Nu bekend is dat het kabinet het liefst in zee gaat met Naval Group voor de bouw van nieuwe onderzeeboten, is de vraag wat de Fransen hebben voorgesteld. Er is nog maar weinig door beide partijen over gedeeld, maar de contouren kunnen al wel geschetst worden.
Dit artikel is aangepast met nieuwe informatie of informatie die bevestigd is door Naval Group. Illustratie van de Blacksword Barracuda, het voorstel van Naval Group voor Nederland. Het eerste dat opvalt zijn de duikroeren aan het sail. Die voorduikroeren bevinden zich bij de Franse boten aan de voorzijde (net als bij de driecilinder-onderzeeboten). Bij de Scorpène, Walrus en dus deze Blacksword Barracuda, zijn de duikroeren aan het sail bevestigd. (Beeld: Naval Group)
Vrijdagmiddag liet een woordvoerder van Defensie Marineschepen.nl weten dat de specificaties van het ontwerp nog in een vertrouwelijke bijlage staan en dat er nog gekeken zou worden naar wat wanneer zou worden vrijgegeven. Naval Group had vrijdagmiddag echter al een overzicht van specificaties gedeeld middels een persbericht. Op basis daarvan, de informatie die met onder andere Marineschepen.nl is gedeeld tijdens eerdere persbezoeken aan Cherbourg en analyses door experts, proberen we ons een beter beeld te vormen van het Franse voorstel.
Nieuw ontwerp in familie
Zoals bekend bouwt Naval Group nu zes nucleaire onderzeeboten van de Barracudaklasse voor de Franse marine. Naval Group bouwt ook onderzeeboten voor de export, dat zijn de kleinere dieselelektrische Scorpènes. De grootste van die familie is zo'n 2000 ton en een deel heeft buitenluchtonafhankelijke voortstuwing (AIP). Deze werden verkocht aan onder andere Chili, Maleisië en India. In 2016 kwamen door een datalek 22.400 pagina's over deze onderzeeboten op straat te liggen.
Het fiche van Naval Group met specificaties van het voorstel. (Bron: Naval Group)
Nederland zal, als het voorgenomen besluit dus wordt goedgekeurd door de Tweede Kamer, geen Barracuda en ook geen Scorpène aanschaffen. Het gaat om een dieselelektrische ontwerp dat qua grootte tussen de Barracuda en Scorpéne in zit, een ontwerp dat wel als een nieuw ontwerp gezien mag worden. Al zullen elementen van deze boten gebruikt worden. Weliswaar is een dieselelektrische variant van de Barracuda op zich niet nieuw; Australië zou met de Shortfin Barracuda zo'n versie krijgen. Toch zijn er grote verschillen tussen het ontwerp voor de Australiërs (dat nog lang niet af was toen het contract werd verscheurd), de Barracuda en de zogenaamde Blacksword Barracuda, zoals Naval Group het ontwerp voor Nederland heeft genoemd.
Een illustratie van de nucleaire onderzeeboot van de Barracudaklasse voor Frankrijk. (Bron: Franse marine)
Onderwerp
Barracuda
Shortfin Barracuda
Blacksword Barracuda
Lengte
99,5 meter
99 meter
82 meter
Diameter
8,8 meter
8,8 meter
8,2 meter
Waterverplaatsing o/w
5300 ton
~5000 ton
3300 ton
Bemanning
60
60
35-40
Diameter
Vrijwel alle van de bovenstaande specificaties liggen in de lijn der verwachting. Wat opvalt is de kleinere diameter van de drukhuid. Deze is zelfs kleiner dan de grootste diameter van de Walrus (8,4 meter), al is de Walrus geen recht ontwerp. Een diameter die zestig centimeter kleiner is dan het oorspronkelijke ontwerp (de Barracuda), lijkt niet veel, maar is het wel. Volgens de strikte Duitse leer is het een nieuw ontwerp als de diameter meer afwijkt dan 20 cm, de Zweden en Fransen zijn daar iets flexibeler in. Maar het heeft sowieso veel gevolgen voor de indeling van de boot. Het overnemen van ontwerpen van de Barracuda en Shortfin Barracuda, is daardoor nog een flink stuk lastiger.
Waarom de diameter kleiner is, is gissen. Mogelijk omdat de ontwerpers aan de 3300 ton wilden vasthouden en lengte nodig hadden. Dan moet de boot smaller worden gemaakt.
Aan de voorzijde in dit opengewerkte model van de Blacksword Barracuda is een grijze cilinder te zien, dat is de sonar in de boeg. De witte buizen zijn de torpedobuizen. Het rode deel achter de buizen is de boegbuiskamer. Deze is dus niet zo hoog als in de Walrusklasse. Daarboven bevindt zich de accommodatie (geel). De oranje blokjes onderin zijn de batterijen die van voor naar achter in het batterijruim staan. Het groene deel op het bovenste dek lijkt de commandocentrale te zijn. Verder naar achteren is een deel van de machinekamer te zien (beige) en de elektromotor (paars). Er is hier geen pumpjet, maar schroef getekend. (Beeld: Naval Group)
Voortstuwing
Daar komt de voortstuwing natuurlijk nog eens bij. Een kernvoortstuwing heeft impact op de hele boot, ondanks dat ook een nucleaire boot nooddiesels heeft en wat batterijen. Een conventionele onderzeeboot zit onderin helemaal vol met honderden batterijcellen. De Barracuda heeft in het midden een kernreactor, een conventionele boot heeft de diesels iets verder naar achteren staan. Een nucleaire onderzeeboot heeft nooit gebrek aan energie, de dieselelektrische boot heeft batterijen en moet zuinig zijn. De ontwerper van een dieselelektrische boot heeft te maken met veel systemen die (met de lucht er omheen) lichter zijn dan water, en dus een boot die moeite kan hebben met onder water gaan. Een nucleaire boot heeft dat probleem niet of minder door de zwaardere apparatuur voor kernvoortstuwing. Dat alles heeft gevolgen voor de energiebalans (is er genoeg vermogen?), warmte (genoeg koeling?), gewichtsbalans (ligt de boot recht in het water?) en nog veel meer. Er moet opnieuw getekend worden.
De voortstuwing van de Shortfin Barracuda en Blacksword Barracuda is dus dieselelektrisch. Dat betekent dat de onderzeeboot (bijvoorbeeld onder water met de snuivermast die boven water uitsteekt) met de diesels de batterijen kan opladen. Naval Group gebruikt voor de nucleaire onderzeeboot Duitse diesels en voor de Scorpènes ook. Preciezer: de Scorpènes hebben diesels van MTU. Deze fabrikant heeft onlangs de MTU 4000 op de markt gebracht en deze is, met advies van tkMS, speciaal gemaakt voor onderzeeboten. Deze motor wordt gezien als een van de beste onderzeebootdiesels op dit moment.
Voor de Shortfin Barracuda had Naval Group vier diesels op het oog. Voor de kleinere Blacksword Barracuda lijkt dat wat veel, zeker als je een diesel met veel vermogen neemt zoals de MTU 4000, maar volgens de specificaties krijgt ook de Blacksword vier diesels. Dat heeft gevolgen voor de hoeveelheid lucht die moet worden aangevoerd; die kan zo groot worden dat er een grotere snuivermast nodig is.
Een cruciaal element van de voortstuwing is de hoofdelektromotor. Voor de Australische boot moest er een nieuwe permanente magneetmotor worden ontworpen, een met meer dan 7 megawatt vermogen. Daar werd met Jeumont Electric een contract voor afgesloten. Voor de Blacksword Barracuda is zo'n vermogen niet nodig. Volgens experts volstaat 4,5 tot 5 megawatt, maar dan nog: die zijn niet op de markt en dus zal Naval Group zich wenden tot Jeumont Electric voor een nieuwe versie, dat met de Magtronic overigens al wel een permanente magneetmotor heeft. Een andere optie is Siemens, dat de Permasyn heeft, maar de kans is klein dat de Fransen hiervoor naar het buitenland gaan.
Tot slot de pumpjet. Zowel de Barracuda als de Shortfin Barracuda werden (op de tekentafel) voorzien van een pumpjet. Dit is een schroef met heel veel schroefbladen in een behuizing en is veel stiller (maar is zwaar en vraagt veel vermogen). Alle keren dat Marineschepen.nl een stand van Naval Group bezocht of de werf bezocht, kwam het onderwerp ter sprake en werden de voor- en nadelen benoemd. Een pumpjet voor een boot van 3000 ton is in ieder geval goed mogelijk. Op basis van de illustratie op het fiche, lijkt er echter niet te zijn gekozen voor een pumpjet.
Buitenluchtonafhankelijke voortstuwing
Lang werd buitenluchtonafhankelijke voortstuwing (AIP) gezien als een must voor nieuwe conventionele onderzeeboten. De Walrus heeft zo'n systeem niet. Halverwege de jaren tachtig werd mede hierom afgezien van de aanschaf van een vijfde en zesde Walrus, met de bekende desastreuze gevolgen.
Naval Group, Saab en tkMS hebben allemaal hun eigen systeem. Saab gebruikt een stirlingmotor als basis, tkMS voorziet ook de nieuwe 212CD van een systeem gebaseerd op brandstofcellen. Naval Group had ook een AIP met brandstofcellen.
Het voordeel van AIP is dat de energie niet van de batterijen komt. Een nadeel is dat het vaak gaat om een groot en complex geheel dat aan boord komt, met een gewicht van 300 ton. Daarnaast is het alleen bedoeld voor heel lage snelheden (misschien vijf knopen).
Inmiddels is de batterijtechnologie veel verder dan in de jaren tachtig, de AIP-technologie is minder snel ontwikkeld.
Naval Group heeft Nederland een onderzeeboot zonder AIP aangeboden en met lithium-ionbatterijen. Naval Group was overigens niet de enige aanbieder die deze keuze heeft gemaakt.
Wapens
De Blacksword Barracuda krijgt zes torpedobuizen (dat is meer dan de Walrus en de Barracuda), net als Australië wilde. Deze torpedobuizen krijgen een systeem waarmee zij torpedo's, raketten én drones kunnen lanceren. Voor die laatste is een aanpassing nodig omdat deze niet zoals de andere wapens gelanceerd kunnen worden. Bovendien moeten ze ook weer aan boord gehaald kunnen worden. Naval Group biedt geen extra grote buis aan voor grotere drones, zoals Saab dat doet.
Volgens Mer et Marine is er ruimte voor 30 torpedo's of raketten in de boegbuiskamer. De Onderzeedienst probeert deze informatie normaliter geheim te houden, maar de Fransen zijn er wat meer open over. De Barracuda heeft 20 rekken in de boegbuiskamer.
De F21 op een archiefbeeld. (Beeld: Naval Group)
De Onderzeedienst vaart al decennia met Amerikaanse torpedo's. Ook op de nieuwe boten moest de Mk 48 torpedo komen. Vorig jaar april werd bovendien bekend dat Nederland zelfs onderzoek zou laten doen naar het aanpassen van Tomahawk om deze uit de torpedobuizen van de Walrusklasse te lanceren. De keuze voor deze Amerikaanse wapens lijkt nu minder vast te staan. Gisteren zette de commandant Onderzeedienst KTZ Jeroen van Zanten de deur naar Franse systemen op een kier.
De F21 is een nieuwe zwaargewicht-torpedo voor onderzeeboten. Zowel Frankrijk als Brazilië hebben deze wapens uit St Tropez besteld. Deze torpedo's zijn uiteraard net als de Mk 48 draadgeleid en qua bereik en snelheid ontlopen de twee elkaar niet veel. Een groot verschil is dat de F21 een elektrische torpedo is en de Mk 48 een speciale brandstof gebruikt: Otto Fuel II. Het nadeel van Otto Fuel is echter dat het giftig en reukloos is. Een voordeel van de Amerikaanse torpedo is dat de grote Amerikaanse onderzeedienst deze torpedo ook heeft, deze lanceert en analyseert en dat er dus veel over bekend is.
De Mk 48 heeft wel een grotere explosieve lading: 293 kg vs 200 kg van de F21.
Tomahawk is, tot nu toe, het wapen dat ook de voorkeur geniet voor de fregatten. Zr.Ms. De Ruyter gaat later dit jaar dit wapen lanceren bij San Diego. Voor de Barracuda is de MdCN het deep strike-wapen. Zowel bereik als oorlogskop van de Franse raket (1.000 km) is iets minder vergeleken met Tomahawk.
Eerder werd gedacht dat een Amerikaans systeem op een Franse onderzeeboot lastig zou zijn, omdat beide overheden hun geheimen niet willen delen. Maar Lockheed Martin heeft daar een interface voor gemaakt, zodat zij toch onderdeel van één systeem kunnen zijn, zonder dat zij direct gegevens met elkaar uitwisselen.
Op dit beeld is de flanksonar te zien. (Beeld: Naval Group)
Sensoren en CMS
Onderzeeboten beschikken over meerdere sonars. De Barracuda's hebben de Franse Thales UMS-3000 als geïntegreerde sonarsuite, bestaande uit een planar flanksonar aan beide zijden van de boot en een cylindrische sonar in de boeg.
Met de flanksonar kan de onderzeeboot contacten op grote afstanden opsporen. Daarnaast zullen de systemen kunnen bepalen om wat voor contact het gaat en bepalen waar het contact zich bevindt. De lengte van de boot biedt de ruimte voor een lange sonar en dat helpt bij het luisteren naar lage frequenties waarmee dus grotere bereiken worden gehaald. De cylindrische sonar is ook in staat om contacten op te sporen, maar vooral voor het volgen en analyseren van doelen.
Een sonar die de boot op nog grotere afstanden informatie verschaft is de gesleepte sonar. Zo'n sonar komt ook op de Blacksword Barracuda.
Of de Blacksword dezelfde sonars krijgt, is niet zeker, maar valt niet uit te sluiten. Een vertegenwoordiger van Naval Group zei tegen Marineschepen.nl dat het wel dezelfde sonars betreft en dat dit ook de voorkeur heeft van Naval Group, omdat anders weer andere sonars geïntegreerd moeten worden.
Zeker is wel dat Nederland niet dezelfde software voor de commandocentrale krijgt. Lang wilde Nederland Guardion gebruiken, het CMS dat ontwikkeld is door Maritieme IT, de software-afdeling van Defensie. Defensie wil echter, en dat is een breuk met het verleden, zoveel mogelijk overlaten aan de werf. Dus komt er een commercieel CMS op de boten. Het Franse CMS, Sycobs, wordt gebruikt op de Barracuda's en de kern ook weer voor de volgende generatie Franse boten. Op de Blacksword Barracuda zal een variant komen, waar Nederland ook applicaties aan kan toevoegen van andere fabrikanten.
De commandocentrale van de Barracuda heeft minder posities dan de Walrus nu. Hoe de centrale van de Blacksword Barracuda er uit gaat zien, is niet bekend.
Platformautomatisering
De hoge mate van automatisering van de Walrusklasse baarde opzien in de onderzeebootwereld. Dat was te danken aan de systemen van Rietschoten & Houwens (nu RH Marine). De Walrusklasse is daarmee zijn tijd ver vooruit geweest. Voor de nieuwe ASW-fregatten worden nieuwe stappen gezet op dat gebied, zoals hier valt te lezen. Zo komen de stemen voor platformmanagement (waarmee dus de motoren, kleppen, pompen, etc. worden gemonitord en bediend) en het Combat Management Systeem dichter bij elkaar. Deze stap lijkt nog niet gezet te worden in de Franse ontwerpen.
Bemanning
Hoewel de boten groter zijn dan de Walrusklasse, zijn er minder bemanningsleden aan boord. "35 tot 40 mensen in plaats van 50-55 mensen", zei demissionair staatssecretaris van Defensie Van der Maat gisteren in zijn speech. Enerzijds is er meer comfort, maar anderzijds zijn er wel meer bedden.
Die extra bedden zijn er voor bijvoorbeeld speciale eenheden. Volgens Mer et Marine gaat het om zo'n 16 extra bedden. Op de Walrus was er voor meevarende studenten of mariniers (special forces) eigenlijk geen ruimte.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
