Marineschepen.nl
 
   
 

Piraterij bij Somalië - dossier

Bookmark and Share
Bericht geplaatst: 30-09-2011

Het noorden van het Afrikaanse land Somalie ligt aan de Golf van Aden, een enorm belangrijke scheepvaartroute, die aan de andere kant omklemd wordt door Yemen. Piraterij in dit gebied heeft geleid tot een gigantische internationale maritieme inspanning. Het heeft landen gedwongen om hun eenheden verder van huis in te zetten dan tevoren (China, Luxemburg, Malta, Iran) en heeft verschillende internationale samenwerkingsverbanden doen opstaan.

CTF-150
CTF-150; één van de internationale taakgroepen tijdens de strijd tegen piraterij. (Foto: US Navy).

Landen verdedigen hun strategische grenzen
Deze maritieme activiteiten zijn het gevolg van de afhankelijkheid van de zee, en vooral van de afhankelijkheid van transport en vrije doorvaart over zee. De landen die zich genoodzaakt zien om de strijd met piraterij aan te gaan, doen dat om hun strategische grenzen te beschermen. Doordat onze economie voor 80% afhankelijk is van export ligt de Nederlandse strategische grens niet bij de Scheveningse vloedlijn, ook niet op de Noordzee waar de territoriale wateren eindigen, maar ver weg bij knooppunten zoals de Straat van Malakka, het Suez-kanaal en de Golf van Aden. Deze gebieden zijn slagaderen van veel economiën; bescherming van vrije doorvaart door internationale wateren zorgt ervoor dat wij onze kleding, schoenen, elektronica, auto's en brandstof kunnen blijven betalen.



Zeetransport kan niet vervangen worden
Het internationale transport gaat voor 90% over zee. De andere transportmogelijkheden kunnen het transport over zee niet vervangen. Zo heeft het langste containerschip ter wereld -de Emma Mærsk- een maximale transportcapaciteit (payload/ DWT) van maar liefst 156.907 ton. Het grootste vrachtvliegtuig -Antonov AN-225- moet het doen met 640 ton. Er zijn dus meer dan 245 volgeladen Antonovs nodig om één Emma Mærsk te vervangen. Daar komt bij dat schepen vrij door internationale wateren mogen varen (tot 12 zeemijl uit de kust) en vliegtuigen over landen moeten vliegen waar ze toestemming van moeten krijgen. De voordelen van zeetransport wegen op tegen de nadelen (het is langzaam). Zeetransport blijft het goedkoopst en economieen overeind houden. Maar dan moet het wel vrij over de wereldzeeen kunnen varen.

Somalische piraten
Close-ups van Somalische piraten aan boord van een gekaapt schip

Wat is piraterij?
Volgens artikel 101 van het VN Zeerechtverdrag (UNCLOS) van 1982 is piraterij: elke criminele daad van geweld, detentie of plundering die wordt gepleegd voor privé-doeleinden door de bemanning of passagiers van een privé-schip of vliegtuig die is gericht in internationale wateren tegen een ander schip, vliegtuig of personen of bezit aan boord van een schip of vliegtuig.

Piraterij is vele duizenden jaren oud. Waarschijnlijk werd al aan piraterij gedaan toen de eerste mensen handelden of reisden over zee. Een van de bekende piratengroepen waren Vikingen die van 783 tot 1066 rovend en plunderend langs de Europese kusten trokken. Andere bekende kapers waren de Duinkerker kapers en Barbarijse zeerovers zij waren vooral in de 17e eeuw actief. De marine van de Nederlanden vocht destijds, net als andere marines, tegen kapers om de handel over zee te beschermen. Bekende vlootvoogden zoals Michiel de Ruyter en Maarten Harpertsz. Tromp hebben menigmaal de strijd aangebonden met piraten. Tromp is zelfs tweemaal gevangen genomen.
Marines van landen waarvan het rijk zich over de hele wereld strekte bestreden actief piraten. Landen als Groot-Brittanie, Frankrijk en Nederland hechtten veel waarde aan een vrije doorvaart over zee. Dankzij deze marines, die voor de 1980 veel groter waren dan nu, kon piraterij wereldwijd de kop in gedrukt worden.
De handel is inmiddels toegenomen en tussen 1993 en 2003 is het aantal gevallen van piraterij verdrievoudigd.

Piraterij is weer helemaal terug. Per jaar gaat 13 tot 16 miljard dollar verloren door piraterij. Overigens vinden we niet alleen zeerovers in de buurt van Somalie, ook in de Rode Zee, Indiase Oceaan en Straat van Malakka lopen de 50.000 schepen die er per jaar langs varen behoorlijke risico's.



Somalie Bron:maps.google.nl
Somalië (Bron: Google)

Achtergrond Somalië
Somalië ligt aan de noordoost kant van Afrika en grenst aan Djibouti, Ethiopië en Kenia. Aan de noordzijde ligt de Golf van Aden en aan de oostkust de Indische Oceaan. De wateren van de Indische Oceaan vlakbij Somalië worden ook wel het Somalisch Bassin genoemd. Somalië heeft de langste kustlijn van het Afrikaanse continent: 3025 km, het grondgebied beslaat 637.657 vierkante km en er wonen ruim 9 miljoen mensen. Somalië is 15 keer groter dan Nederland. De wateren rond Somalië zijn rijk aan sardien, tonijn en (konings)makreel. Ook dolfijnen en walvissen worden vaak gezien.

Geen regering, geen kustwacht, geen bescherming
Somalië is geen officiële staat; sinds 1991 heeft het geen centrale regering. Het land wordt sinds mensenheugenis geteisterd door (burger)oorlogen en onrust veroorzaakt door oorlogen met andere landen zoals Ethiopië, maar ook rivaliteit tussen vele clans en (vooral de laatste jaren) inmenging van islamitische extremisten.

De gevolgen zijn groot. Door het ontbreken van een centraal overheidsapparaat en (bijbehorende) politie- en kustwachtorganisaties was er niemand die de bezittingen van inwoners kon beschermen. Dat gold voor bezittingen op land, maar er was ook niemand die de Somalische kustwateren beschermde tegen visserschepen die vanuit de hele wereld naar de Somalische wateren voeren om te vissen. Somalische vissers van kustplaatsen als Eyl, Kismayo en Haradhere werden hier het slachtoffer van. De situatie werd nog erger toen de Somalische kust getroffen werd door een tsunami op 26 december 2004. De vloedgolf vernietigde vissersschepen en containers gevuld met giftig afval spoelden aan op de kust. Deze containers zouden eerder in zee zijn gedumpt door Europese vissersschepen.
Toen vissers zich realiseerden dat zij de concurrentie in hun eigen wateren niet konden winnnen, ontdekten zij een veel lucratievere inkomstenbron: piraterij.

Somalie Bron:maps.google.nl
Positie Somalië ten opzichte van Europa (Bron: Google)

Geografische info operatiegebied
Het operatiegebied van de anti-piraterijmissies bestaat eigenlijk uit twee delen. Het eerste deel is de drukke zeevaartroute die door de Golf van Aden leidt. Schepen varen van bijvoorbeeld China naar Nederland over de Indische Oceaan en moeten dan een serie smallere wateren door om bij de Middellandse Zee te komen. Dat begint bij de Golf van Aden en vervolgens wordt het smaller in de Rode Zee en tot slot moeten de duizenden schepen per jaar zich door het Suez-kanaal persen. De Golf is 1480 km lang en gemiddeld 480 km breed. Veel schepen zijn in dit belangrijke zeegebied niet te ver uit de kust en binnen bereik van de piraten. Omdat hier de meeste koopvaardijschepen doorheen moeten en hier de meeste aanvallen door piraten plaatsvonden, is dit het belangrijkste deel van het operatiegebied.

Het tweede deel is de oostkust van Somalië: het Somalisch Bassin. Hier varen veel minder schepen en kan scheepvaartverkeer ver uit de kust blijven. Maar toch worden ook hier schepen gekaapt. Ook in de buurt van de Seychellen (eilanden 1400 km van de Somalische kust) worden koopvaardijschepen, zeiljachten en cruiseschepen aangevallen.



Met een brommer en verrekijker langs de kust
Het totale operatiegebied is gigantisch: meer dan 2 miljoen vierkante kilometer. De kustlijnen zijn net zo lang als de kustlijn van Den Helder tot en met Zuid-Portugal. Eén marineschip langs de kust laten zoeken naar een klein piratenbootje is hetzelfde als met een brommer en een verrekijker langs de kust richting Portugal rijden. Een marineschip gaat namelijk niet veel sneller dan een brommer en je kunt vaak ook niet verder kijken dan met een ordinaire verrekijker.

Bij goed weer kun je op zee maximaal 30 kilometer ver kijken, bij slecht weer of laag staande zon kan dit al snel veel minder worden. Op 30 kilometer afstand zie je overigens alleen grote schepen, skiffs (kleine piratenbootjes) zijn op die afstand niet waar te nemen. Elektro-optische sensoren zoals de Gatekeeper kunnen kleine bootjes wel veel beter waarnemen, maar kunnen ook niet verder kijken dan de horizon, dus 30 kilometer.
Zoals gezegd heeft dit maximum bereik alles te maken met de horizon, of beter: de kromming van de aarde. De aarde is rond en dus "verdwijnen" schepen op een gegeven moment achter de horizon. Dat heeft niet alleen gevolgen voor wat we kunnen zien, maar ook voor een radar. Er zijn zeer krachtige radars zoals de Nederlandse SMART-L die vanuit Den Helder vliegtuigen boven Griekenland kan zien. Als je het idee hebt dat dit ook zou kunnen met een radar om schepen op te sporen, dan heb je het mis. Een luchtbeeldradar zoals de SMART heeft veel minder last van de kromming van de aarde. Want deze schijnt de lucht in, precies waar vliegtuigen zich doorgaans bevinden. Het signaal van een zeebeldradar moet vlak over het zee oppervlak scheren en vervolgens weer terugkaatsen naar de zender. Hierdoor is het bereik vaak beperkt. Grote schepen (die hoog boven het water uitsteken) kun je op een radar zien terwijl het achter de horizon vaart, maar kleine schepen niet.

Verschillen in radarbereik van schepen en vliegtuigen
Door de kromming van de aarde is het bereik van een zeebeeldradar beperkt. Een MPA zoals de Orion heeft een veel groter bereik dan een fregat doordat de radar van een vliegtuig zich veel hoger boven het aardoppervlak bevindt. In dit voorbeeld ziet het fregat schip A wel, B dankzij de hoge masten (maar is al achter de horizon) en vliegkampschip C niet. De Orion ziet de drie schepen A, B en C wel.

Marineschepen kunnen lang op zee blijven, maar zijn relatief langzaam
Een andere beperking van marineschepen is de maximum snelheid. Deze ligt tegenwoordig net onder de 30 knopen (net onder de 55 km per uur) en bij sommige schepen lager (bevoorraders, OPV's). Ze zijn sneller dan koopvaardijschepen, maar lang niet zo snel als vliegtuigen. De lage snelheid heeft te maken met bezuinigingen (marineschepen waren in het verleden sneller), het beperkte belang dat gehecht wordt/ werd aan een hoge maximum snelheid en vooral met natuurwetten.

USS Howard
USS Howard (Amerikaanse destroyer van de Arleigh Burke klasse) op maximale snelheid: niet meer dan 55 km/ uur.

Als een marineschip na een noodoproep een aantal dagen moet varen, is de kaping vaak al voltooid. Marineschepen zijn van grote waarde omdat zij lang in het gebied kunnen blijven, zeer flexibel kunnen worden ingezet, veel materieel en mensen kunnen meenemen. Maar het vermogen van deze schepen kan enorm worden versterkt door aanvullende eenheden. Dit kunnen boordhelikopters zijn zoals de Lynx helikopter. Een helikopter kan het bereik van het schip enorm vergroten door vooruit te vliegen en de omgeving te verkennen, boten aan te vallen met machinegeweren of mariniers afzetten. Hr.Ms. Johan de Witt heeft in 2010 laten zien hoe landingsvaartuigen een soortgelijke rol op zich kunnen nemen (het schip had geen boordhelikopter mee).

Orion MPA
Een Lockheed P-3C Orion (nog in Nederlandse kleuren) kan grote gebieden in de gaten houden.



Airbus MPA
Airbus maritime patrol aircraft van de Chileense marine.

Een andere eenheid die erg belangrijk is voor de inzet van marineschepen is de MPA, ofwel Maritime Patrol Aircraft. De Koninklijke Marine heeft tot 2003 MPA's gehad van het type Lockheed P-3C Orion. Deze toestellen zijn verkocht aan Duitsland en Portugal. Deze MPA's zijn de afgelopen jaren veelvuldig ingezet boven Afghanistan en in de wateren rond Somalië. Zo vliegen Duitse Orions vanaf een vliegbasis in Djibouti over de Somalische wateren. MPA's kunnen zeer lang "rondhangen". Zo is het vliegers van een Nieuw-Zeelandse Orion ruim 20 uur in de lucht blijven. Ook kunnen ze van zeer grote hoogte dankzij geavanceerde infraroodcamera's kleine bootjes waarnemen. Ook kunnen MPA's SOS meldingen ontvangen en doorgeven naar marineschepen die buiten het ontvangstbereik varen.

radar bereik
Door de kromming van de aarde is het bereik van een zeebeeldradar beperkt. Een vliegtuig heeft een veel groter bereik dan een fregat doordat de radar van een vliegtuig zich veel hoger boven het aardoppervlak bevindt. Bovenstaande illustratie is een schets; een samenvoeging van een beeld uit het spel Harpoon en Google Maps.

Activiteiten piraten
De Somalische piraten zijn meestal tussen de 20 en 35 jaar, doorgaans komen zij van het noord oostelijke Puntland. Volgens de East African Seafarers' Association zijn er 1.000 piraten actief. De piraten bestaan uit lokale vissers voor de navigatie, oud-(para)militairen om geweld toe te passen en technici.

De zogenaamde dhow dient als piratenmoederschip. Met de dhow kunnen de piraten lang op zee blijven en grote afstanden afleggen. De kleinere en snellere skiffs worden achter de dhow gesleept, deze skiffs worden gebruikt bij de daadwerkelijke aanval. Dankzij de relatief lage snelheid van koopvaardijschepen en de lage gangboorden zijn skiffs eenvoudig met succes in te zetten. Koopvaardijschepen hebben bovendien weinig bemanningsleden (rond de 10). Tijdens de aanval schieten de piraten met hun machinegeweren en RPG's op het doelschip. Dichterbij klimmen zij met ladders aan boord van het schip en nemen de controle over.

P3-C Orion
Beeld van een piratenskiff vanuit een Duitse Orion. De geavanceerde camera's die de Nederlandse marine in de Orions had gezet, vlak voor de verkoop, komen goed van pas.

De bemanningsleden van de koopvaardijschepen worden doorgaans redelijk behandeld, omdat zij losgeld moeten opleveren. Piraten verdienen namelijk hun geld door bemanningsleden vrij te laten in ruil voor losgeld, en zijn dus minder geinteresseerd in lading of het schip zelf. Al komt het ook voor dat de schepen worden overgeschilderd en worden verkocht.

Het grootste deel van de wapens komt uit Yemen, maar ook uit Somalie zelf. Over het algemeen worden AKM's, RPG's en TT-30's gebruikt.

Behalve koopvaardijschepen worden ook marineschepen aangevallen. Doorgaans is dit niet uit overmoed. Niet alle piraten hebben zonnebrillen en als zij (tegen de zon in, met een enorme schittering op het water) een schip zien in de verte, is het het erg moeilijk is om de silhouetten van marineschepen (zeker bevoorraders) en koopvaardijschepen van elkaar te onderscheiden.

Piraten hebben in de Golf van Aden en in het Somalisch Bassin de afgelopen jaren de volgende aantallen schepen aangevallen:
2009: 214
2008: 111

Niet alle aanvallen resulteerden in kapingen.

Deelnemende landen en vlootverbanden
Zoals gezegd heeft de piraterij nabij Somalie een grote internationale maritieme samenwerking tot gevolg gehad. De maritieme missies worden hieronder toegelicht.

Operation Ocean Shield
De anti-piraterijmissie van de NAVO heet Operation Ocean Shield. Deze operatie is op 17 augustus 2009 van start gegaan als opvolger van de vorige anti-piraterij operatie, Operation Allied Protector. NAVO landen doen aan deze operatie mee, maar ook lokale landen worden betrokken; de marineschepen van het NAVO-eskader ondersteunen regionale staten in het ontwikkelen van eigen capaciteit om piraterij te bestrijden. Ook Nederlandse eenheden hebben meegedaan aan deze operatie, recentelijk waren dat Hr.Ms. De Zeven Provincien en een Nederlandse onderzeeboot.

Combined Task Force 150 (CTF 150)
De Combined Task Force 150 (CTF-150) is niet primair een anti-piraterij eenheid. De internationale taakgroep van ongeveer 15 marineschepen strijdt tegen terrorisme, wapenhandel, piraterij, drugstransport en andere illegale activiteiten op zee. Het operatiegebied is een groot zeegebied rond Somalie en CTF 150 richt zich ook op de Noord Arabische Zee en een groter deel van de Indische Oceaan.
Voor 11 september 2001 was Task Force 150 een taakgroep van de Amerikaanse marine. Maar na die 11e september werd het operatiegebied verplaatst naar het zeegebied rond Somalië. Toen het commando in 2002 over de taakgroep werd overgeheveld naar de Duitse marine, werd het een "combined" task force (combined staat voor marines uit meerdere landen). Het hoofdkwartier is gevestigd in Bahrein. Het internationale aspect is duidelijk terug te zien in de oorsprong van de vele eenheden die hebben deelgenomen: Zuid-Korea, Pakistan, Thailand, Singapore, Australie, Spanje, Denemarken, Frankrijk, Duitsland, Spanje, Turkije en Canada.

Operatie Atalanta
Sinds eind 2008 heeft ook de Europese Unie een anti-piraterijmissie: Operatie Atalanta. Vanuit het hoofdkwartier in de UK worden de internationale eenheden aangestuurd. Dit betreft overigens niet alleen schepen, maar ook vliegtuigen van de diverse marines en luchtmachten. De missie richt zich op bescherming van de schepen van het World Food Programme (WFP), die de Somalische bevolking voorzien van voedsel. Daarnaast richt de missie zich op het beschermen van kwetsbare schepen tegen piraterij in de Golf van Aden en Somalisch Bassin. Ook hier nemen zeer veel verschillende landen aan mee. De grootste landen sturen schepen (waaronder Nederland) of vliegtuigen. Kleinere landen zoals Malta, Ierland, Cyprus en Finland sturen alleen personeel voor op het hoofdkwartier of als bemanning van schepen of vliegtuigen.
Zelfstandige landen
Landen zoals China, Iran, Rusland, Maleisie en Thailand sturen ook schepen en helikopters naar de wateren rond Somalië om koopvaardijschepen te beschermen. Zij maken doorgaans echter geen deel uit van één van de drie eerder genoemde anti-piraterijmissies. Maar zij werken wel samen met buitenlandse eenheden als er zich een kaping of ander incident voordoet.

SHADE
Om de enorme internationale anti-piraterijvloot enigszins te coordineren is SHADE (Shared Awareness and Deconfliction Meeting) opgericht. Dit biedt een mogelijkheid voor alle deelnemende landen om afspraken te maken over de piraterijbestrijding. Eén van de onderwerpen is de IRTC; de door de internationale gemeenschap beschermde vaarroute door de Golf van Aden.



Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Dossiers
Marine in cijfers
Analyse Venezuela

Gerelateerde artikelen
Vuurgevecht Rotterdam
Evertsen jaagt op piraten
Wisseling piratenjacht
Documentaire anti-piraterij
Piraten, Amsterdam, Zeeleeuw
Denen stoppen piraten
Tromp begint anti-piraterij
Evertsen onderschept piraten