Velen waren blij met het opstappen van minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert gisteravond. Hennis was politiek verantwoordelijk en de reeks fouten was gigantisch. De vraag is wel wat het vertrek van Hennis, en van de CDS, nu echt oplevert.
Jeanine Hennis-Plasschaert in 2014 tijdens de commando-overdracht van CZSK. Achter haar commandant der strijdkrachten, generaal Middendorp. Ook hij stapte gisteren op. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Hennis kreeg gisteren terecht veel kritiek te verwerken, al was niet alle kritiek terecht. Er zijn fouten gemaakt en daardoor zijn twee mensen om het leven gekomen. Veel fouten hadden nooit mogen gebeuren en er valt veel te verbeteren bij Defensie en in dit geval de landmacht.
Rituele dans
Maar gisteravond was lang niet iedereen bezig met de inhoud. Het leek soms een rituele dans waarvan iedereen wist hoe die ging eindigen. Aan de oppervlakte van het debat leek het te gaan over veiligheid, de actie (of het ontbreken daarvan) door de minister en haar departement en of de Kamer voldoende geïnformeerd was. Het debat had echter grote overeenkomsten met het Algemeen Overleg over de vervanging van de Walrusklasse onderzeeboten in juli, toen een deel van de partijen met serieuze punten kwam en een ander deel vooral bezig was met partijpolitiek.
Zo was het de SP bij monde van Sadet Karabulut die in juli grote vraagtekens zette bij nieuwe onderzeeboten, want volgens "specialisten" zouden die boten 4 miljard kosten en "misschien wel meer" en hadden specialisten "kanttekeningen geplaatst bij de aanschaf van die peperdure onderzeeboten". Karabulut vroeg zich in een fel betoog af waarom de nul-optie niet serieus werd overwogen en waarom onderzeeboten zo nodig ver van huis moeten kunnen opereren. Voor een leek valide vragen, maar iedereen met een beetje kennis van zaken prikte zo door de SP-show heen. Hennis gaf antwoord, maar verwees ook enigszins geërgerd naar eerdere antwoorden en documenten. Karabulut bleef echter bij haar standpunt en keurde de vervanging van onderzeeboten af.
Ook Isabelle Diks (GroenLinks) was in juli heel kritisch en kwam met allerlei onzin-vragen die al lang beantwoord waren (nut en noodzaak onderzeeboten, drones, uitgebreide visie op toekomst krijgsmacht, etc). Opnieuw leek het een oprecht bezorgd en kritisch betoog, maar het had meer weg van een 'wij zijn en blijven altijd tegen'-verhaal. Denk deed hetzelfde en in mindere mate waren het ook de PvdA en PVV die vooral de vorm belangrijk vonden.
Het waren in juli en gisteravond twee totaal verschillende onderwerpen, toch was beide keren een deel van de Tweede Kamer vooral bezig met het zagen om het zagen. Ging het toen om onderzeeboten, gisteren om het hoofd van de minister.
Want hoe betrokken zijn de zagers echt? Het is slechts een indicatie, maar toch: kijk eens naar het Twitter-account van Sadet Karabulut (SP). In de dagen nadat orkaan Irma over de Bovenwindse Eilanden raast Twittert Karabulut over de ramp en retweet het Rode Kruis en Emile Roemer over dat hulp nodig is. Als er dan hulp wordt geleverd door Defensie (toch haar portefeuille binnen de SP) blijft het stil. Totdat er iets negatiefs gemeld wordt over Defensie, dan is de SP er weer als de kippen bij en Twittert Karabulut met passie. Het is ook verwarrend als een organisatie waar je op tegen bent, mensen helpt en goede dingen doet.
Natuurlijk waren gisteren (en in juli) niet alleen de bovengenoemde partijen kritisch op Hennis. Ook o.a. door het CDA, ChristenUnie en D66 werd Hennis niet gespaard. En dat was terecht, en dat gebeurde met meer inhoud en kennis.
Hennis was een van de weinige ministers die enthousiast begon aan haar functie. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
En nu?
Nu zijn Hennis en Middendorp vertrokken. Er zijn koppen gerold en de Kamer heeft gewonnen, maar wat gaat er nu veranderen? Defensie verliest weinig aan het vertrek van Hennis, maar was niet allemaal haar schuld. Het was een collectief falen. De partijen en mensen die ook betrokken waren bij het falen van defensie zitten nog op het pluche.
Wat de afgelopen week gebeurde kan zelfs een averechts effect hebben. Defensie en Voorlichting in het bijzonder staan er al jaren om bekend de minister voortdurend uit de wind te willen houden. Defensie kan door dit verder in die kramp schieten. Problemen komen daardoor nog moeilijker aan het licht 'omdat de Mindef er last mee kan krijgen'.
Er is veel fout gegaan mbt mortieren. Nu heeft dit geleid tot slachtoffers. En de Kamer en pers reageerden terecht furieus, al ben ik ook benieuwd naar de beleidsreactie van Hennis want het OVV-rapport moet net als andere rapporten ook kritisch worden bekeken.
Er is echter al jaren nog meer mis bij Defensie. Bijvoorbeeld de inzetbaarheid van de krijgsmacht, de zorgelijke staat van de vloot en de onmogelijkheid om het grondgebied te verdedigen. Bij de marine gaat het bijvoorbeeld om radarsystemen en wapensystemen die essentieel zijn om een gevecht te winnen, problemen die volgens Defensie zelf pas over jaren opgelost kunnen worden. Dat kan pas slachtoffers opleveren. Het is op meer punten vreselijk mis, maar het is nog niet fout afgelopen. Reageerde de Kamer toen dat bekend werd in 2016 net zo adequaat? Nee, natuurlijk niet want dan had duidelijk geweest dat ze allemaal debet zijn aan het drama van Defensie.
Als er een conflict is kan Defensie echt door ijs zakken met nog veel meer slachtoffers. De Kamer weet dat en velen lappen dat aan hun laars. Soms lijkt het niet te gaan om het voorkomen, maar om afstraffen. Om het politieke spel.
De post van Minister van Defensie is al decennia niet populair. Die is er niet populairder op geworden. Want het departement blijft onder druk staan, terwijl het onder een vergrootglas wordt bekeken. Reorganisaties blijven doorgaan, er is te weinig geld, er is een personeelstekort, er is nog steeds geen cao voor het personeel en er is veel meer werk en veel meer dreiging dan in het recente verleden. De problemen zijn nog lang niet opgelost, de veel te trage vervanging van marineschepen is levensgevaarlijk. Er staan meer levens op het spel. Jongeren die straks bij de marine gaan werken, moeten in 2025 ('het decennium van zwakte') in een eventueel conflict met antieke schepen het vege lijf zien te redden.
Gisteren vroegen vele Kamerleden de minister of de militairen wel veilig waren in Mali. (Ik denk dan: nee, natuurlijk niet. Toeristen gaan als het veilig is en militairen als het onveilig is.) Maar militairen moeten wel de middelen hebben om het voor de tegenstander nog onveiliger te maken. Dat vinden Kamerleden belangrijk voor de korte termijn, maar momenteel wordt lichtvaardig omgesprongen met die veiligheid van vele honderden marinemensen in het volgende decennium. Ver weg, maar die veiligheid moet nu gegarandeerd worden. Op dat vlak blijft het bij velen stil, op de paar partijen na die juist voor snelheid pleitten.
Wel is het wrang dat de can-do mentaliteit nu als een van oorzaken wordt aangewezen voor het falen bij Defensie. Die mentaliteit is in een oorlog essentieel. En had ook als voordeel dat ministers in het verleden straffeloos konden bezuinigen. Met minder werd gewoon meer gedaan. Straffeloos tot nu.
Weg
Die snelheid kwam van Hennis zelf ook niet overigens, zij heeft ook een belangrijke bijdrage geleverd (passief of actief) aan de stroperige voortgang op gebied van personeel en materieel. Defensie heeft een enthousiaste minister verloren, maar heel veel meer niet. De grootste fout van Hennis op materieelgebied was de klankbordgroep voor de vervanging van onderzeeboten. Ook op personeelsgebied was het kommer en kwel. Opvallend was ook dat, terwijl het tij voor Defensie meezit, Hennis niet op kon tegen haar tegenstanders bij Financiën en minister-president Rutte (die weinig geeft om Defensie) voor meer geld. Ook haar eigen partij de VVD kon zij niet overtuigen van belang. Haar successen waren mager: samenwerking met Duitsland en de openstelling van het Korps Mariniers voor vrouwen.
Dat het niet goed gaat is echter niet allemaal de fout van Hennis. In veel debatten over marine-onderwerpen kon Hennis goed uitleggen waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt. Niet iedereen was het daarmee eens, soms om de inhoud en soms omdat het de minister van Defensie is. 'Eindelijk, Hennis is weg', wordt door die laatste groep gedacht. En de volgende? Die moet ook weg.
