Op 5 december zet de Nederlandse marinebouwer Damen Naval met het snijden en lassen van het eerste staal een belangrijke stap in het project F126 voor de Duitse Marine. Dat gebeurt in Wolgast, op de Peene-Werft, daar zal het nieuwste fregat voor de Duitse Marine echt vorm krijgen. In januari 2020 werd Damen door de Duitse Defensie geselecteerd voor de bouw van vier fregatten, plus de optie tot twee extra schepen. Het is de grootste opdracht voor Damen en het grootste naoorlogse project van de Duitse marine.
Illustratie van de F126. Het eerste schip moet in 2028 worden opgeleverd. (Beeld: Damen)
Als straks op 5 december het staal wordt gesneden, is dat precies op schema, zo laat directeur Strategie en Innovatie Richard Keulen weten: "Een prestatie waar we trots op zijn, na 3,5 jaar in het project."
Voor echt gebouwd kan worden, moest er na contractondertekening nog veel gedaan worden. "Damen Naval heeft in deze tijd hard gewerkt aan het omzetten van de eisen naar concreet ontwerp, om van daaruit te beginnen met de basic en detailed engineering. Er zijn modelproeven uitgevoerd met een scheepsmodel in een proeftank. Er zijn honderden contracten gesloten met toeleveranciers en voorbereidingen zijn getroffen met de werven zodat we straks kunnen beginnen met de bouw", zegt Keulen.
In de fase voorafgaand aan de start van de bouw, vinden binnen het project meerdere ingewikkelde deelprojecten naast elkaar plaats, blijkt uit de toelichting vanuit Damen, evenals de ontwikkelingsfase bestaande uit de simulatiefase en basisontwikkeling. Dan volgt de ontwikkeling en start van de bouw met betrekking tot de grondvoorzieningen en de gedetailleerde ontwikkeling. Sommige van deze fasen vloeien in elkaar over. Sommige lopen zelfs ver in de bouwfase door.
Met het staalsnijden op de Peene-Werft bij de werf Lürssen te Wolgast eind 2023 en later in 2024 de kiellegging van het eerste fregat, starten de bouwwerkzaamheden in Duitsland dus daadwerkelijk op de Duitse scheepswerven.
Het gezamenlijke project betreft niet alleen vier schepen, maar ook bijvoorbeeld ook het verzorgen van locaties waar tests kunnen worden uitgevoerd en complete scheepsbemanningen kunnen worden opgeleid en onderwezen. Door walfaciliteiten tijdig in gebruik te nemen, kan de training al beginnen voordat de schepen arriveren. Training en instructie kan vervolgens plaatsvinden in de walfaciliteiten gedurende de gehele levensduur van de schepen, zonder de schepen te belasten of aan hun thuishaven te binden. Delen van deze landfaciliteiten zullen daarom gereed zijn voordat het eerste schip wordt opgeleverd.
Vechtschepen
De vier F126-fregatten grote fregatten met een lengte van 160 meter en ongeveer 10.000 ton waterverplaatsing. Het is een nieuwe koers voor de Duitse marine. Want als we even teruggaan in de tijd; ook de Duitse marine was in de afgelopen decennia wat echte combattants betreft in een krimp geraakt. Met de fregatten van de F125-klasse werden enkele jaren terug weliswaar grote schepen geïntroduceerd, maar deze schepen zijn ontworpen voor maritieme operaties in het lagere geweldsspectrum, zoals embargo-operaties, zware kustwacht- en Law Enforcement-scenario's zoals piraterij.
Maar de tijden zijn veranderd. In het begin van het F126-tenderproces rond 2016 was er nog discussie over nut en noodzaak van een structureel herstel voor de Europese defensie-capaciteiten, en leefden grote delen van Europa zonder ook maar een voorstelling van een oorlog met Rusland aan de flank van Europa. Destijds werd dit project wel onder de veelzeggende naam Mehrzweckkampfschiff (MKS) 180 gestart. Duitsland wilde een flexibel, multi-inzetbaar vechtschip.
Of het echt een vechtschip is geworden, daar zijn de meningen over verdeeld. Zo heeft de F126 slechts 16 verticale lanceercellen voor raketten. Dat is de helft van het aantal cellen aan boord van de even grote Australische Hunterklasse fregatten, waar nu voor wordt gekeken naar een verdrievoudiging van het aantal VLS-cellen omdat 32 te weinig zou zijn.
Groot
Zoals eerder vermeld is het project ook voor Damen, dat jaarlijks 175 schepen oplevert, groot en complex.
"Voor het eerst gaan we een project realiseren voor BAAINBw [de inkoopporganisatie van de Duitse defensie]. En we beginnen daarbij niet met een hulpvaartuig of patrouilleschip, maar gelijk met het meest complexe fregat in Europa onder aanbouw", zegt Frank Verhelst projectleider F126. "Het is een enorm en ook complex project. Ook voor onze klant is dit buitencategorie. Dit zet ons allemaal op scherp, maar het verbindt ons ook, samen met de klant om daar waar het kan pragmatisch samen te werken. Inmiddels zijn we alweer bijna drie en een half jaar bezig en de samenwerking is prima, voelt vertrouwd en kan ook tegen een stootje, wanneer zaken eens tegen lijken te gaan zitten."
"Er zijn veel partners betrokken", gaat Verhelst verder. "We brengen een kleine stad het water op. Het betreft écht een 'System of Systems', met honderden en honderden subsystemen, allemaal geïntegreerd, en in het grote geheel der dingen functionerend als een van de modernste en meest flexibele fregatten ter wereld. F126 is deels modulair ontworpen om tientallen jaren te worden gebruikt in veel maritieme veiligheidsrelevante gebieden. Er zijn modules voorzien voor flexibele inrichting van ASW-capaciteiten, MCM-capaciteiten, vervoeren van containers, drones, extra kleine boten, enzovoort."
Een groot project vraagt om een groot aantal mensen. Verhelst: "Op dit moment hebben we in ons projectteam hier in Vlissingen al meer dan 400 vrouwen en mannen aan de slag, merendeel Nederlanders, maar ook versterkt met Duitse collega's."
Daarnaast heeft Damen Naval een contract gesloten met Thales Nederland voor het ontwerpen en leveren van het Above Water Warfare System (AWWS), dat overeenkomsten heeft met het AWWS voor de ASW-fregatten voor België en Nederland. Het gaat dan onder andere om Nederlandse en Duitse radars, vuurleiding en Tacticos-software. Ook voor Thales is dit een gigantisch project.
Hoewel Damen als Nederlandse werf met Nederlandse partners aan de slag is met F126, zijn er ook veel Duitse bedrijven die werk hebben aan de fregatten. Vooral de Duitse maakindustrie. "Als hoofdaannemer zitten we er bovenop", zegt Magiel Venema directeur van het onlangs ingerichte Damen Naval Germany. "We zetten al onze bekende en nieuwe kenniscompetenties in en versterken die. We halen voor dit project ook heel veel kennis binnen. Maar het is met Duitsland als industrieland nummer één wel zaak om gebalanceerd, dus met inzet van ook Duitse partners het project te realiseren. Zo hebben we ingezet om de bouw volledig in Duitsland te plannen en daardoor realiseren we een groot aandeel van Duitse waardecreatie in dit project met Duitse bedrijven, toeleveranciers en dus ook door de bouw in Duitsland uit te voeren."
"We werken dus samen met Thales in Hengelo", vervolgt Venema, "maar ook met Thales Duitsland. Verder werken in locaties zoals Wilhelmshaven en Kiel (Thales) en Hamburg (Blohm + Voss) al de nodige collega's aan het project. Met de groeiende rol van onze partners en met de betrokkenheid van vele andere Duitse leveranciers zullen steeds meer mensen uit de Duitse industrie op steeds meer locaties bij het F126-project betrokken worden", aldus Magiel Venema.
Illustratie van de F126. (Beeld: Damen)
Complex
Dat het project complex is, werd al door de projectleider benoemd. Vanwaar die complexiteit? Verhelst: "Vooral vanwege de omvang. Het begint met een klant die veel eisen heeft neergelegd, die systematisch moeten worden uitgewerkt en vastgelegd worden in het ontwerp. In de uitvoering is het complex, omdat er op meerdere locaties wordt gebouwd, met medewerking van zeer veel industriepartners. Dit zorgt voor extra coördinatie met alle betrokken partijen om ervoor te zorgen dat er een integrale planning is, die tijd en kwaliteit garandeert. Het leveren en voorzien in Land Based Test Systems is in deze omvang ook nieuw voor ons. Bovendien we doen dit met een heel groot team, wat ook weer nieuwe ervaringen oplevert in aansturing en beheersing."
"Maar Damen Naval heeft dit soort projecten nodig, om zich te ontwikkelen als marinebouwer, ook met het oog op toekomstige projecten en mogelijke verdergaande Europese samenwerking", voegt Richard Keulen daar aan toe: "Willen we daarin als Nederland relevant en betekenisvol mee blijven kunnen doen, dan moeten we zelf dus ook met onze eígen marineprojecten onze marinebouw steeds versterken en in top conditie houden."
Het resultaat zijn fregatten die honderden subsystemen hebben, honderden kilometers kabels, en bestaan uit ruim 100.000 losse onderdelen. "Dit is echt een quantum leap", zegt Verhelst, "als je het vergelijkt met de, kleinere, Sigma-fregatten voor andere landen."
Damen werd dan ook uitgedaagd om met nieuwe oplossingen te komen, erkent Verhelst dan ook: "In de eerste plaats door de kleine bemanning. Wij kennen dat natuurlijk goed in de Nederlandse context, maar om dit nu te matchen en door te voeren in de Duitse context en de bedrijfsvoering van de Duitse marine, was zeker een uitdaging voor onze ontwerpers."
"De life cycle costs [levensduurkosten] waren leidend in het ontwerp, met als gevolg dat de keuze voor deze dieselelektrische voortstuwingsconfiguratie met DC-grid implementatie. Dit zijn de eerste fregatten ter wereld die met een dergelijke opzet gaan varen", zegt Verhelst, die ook een verbeterde bescherming (of bepantsering) van delen van het schip noemt. "Bijvoorbeeld nu ook met RPG's [granaatwerpers] als dreigingselement."
"Tot slot zat de uitdaging in de volledige integratie van missie-modules in het ontwerp, dus ook in het combat management, de automatisering en in overige scheepssystemen. We moeten echt multifunctioneel fregat leveren, waarmee de Duitse marine door middel van geïntegreerde containeroplossingen het schip kan aanpassen aan bepaalde missieprofielen."
Wordt de nieuwe kennis en ervaring alleen gebruikt voor de Duitse schepen? "Deze kennis gebruiken we zeker voor ASWF", zegt Keulen. "Zowel op het gebied van technische systemen, gebruik van bepaalde software, alsook voor interne processen die ontwikkeld zijn om complexe projecten zoals deze te beheersen."
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
