzoeken. Dat werd zeer gewaardeerd. Het mooie was dat die matrozen dan aan boord gingen en niet snapten waarom ze ooit in eerste instantie voor een ander dienstvak hadden gekozen."
Den Helder
Ook Ashley had aanvankelijk voor iets anders gekozen. Ze deed drie jaar de MBO-opleiding Veiligheid en Vakmanschap en was voorbestemd voor de Genie bij de landmacht. "Vond ik helemaal niks," zegt ze. "Ik wilde reizen. Toen zei een majoor van de marine: 'ga varen'. Dus dat heb ik gedaan."
Ook Arno wilde reizen. En ook dat lukte: "Ik ben heel veel in de West geweest, maar ook meerdere keren Somalië. Dan heb je havens als Seychellen en in Oman en Kenia. Op zich mooi, maar die bezoek je dan vaker en dan had je het na één keer wel gezien. Tijdens deze reis hebben we veel meer verschillende havens. Hoe meer hoe mooier. Nog meer van de wereld zien. Dit soort reisjes zijn ideaal om mee te pikken."
Hoeveel havens je ook wil meepikken, de mooiste haven is toch vaak de laatste: de thuishaven. Maandag is het voor Arno, Ashley en collega's na zes maanden zover.
