De F126-fregatten (projectnaam MKS 180, Mehrzweckkampfschiff 180, ofwel multifunctioneel gevechtsschip) zullen vier of zes fregatten worden voor de Duitse marine. De schepen worden ontworpen en gebouwd door het Nederlandse Damen en de Duitse werf Blohm+Voss, de bouw vindt in Duitsland plaats. In 2028 moet het eerste schip worden opgeleverd. De F126-fregatten zullen tot grootste fregatten ter wereld behoren, maar zijn voor de kosten en omvang erg licht bewapend.
Illustratie van het MKS 180-fregat in 2020. (Beeld: Damen/ Duitse marine)
Het begon als een korvet
MKS 180 begon in de eerste maanden van 2009 als opvolger van de Braunschweigklasse korvetten. De nieuwe korvetten, K-131, zouden modulaire schepen moeten worden (schepen met modules naar gelang de opdracht). Maar korvetten bleken te klein om aan alle eisen te voldoen en een minimale bemanningsgrootte van 100 personen bleek noodzakelijk. Het project werd aangepast en er werden nieuwe studies gedaan. Er werd besloten om het project K-131 te veranderen in multi-role combat ship (MRCS). Dat nieuwe profiel vormde de basis voor de eisen voor MKS 180.
Die basis van het MKS 180 werd tussen 2009 en 2013 gelegd, een tijd nog voor de oorlog tussen Rusland en Oekraïne in voorjaar 2014 begon. In de jaren daarna werden de tegenstellingen tussen de NAVO en Rusland groter en veranderden ook de verwachtingen over toekomstige inzet van marineschepen.
In de periode 2011 - 2013 waren marines nog actief met anti-piraterij in de wateren bij Somalië. Het MKS 180 is weliswaar de meer 'combat'-tegenhanger van de F125 dat veel meer een opgeblazen patrouilleschip is. De MKS 180 is juist bedoeld om hoger in het geweldspectrum te opereren, maar wel gezien door de bril van de die tijd, dus niet zozeer met de gedachte van een groot internationaal conflict.
Concepten van K-131 in 2011. (Beeld: Duitse Defensie)
Wat dan wel? Peter Wiemann, een Duitse marineofficier die zitting had in het MKS 180 project, schreef in 2013 in het blad Marineforum: "Zeestrijdkrachten waren lange tijd gespecialiseerd in maritieme oorlogvoering in drie dimensies - op, boven en onder water - de missies van de toekomst zullen zowel in intensiteit als qua benodigde capaciteiten variëren. Het spectrum reikt van maritieme aanwezigheid in de zin van afschrikking of openlijke verzameling van inlichtingen tot verkenning, humanitaire hulp, het waarborgen van de vrijheid van de zee, evacuatie-operaties, embargo-operaties, het beveiligen van maritieme communicatieroutes en oorlogvoering op zee tot het uitvoeren van maritieme operaties op kleine schaal tot multinationale operaties."
"Naast het bijdragen aan initiële operaties, zou [MKS 180] in de eerste plaats missies van lage tot gemiddelde intensiteit en langere duur moeten uitvoeren in een multinationale context. In het bijzonder de vaardigheden om maritieme gebieden te bewaken en te controleren, een embargo op te leggen in verband met een blokkade van routes op zee, en deel te nemen aan nationale risicobeheersing in crisisregio's voor de bescherming en redding van Duitse burgers, in een modulaire en schaalbare vorm."
Net als de F125, moeten de F126-fregatten gedurende lange tijd ver van huis kunnen worden ingezet. Het schip blijft dan ter plaatse en de bemanning wordt gewisseld. De F126-fregatten moeten twee jaar achtereen ingezet kunnen worden, met 5.000 uren aan maritieme operatie per jaar. Er is tussentijds geen onderhoud in een dok nodig.
Modules
Centraal staat dus het modulaire concept om aan allerlei operaties deel te kunnen nemen, van laag tot gemiddeld. Wiemann erkent dat het belangrijk is om "te identificeren welke vaardigheden volledig beschikbaar moeten zijn en welke vaardigheden beperkter kunnen zijn. De minimale operationele vereisten mogen niet worden ondermijnd." Al is het mogelijk om er allerlei modules aan te te voegen, sommige elementen moeten 'ingebakken' zijn, om zeker te zijn dat het schip ook inzetbaar is als plotseling de situatie verandert.
In 2015 schreef projectleider Rudolf Braun in het Marineforum over de projecten over modules en vaste elementen. De schepen zouden sowieso een "breed scala" aan middelen krijgen om oppervlaktedoelen en asymmetrische doelen (bijv. piraten, terroristen) aan te kunnen pakken. Daarnaast zijn er missiemodules en er is ruimte voor meerdere modules tegelijk:
- Onderzeebootbestrijdingmodule met een gesleepte sonar
- Detentiemodule, vier containers met cellen om personen op te sluiten en een medische ruimte
- Mijnenbestrijdingsmodule
- Duikmodule met onder andere een decompressietank
De projectleider voorzag meerdere flexdekken voor deze modules, waaronder een flexdek onder het vliegdek voor de ASW, MCM en duikmodule. De modules kunnen met de eigen kraan aan- en van boord worden gezet en zijn binnen 48 uur operationeel.
Er is ruimte voor toekomstige modules, zoals voor humanitaire hulpverlening of een module voor een staf.
Bedrijven
De volgende bedrijven hebben meegewerkt aan het ontwerp, de bouw van dit project, of hebben producten of diensten geleverd (en hebben een bedrijfspagina):
Aanbesteding
Drie consortia waren sinds 2016 in de race in één van de eerste aanbestedingen van marineschepen in Europa. Behalve de Nederlands-Duitse Damen - Blohm+Voss, tkMS - Lürssen, was er de tandem BAE Systems - Naval Yards Kiel. De laatste zouden een aangepast Type 26 fregat hebben voorgesteld. tkMS en Lürssen hebben een aangepaste F125 voorgesteld, het voorstel van Damen werd pas bekend gemaakt na de winst.
Lang werden tkMS en Lürssen gezien als favorieten. tkMS is bouwer van de K130 korvetten (Braunschweigklasse), de F125 fregatten (Baden-Württembergklasse) komen voort uit de samenwerking tussen TKMS en Lürssen.
In maart 2018 werd echter bekend dat tkMS - Lürssen af waren gevallen. tkMS zou sowieso minder vertrouwen hebben gekregen door de problemen waar de eerdere korvetten en fregaten mee kampten. Toch was er veel onvrede in Duitsland over het verlies van de twee grote marinewerven in deze strijd. Dat was ook het begin van de lobby die uiteindelijk zou leiden naar het maken van fregatten tot Duitse 'sleuteltechnologie' (dus cruciaal voor het land) en het besluit om marineschepen nooit meer Europees aan te besteden.
Voor dat zo ver was gingen de twee overgebleven partijen verder. Zij moesten wel hun ontwerp aanpassen, ook omdat er nieuwe eisen werden toegevoegd waaronder op gebied van cyberbescherming van de schepen. Dit leverde een kostenstijging op naar 5,27 miljard euro. Het voorstel van Damen besloeg 14.000 pagina's.
In januari 2020 werd bekend dat Damen en Blohm + Voss als winnaars uit de strijd waren gekomen. Onmiddellijk diende German Naval Yards een bezwaar in tegen het besluit. Allerlei redenen werden al genoemd en het proces zou een jarenlange vertraging kunnen betekenen. Maar tegelijkertijd waren de werven achter de schermen in gesprek met elkaar over een fusie. Die fusie kwam er tussen de marinebouw-afdelingen van Lürssen (eigenaar van Blohm+Voss) en German Naval Yards. Zo snel als de aanklacht was ingediend, werd deze na de fusie half mei 2020 weer ingetrokken.
Op 17 juni 2020 keurde de Duitse Bondsdag het benodigde budget voor de fregatten goed. De contractondertekening volgde op 19 juni 2020.
Bouw en kosten
De schepen worden ontworpen door Damen Schelde Naval Shipbuilding in Vlissingen, dat levert in eerste instantie tientallen banen op in Zeeland en mogelijk oplopend tot honderd, zo zei Richard Keulen van Damen. Ze worden gebouwd door Blohm+Voss in Hamburg. Het prijskaartje van de grootste Duitse fregatten ooit is ook meteen het grootst: 5,473 miljard euro. Aanvankelijk werd gedacht dat de kosten 3,5 miljard zouden bedragen. Een tussentijdse kostenverhoging werd veroorzaakt door hogere eisen voor de verdediging tegen cyberaanvallen. In juni 2020 werd bekend dat de kosten zouden stijgen van 5,27 naar 5,473 miljard euro.
Duitsland heeft ook een optie om nog twee extra schepen te bestellen, deze kosten ongeveer 1,2 tot 1,3 miljard euro per stuk.
Samenwerking met Nederland
In de periode van ongeveer 2011 - 2015 was ook de Nederlandse marine geïnteresseerd in MKS 180, als vervanger van de M-fregatten.
In 2015 zei Hoofd Maritieme Systemen van Defensie Materieel Organisatie (DMO) KTZ (TD) Eugene Pel over de plannen van Nederland en Duitsland dat de Duitse concepten al veel groter waren dan de Nederlandse, maar: "Ook al zit er licht tussen hun plannen en onze plannen, er zijn mogelijkheden om naar elkaar toe te komen. De Duitse en Nederlandse ministers zijn bij elkaar geweest en hebben in de zijlijn gesproken over of we tot één gemeenschappelijk ontwerp zouden kunnen komen. Daar zal door beide kanten wat water bij de wijn moeten worden gedaan."
Behalve het verschil in grootte (en eisen) was ook de wens van Duitsland om de schepen Europees aan te besteden een struikelblok voor Nederland. Al waren er mogelijkheden om een aantal bezwaren van een Europese aanbesteding te ontwijken, de marine wilde heel graag weer samenwerken met de Nederlandse industrie en kennisinstituten om tot een ontwerp te komen, dat staat haaks op een aanbesteding waarin je het ontwerp aan de industrie overlaat. De Gouden Driehoek bleef voor de marine van belang, Pel: "Want in de praktijk is gebleken dat Nederlandse projecten 30% goedkoper waren dan in landen die een compleet uitbestedingstraject deden en geen inbreng hadden in de ontwikkeling van het platform."
In de zomer van 2019 sprak Marineschepen.nl voor een podcast met Jaap Huisman, die als medewerker van DMO nauw betrokken was bij MKS 180. In die podcast beschreef Huisman echter ook wat er mis is (of was) in Duitsland op gebied van marinebouw. Hier onder het fragment (ruim 6 minuten).
Grootte
Een van de opvallende punten aan de F126 fregatten is de grootte van de schepen. De schepen zullen een lengte hebben van zo'n 155 meter en een waterverplaatsing van 9.000 ton. Dat laatste is nogal fors voor een fregat en zeker gezien de wapensystemen. Ter vergelijking: de Amerikaanse Arleigh Burkeklasse destroyers zijn ook 155 meter en variëren tussen de 8.000 en 9.500 ton. Deze schepen zijn echter torpedobootjagers die hoog in het geweldspectrum kunnen opereren, met 90 tot 96 cellen voor raketten. De MKS 180 krijgt er niet meer dan 16. Bovendien zijn de sensoren van de MKS 180 beperkter.
Volgens de Duitse marine heeft de omvang van de F126-fregatten te maken met het module-concept waardoor veel ruimte nodig is. Dat zou een goede verklaring kunnen zijn, lege ruimte is bovendien goedkoop. Toch is het prijskaartje van de fregatten fors en vergelijkbaar met de Arleigh Burkeklasse destroyers.
Directeur DMO VADM Arie-Jan de Waard en oud-medewerker van DMO ir. Jaap Huisman wijten de omvang echter aan de zware German Naval Rules. Deze eisen zouden het schip erg groot en duur maken, dus brede trappen, grote trappenhuizen en brede gangen, veel comfort zoals sauna's.
De bak van de MKS 180 fregatten, met links 16 lanceercellen voor ESSM-raketten (en eventueel andere wapens), RAM-raketten voor luchtverdediging op korte afstand, aan de zijkanten Rheinmetall MLG 27 machinegeweren en naar voren het Leonardo 127/64 LW kanon. (Foto: Damen)
Sensoren
De belangrijkste sensor van de F126-fregatten wordt geleverd door Duitse radarbouwer Hensholdt. De TRS-4D radar is een AESA-radar (C-band), met een bereik van 250 km, die in de vorm van vaste platen in de opbouw zal worden geïntegreerd.
De totale radarsuite van de MKS 180 komt op punten overeen met die op de Belgische en Nederlandse vervangers van de M-fregatten, met uitzondering van de TRS-4D. Laatst genoemde vormt met de nieuwe X-band APAR Block 2 radar van Thales, en de nieuwe vuurleidingslogica die zelfstandig oplossingen moet bedenken voor de optimale inzet van wapens het Above Water Warfare System (AWWS).
Andere systemen die Thales zal leveren zijn Miradors (2 per schip) en Gatekeeper.
Het contract tussen Damen (hoofdaannemer) en Thales (leverancier van sensoren en integrator) ter waarde van 1,5 miljard euro werd getekend op 17 november 2020.
Wapensystemen
De schepen worden uitgerust met diverse wapensystemen, maar gezien de grootte van de fregatten zijn de type wapens en het aantal erg beperkt. Het gaat dan wapensystemen tegen luchtdoelen in de nabije omgeving van het schip en zeedoelen op grotere afstand. Torpedo's ontbreken, onderzeeboten moeten worden aangepakt met de boordhelikopter.
Het exacte pakket aan wapensystemen kan mogelijk nog veranderen, maar de schepen zullen waarschijnlijk voorzien worden van twee MK 41 lanceerinrichtingen. Elke lanceerinrichting heeft acht cellen, en in elke cel passen vier ESSM-raketten. Dus dan gaat het om maximaal 64 ESSM-raketten. Duitsland neemt deel aan het programma voor ESSM Block 2, een versie met een verbeterde sensor en met meer communicatiemogelijkheden. De ESSM Block 2 heeft een bereik van ongeveer 50 km. Er wordt in geen van de bronnen gesproken over een raket die verder reikt, zoals een SM-2.
Op de bak zal afgaande op de illustraties het 127mm kanon Leonardo 127/64 LW, dit kanon heeft dankzij de Vulcano-munitie een bereik van meer dan 100 km (normaal is dat zo'n 16 km).
Onderdeel van de onderhandeling tussen Duitsland en Noorwegen over de 212CD onderzeeboten die beide landen gaan aanschaffen, was ook de aanschaf van de Naval Strike Missile van Kongsberg. Duitsland heeft in 2018 deze antischipkruisvluchtwapens bij het Noorse bedrijf besteld. De NSM is ook in gebruik bij de Amerikaanse marine en heeft een bereik van ongeveer 185 km. Het wapen heeft geen radar maar een infraroodsensor.
