Op de Atlantische Oceaan is momenteel weer een grote oefening gaande op gebied van raketverdediging: Formidable Shield 2019. Net als tijdens de vorige editie in 2017 is Luchtverdedigings- en Commandofregat LCF Zr.Ms. De Ruyter van de partij en speelt het schip een cruciale rol in de communicatie met het hoofdkwartier in Duitsland.
HMS Defender (Type 45), ITS Carlo Bergamini (Bergaminiklasse) en Zr.Ms. De Ruyter tijdens Formidable Shield 2019. (Foto: SSG Henrik Wallstrom/ KDM Absalon/ Deense marine)
De verdediging tegen ballistische raketten is complex. Al snel gaat het over vele eenheden en een groot gebied. Het gaat om radars (op schepen of op land) die op vele honderden kilometers afstand een raket in de ruimte detecteren, die data communiceren naar allerlei andere eenheden op land en op zee, waarna dezelfde of een andere eenheid een raket de lucht in schiet. Beide raketten raken elkaar dan met snelheden van tienduizenden kilometers per uur, misschien wel binnen een halve minuut na de eerste detectie.
Die verdediging staat nog in de kinderschoenen, maar de ontwikkelingen gaan hard en er wordt al jaren geoefend. In 2015 en 2017 hadden belangrijke oefeningen plaats op de Atlantische Oceaan. De hoofdrol was steeds weggelegd voor de Amerikaanse marine, dat al schepen heeft die volledig gereed zijn voor Ballistic Missile Defense (BMD). Toch is er tijdens de At Sea Demonstration 2015 en Formidable Shield 2017 een belangrijk aandeel voor Nederlandse LCF'en.
Tijdens die twee oefeningen waren de ogen vooral gericht op de SMART-L radar van Thales die door de experts uit Hengelo in samenwerking met hun collega's van TNO en de marine was opgevoerd tot een radar die ook in de ruimte ballistische doelen kon waarnemen. BMD is echter meer dan alleen waarnemen, het razendsnel en goed doorgeven van deze waarneming aan andere eenheden is net zo belangrijk.
Dat laatste werd in 2015 en 2017 door het Nederlandse fregat getest, en nu ook in 2019. De radar werd ook getest, maar niet vanaf zee; dat gebeurde met de nieuwe SMART-L MM/N vanuit Hengelo.
USS Roosevelt lanceert een SM-2 raket. (Foto: US Navy)
IAMD
Ballistic Missile Defense staat niet op zichzelf, want een schip dat aan BMD doet, is natuurlijk een extra interessant doelwit voor antischeepsraketten. Daarom spreekt men ook van Integrated Air and Missile Defense (IAMD), een gecombineerde verdediging tegen ballistische raketten en wapens die in de atmosfeer op de schepen afkomen.
Tijdens Formidable Shield 2019 wordt dat, net als in 2017, geoefend. Volgens nieuwsberichten is FS19 kleiner van opzet dan FS17, maar daar kan niet iedereen zich in vinden. "Zoals ik het ervaar is de opzet van FS19 enorm," zegt LTZ1 Arnold, werkzaam bij het Nederlandse Maritime Warfare Centre, vanaf het eiland Benbecula (Hebriden) waar het hoofdkwartier van de oefening is gevestigd in een telefonisch interview. "Misschien komt het doordat FS17 heel 'BMD-heavy' was, maar deze oefening is zeker niet klein. Er doen 13 schepen mee, waaronder drie uit de VS, twee uit Frankrijk en twee Britse schepen en verder een schip uit Denemarken, Noorwegen, Canada, Spanje, Italië en Zr.Ms. De Ruyter."
Ook qua activiteiten is de oefening behoorlijk. Vanaf Benbecula zijn vele doelen gelanceerd richting de schepen. "Afgelopen zaterdag is een doel van het type ARAV-B [ook wel Terrier-Oriole, JK] gelanceerd. Dit is een tweetrapsraket als ballistisch doel. Dinsdag ging een eentraps Orion de lucht in en vrijdag volgde weer een ARAV-B. Tijdens FS17 werd de ARAV-B ook gebruikt, maar dan één. Daarnaast zijn ook AQM doelen ingezet die door F-16 van grote hoogte worden losgelaten en als supersone high divers naar beneden komen." Bij die laatste doelen ging het om AQM-37D Jayhawk target drones, zo blijkt uit een foto op Flickr.
De schepen zelf hebben inmiddels ook de nodige raketten gelanceerd. De Amerikanen lanceerden twee SM-3's, waarmee zij op de ballistische raketten schoten. En zij lanceerden twee SM-2's op antischeepswapens. Ook schoten de andere schepen raketten af op dreigingen in de atmosfeer: Frankrijk een Aster 15 en Canada twee ESSM's. Noorwegen nam één ESSM voor hun rekening en Groot-Brittannië een Aster 30.
In tegenstelling tot tijdens andere oefeningen is er volgens Arnold veel tactisch gelanceerd. Dus dat zijn lanceringen waarbij de schepen vooraf niet verteld wordt waar en wanneer zij worden aangevallen. Bij de tegenhanger, technische lanceringen, wordt aan de hand van een boekwerk met een stappenplan een raket gelanceerd op een vooraf afgesproken doel en tijdstip.
De lancering van een Aster 15 door het Franse fregat FS Bretagne.
Doorgeefluik
Zr.Ms. De Ruyter heeft dus wel raketten gelanceerd op dreigingen die op het eigen schip af kwamen. Dat ging niet om SM-2's, want de versie die in gebruik is bij o.a. Nederland, mag in verband met het ongeluk met het Duitse fregat in 2018, nog niet gebruikt worden tijdens oefeningen.
Van de vier LCF'en heeft De Zeven Provinciën als eerste de nieuwe radar ontvangen, Zr.Ms. De Ruyter heeft met de oude SMART-L geen bijdrage aan BMD geleverd. Wel met de speciale link van het schip, die voor BMD door een Spaans bedrijf is ontwikkeld.
Arnold: "Voornamelijk op gebied van operabiliteit en link connectivity zijn er ontwikkelingen geweest die we nu aan het testen zijn. Dat gaat ontzettend goed. De De Ruyter heeft meerdere keren een belangrijke rol gespeeld met het doorsturen van data. Informatie van het hele verband kwam samen bij de De Ruyter en het schip heeft al die informatie doorgezet naar het BMD-hoofdkwartier in Ramstein." En dat allemaal in seconden.
Dat lijkt simpeler dan het is. Het gaat echter om enorme hoeveelheden informatie die snel en in goede kwaliteit doorgestuurd moet worden. Als die data door de verzending aan kwaliteit inboet, kan het zijn dat er verkeerde beslissingen worden genomen of dat de raket z'n ballistische doel mist.
De Smart-L MM/N op de testtoren in Hengelo. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Hengelo
Terwijl afgelopen zaterdag de Amerikaanse torpedobootjager USS Roosevelt (Arleigh Burkeklasse) in de ruimte tuurt op zoek naar de Terrier-Oriole raket, keek men ook vanuit Hengelo de ruimte in.
Rogier Noorland, Systeem Architect voor Ballistic Missile Defense, zat die dag met zijn team van Thales op de beeldschermen uit te kijken naar hetzelfde doel. "We hebben geen communicatiemiddelen die ons voorzien van de echte positie van de ballistische raket," schrijft hij op zijn LinkedIn-pagina. "Dus we moeten zelf de ruimte afzoeken om de ballistische raket te detecteren en volgen. Na wat spanning was er een luid gejuich toen we de raket oppikten en volgden hem meer dan drie minuten gedurende z'n vlucht. Weer succes!" Eerder volgde men vanuit Hengelo satellieten en de SpaceX-raket van Elon Musk.
Gouden wimpel voor Zr.Ms. De Ruyter
Terwijl de De Ruyter op zee was, viel de bemanning van het schip bij de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) in de prijzen. Het LCF ontving donderdag de Gouden Wimpel van de KNRM voor hun inzamelingsacties tijdens de inzet als stafschip van het NAVO-eskader SNMG2 in de Middellandse en Zwarte Zee, in 2018. Eén van de stemmers schreef als argumentatie op zijn stem: "Deze mensen doen al meer dan genoeg voor volk en vaderland. Dat zij zich tijdens deze operatie ook nog eens inzetten voor het goede doel vind ik buitengewoon!" De prijs werd in ontvangst genomen door de voormalig commandant van het schip en de voormalige schipper.
De bemanning van Zr.Ms. De Ruyter kan de Gouden Wimpel waarschijnlijk op korte termijn zelf in handen nemen; Formidable Shield duurt nog tot morgen, zondag 19 mei.
