Vandaag heeft commandeur Jeanette Morang het commando over het permanente NAVO-eskader SNMG1 overgedragen aan haar Duitse collega Flottillen Admiral Marx. Daarmee kwam het commando van Nederland over het eskader na een jaar ten einde. Morang had sinds deze zomer het commando en blikte kort terug op de afgelopen maanden.
Zr.Ms. Tromp en het Deense Absalonklasse fregat Esbern Snare in december op zee. Onder andere deze fregatten voeren in de Oostzee toen Russische vliegtuigen over het verband vlogen. (Foto: NAVO)
Bijna een jaar geleden, nam (toen) commandeur Ad van de Sande het commando over van Canada. Dat gebeurde zonder ceremonieel, in verband met coronamaatregelen, via het beeldscherm. Corona verdween al snel meer naar de achtergrond en dik een maand later viel Rusland Oekraïne binnen.
De commando-overdracht van vandaag had ouderwets in het echt plaats. Weliswaar binnen, in de warme Dukdalf nabij het Marinemuseum in Den Helder. Daar hadden zich afgevaardigden van het vlaggenschip Zr.Ms. Tromp en het toekomstige SNMG1-vlaggenschip FGS Mecklenburg-Vorpommern verzameld, naast een select groepje familielieden, commandanten van schepen en commandant Zeestrijdkrachten vice-admiraal René Tas.
De Britse vice admiral Keith Blount, commandant van NAVO's Maritime Command en aanstaand plaatsvervangend Supreme Allied Commander Europe, complimenteerde Morang met haar werk van de afgelopen maanden. Na een korte toespraak van Morang zelf, gaf droeg ze het commando over het NAVO-eskader over aan haar Duitse opvolger.
Vice admiral Keith Blount. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Commandeur Morang handigt het vaandel over aan haar opvolger. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Morang feliciteert Thorsten Marx, de kersverse commandant SNMG1. Overigens is Marx geen onbekende in Den Helder, hij voltooide, net als Morang, 26 jaar geleden de opleiding tot Commando Centrale Officier (CCO) op de Operationele School in Den Helder. Een klein stukje van Marx' toespraak was dan ook in het Nederlands. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Een bijzonder jaar
Voor SNMG1, veelal actief in de noordelijke helft van Europese wateren, op de Atlantische Oceaan en aan de Amerikaanse oostkust, stond het hele jaar in het teken van Rusland. Het afgelopen half jaar dat Morang eskadercommandant was, betekende dat bijvoorbeeld dat in de twee dagelijkse briefings veel aandacht was voor de Russische activiteiten en de oorlog in Oekraïne. "De oorlog beïnvloedt toch eigenlijk alles wat er nu op defensiegebied in Europa gebeurt", zegt Morang na afloop in een interview met Marineschepen.nl.
Het was een bijzonder jaar, zegt Morang. Een jaar dat voor haar begon bij Allied Maritime Command (MARCOM) in Londen. Daar was ze Commander Surface Forces en kon ze de ontwikkelingen in Rusland op de volgen. "'Plan for the worst, hope for the best', zeiden we bij MARCOM. En met plannen voorbereiden waren al begin december [2021] begonnen. De indicaties werden steeds duidelijker. Ik had zelfs een bericht voor de commandanten van de groepen [de eskaders] gemaakt hoe te reageren als het daadwerkelijk tot een invasie zou komen. Want als je op zee zit en het gebeurt, dan wil je onmiddellijk weten wat er van je verwacht wordt."
"Op 24 februari om 03:15 uur 's ochtends werd ik gebeld", vertelt Morang. "Er waren toen al 42 ballistische raketten Oekraïne in gevlogen". Het bericht naar de schepen kon verstuurd worden. Maar Morang kreeg verder het advies om te gaan slapen. "Het zou druk worden de volgende dag en er was niets wat we op dat moment nog konden doen voor de schepen op zee. Dat is heel moeilijk. Maar de schepen waren op alles voorbereid."
Russisch bezoek in de Oostzee
De schepen waren in november 2022 ook voorbereid, maar toch was men aan boord verrast toen de Russische vliegtuigen overvlogen, zegt Morang.
Op 17 november voer het NAVO-eskader in de Oostzee nabij Polen voor een oefening. Morang was met haar staf aan boord van het Nederlandse Luchtverdedigings- en Commandofregat Zr.Ms. Tromp en de Noorse bevoorrader KNM Maud en het Deense Absalonklasse fregat KDM Esbern Snare behoorden ook tot het eskader. Het Franse Horizonklasse fregat FS Chevalier Paul was rond die tijd bij het eskader, het Poolse OH Perryklasse fregat ORP General Kazimierz Pulaski was in de buurt.
Morang: "In de Oostze heb je weinig waarschuwingstijd. Verder op de Atlantic of boven bij Noorwegen heb je veel meer tijd. In de Oostzee zit het allemaal vrij dicht op elkaar en kan een situatie heel snel veranderen. Daarom is ook de gereedheid van de wapensystemen zodanig dat je gereed bent om daadwerkelijk te schieten."
"Wij hadden net een luchtverdedigingsoefening gedaan met Poolse fighters. Dus het gebied waar wij zaten was gereserveerd voor een oefening. Dat was een actieve danger area, daar moet je niet in vliegen."
Vlak na de oefening kreeg SNMG1 de melding dat er twee Russische gevechtsvliegtuigen los waren van de startbaan. "De Tromp heeft als luchtverdedigingsfregat prima sensoren en we pikten ze [de vliegtuigen] onmiddellijk op. We hadden ook de ident[ificatie] doorgekregen en dan zie je ze inkomen over de rand van de flight information region. Toen dachten we: 'ze zullen toch niet onze kant op komen?' Dat deden ze wel. En dat verraste ons, want de Poolse fighters waren net naar huis, maar voor hetzelfde geld hadden wij net onze helikopter afgevlogen en dan heb je toch een gevaarlijke situatie."
Het was niet de eerste keer dat Russische vliegtuigen op een dergelijke manier richting NAVO-schepen vlogen. Dat gebeurde steeds om te intimideren en te prikkelen, niet om echt aan te vallen. "Ja, daar gaan we ook van uit", reageert Morang, "maar je moet er toch altijd mee omgaan alsof het ook iets anders kan zijn. Dus het is ook altijd belangrijk zo snel mogelijk vast te stellen of ze bewapend zijn of niet. Ook wil je weten of er iets aan de wal is gebeurd wat er voor gezorgd kan hebben dat die vliegtuigen andere plannen hebben dan alleen maar prikkelen. Het domste wat je kan doen is denken dat een situatie routine is. Je wil dat je mensen iedere keer in zo'n situatie netjes alle stappen aflopen en dat wanneer toch blijkt dat het ernstiger is, dat ze dan toch die vuurleidingsradar aanzetten."
De Su-24 Fencers vlogen op een hoogte van 300 (91 meter) over de NAVO-schepen. "Gelukkig hadden we getraind voor situaties als deze en iedereen reageerde beheerst en professioneel", had Morang eerder tijdens haar toespraak gezegd. "Het was geweldig om te zien hoe Quick Reaction Aircraft uit Denemarken, Zweden, Polen en Estland reageerden en de Russen volledig omcirkelden. Alles liep op rolletjes en de veiligheidssituatie laat niets minder toe. Verhoogde gereedheid in de Oostzee is belangrijk."
Serieus
Die verhoogde gereedheid werd ook gewaardeerd door de inwoners van de Baltische staten, Estland, Letland en Litouwen, waar Morang met haar eskader afmeerde. "Ik vond het heel bijzonder hoe de Baltische staten omgaan met deze situatie. Zij zijn natuurlijk niet zo heel lang vrij van Rusland. En de mensen die je spreekt weten nog hoe het is om overheerst te worden door Rusland. Als wij dingen willen nuanceren en zeggen 'zo'n vaart zal het niet lopen', kan je mensen echt kwaad krijgen. Maar doe dat vooral niet. Neem het serieus."
Voor SNMG1 betekende de Russische invasie ook een verandering. "Normaliter is SNMG1 een standing naval force die rondtrekt, overal oefent en natuurlijk ook de NAVO-boodschap zendt. Maar tijdens het commando van mijn voorganger werden we echt ingezet als Task Group 441.01 onder NAVO-operatie Brilliant Shield. En dat geeft toch een andere context. Want waar je eerder alleen maar aan het trainen was, ben je nu geactiveerd als Very High Joint Readiness Task Force Maritime en als het er dan op aan komt is het no point for second place."
Dat betekende ook een flexibel vaarschema dat wekelijks werd bepaald door MARCOM. Hierdoor kon, zo zei Morang tijdens haar toespraak, het eskader snel inspelen op veranderingen. Het nadeel is dat veranderingen die op het laatste moment kunnen komen, het lastiger maken om havenbezoeken aantrekkelijker te maken. Ook de Notice to Move-periode tijdens het winterverlof, waarin de taakgroep in de thuishavens kon rusten terwijl het klaar was om snel te vertrekken, werd geschrapt. Dat gebeurde na de sabotage van de Nord Stream gasleidingen.
(Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Weinig schepen
Meerdere keren moest Morang keuzes maken tussen haar eenheden inzetten voor training om beter samen te kunnen vechten of individuele eenheden op pad sturen om Russische activiteiten te monitoren en de aanwezigheid van de NAVO te tonen. Geen eenvoudige keuzes als het eskader weinig schepen bevat.
Want ondanks de oorlog in Oekraïne, groeide de SNMG1-taakgroep niet naar de omvang van wat we vaak bij bijvoorbeeld voorganger STANAVFORLANT tijdens de Koude Oorlog zagen. Weliswaar hadden alle marines toen meer schepen, SNMG1 heeft dit jaar regelmatig uit twee tot drie schepen bestaan. Morang: "Met name bij grote oefeningen sluiten er veel schepen aan. Tijdens Dynamic Messenger hadden we acht schepen, bij Joint Warrior waren we met z'n vijven. Dan zie je de die dynamiek wel, maar het is nog steeds onvoldoende. Toen de invasie begon, was er een toename van schepen in het verband, maar dat had ook wel te maken met het feit dat ze toen vlak voor Dynamic Mongoose zaten, de grote onderzeebootbestrijdingsoefening. En daar zat een leuk programma aan vast. Dus toen nam de force flow snel toe."
"Maar landen moeten zich ook kunnen aanpassen. Schepen hebben onderhoud nodig en marines maken hun plan lang van tevoren. Ze hebben ook allerlei nationale programma's en nationale verplichtingen waar ze invulling aan moeten geven. Het duurt dus even om dat om te buigen."
Het Duitse Brandenburgklasse fregat FGS Mecklenburg-Vorpommern (links) en Zr.Ms. Tromp vanmiddag in Den Helder. Op de voorgrond Zr.Ms. Van Amstel. De Mecklenburg-Vorpommern is nu het vlaggenschip van SNMG1 en krijgt morgen uit Polen en Frankrijk versterking. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Pools en Frans fregat naar Den Helder
"Maar het besef is er wel degelijk. Voor het eerst sinds 2015 komt er een Pools fregat. Morgen loopt hier in Den Helder de [General Tadeusz] Kosciuszko binnen. Morgen loopt ook het Franse [FREMM-]fregat Aquitaine binnen, de Portland [Brits Type 23 fregat] komt ook onder commando van de groep. Landen proberen meer capaciteit vrij te maken."
Nederland heeft nu niet meer het commando, de Tromp gaat met verlof, maar ons land draagt ook in 2023 actief bij. Morang: "In het eerste half jaar zit de Van Amstel voor een periode van drie maanden bij de groep en in het tweede deel is de Tromp er weer drie maanden bij. Want het draagt bij aan de geoefendheid en aan dat Nederland de booschap van de NAVO ondersteunt."
Joint Warrior
Voor Morang nog even geen rust na een half jaar op pad te zijn geweest. Zij wordt commandant Netherlands Maritime Force. NLMARFOR is de uitzendbare, operationele staf van de marine en bovendien de organisatie die schepen en mariniers begeleidt om operationeel ingezet te kunnen worden. Volgende week is de commando-overdracht. "En dan volgende maand Joint Warrior, met de Rotterdam. Dat is met een echt grote staf. Want de SNMG1-staf, dat zijn 18 mensen, maar bij Joint Warrior is er een hele battle staff, met en alles er op en er aan. En 10 schepen", blikt Morang verheugd vooruit.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
