De NAVO onderzeebootontsnappingsoefening genaamd Dynamic Monarch wordt vandaag afgerond. Gedurende twee weken werd het redden van onderzeebootbemanningen beoefend in de wateren voor Gdynia, Polen. Ook de bemanning van de Nederlandse onderzeeboot Zr.Ms. Bruinvis werd `gered´. 18 verschillende landen stuurden eenheden en/ of personeel naar Dynamic Monarch, de grootste oefening in zijn soort.
Zr.Ms. Bruinvis in de Golf van Gdansk. Dynamic Monarch 2014 vond plaats onder leiding van de Poolse marine. (Foto: NAVO)
Reddingsoperaties zijn vaak internationaal
Op 12 augustus 2000 zonk de Russische onderzeeboot Koersk (Oscarklasse) na twee explosies in de boegbuiskamer naar de zeebodem. De zwaar beschadigde kernonderzeeër lag op 108 meter diepte. 95 mannen kwamen vrijwel direct om, maar 23 personen overleefden de klappen en wachtten op hulp. De Russische marine beschikte wel over reddingsmiddelen, maar een deel was door budgettekorten niet operationeel en de andere reddingsonderzeeboten lukte het niet om te koppelen met de Koersk. Rusland probeerde vier dagen lang zelf de onderzeebootbemanning te redden, en weigerde de aangeboden hulp uit o.a. de VS, Frankrijk, Noorwegen, Duitsland en Italië. Toen de hulp wel werd geaccepteerd en duikers zeven dagen na het ongeluk de onderzeeboot binnen kwamen, was niemand meer in leven.
Al in de jaren '80 oefende de NAVO op het ontsnappen uit onderzeeboten, maar de ramp met de Koersk wees uit dat de oefeningen uitgebreider en internationaler moesten. Ook werd de International Submarine Escape and Rescue Liaison Office (ISMERLO) opgericht om kennis over veiligheid en het redden van onderzeeboten te delen.
De afspraken die binnen ISMERLO zijn gemaakt, worden tijdens Dynamic Monarch in de praktijk gebracht. Die afspraken en systemen zijn niet voorbehouden voor NAVO-onderzeeboten, maar bedoeld voor alle onderzeeboten die voldoen aan de internationale reddingsstandaarden. Juist die internationale samenwerking is belangrijk, want onderzeeboten opereren ook in gebieden waar andere landen sneller een reddingsactie kunnen uitvoeren dan de eigen marine. En net als bij iedere reddingsactie is snelheid cruciaal.
Het Zweedse onderzeebootreddingschip HMS Belos. (Foto: NAVO)
Dynamic Monarch '14
Het ontsnappen uit een onderzeeboot die op de zeebodem ligt kan op twee manieren: bemanningsleden kunnen via één van de ontnappingstorens in een speciaal pak naar de oppervlakte stijgen en reddingsonderzeeboten kunnen op een ontsnappingstoren geplaatst worden zodat de bemanningsleden in groepjes naar een veiligere locatie gebracht kan worden.
Dynamic Monarch '14 speelde zich niet alleen onder water af; een groot deel van de tiendaagse oefening had plaats op de wal. Toch was het koppelen van de reddingsonderzeeboten aan de drie onderzeeboten een hoogtepunt.
Van voor naar achteren: Zr.Ms. Bruinvis, ORP Sep, HMS Halland. (Foto: NAVO)
Drie onderzeeboten
Aan de internationale reddingsoefening deden vele schepen mee, maar voor het eerder genoemde hoogtepunt van de oefening waren de volgende eenheden in Poolse wateren: Zr.Ms. Bruinvis, de Zweedse onderzeeboot HMS Halland (Gotlandklasse) en de 48 jaar oude Poolse onderzeeboot ORP Sep (ex-Kobbenklasse). Ook was torpedowerkschip Zr.Ms. Mercuur mee ter ondersteuning. Maar HMS Belos had de hoofdrol. De 104,9 meter lange onderzeebootreddingschip heeft (normaal gesproken) de Zweedse reddingsonderzeeboot URF op het dek, naast diverse onbemande onderzeebootjes (UUV's). Ook heeft de Belos een decompressietank voor maximaal 35 personen, zodat uit de diepte geredde onderzeebootbemanningsleden veilig de overstap kunnen maken naar de luchtdruk op zeeniveau.
Waar normaal de URF op het Zweedse dek staat, met een capaciteit van 35 personen en een maximale duikdiepte van 460 meter, stond tijdens Dynamic Monarch '14 de Submarine Rescue Vehicle (SRV) op het dek van de Belos. SRV, Nemo genaamd, is een onderdeel van de NATO Submarine Rescue System NSRS. Nemo kan 12 personen redden en kan duiken naar diepten van 610 meter. De zeven jaar oude onderzeeboot is in bezit van Noorwegen, Frankrijk en Groot-Brittannië.
Nemo heeft een bemanning van 3 tot 5 personen en kan vier dagen onder water blijven. Eenmaal bij de gezonken onderzeeboot kan het zelfs koppelen als de boot met een hoek van 60 graden op de bodem ligt.
Nemo koppelt op 90 meter diepte aan Zr.Ms. Bruinvis.
Zr.Ms. Bruinvis in nood
Afgelopen vrijdag was het de beurt aan Zr.Ms. Bruinvis. De Nederlandse onderzeeboot positioneerde zich, onder leiding van commandant LTZ1 Welmer Veenstra, op de bodem van de Oostzee. HMS Belos was inmiddels gearriveerd en zette de mini-onderzeeboot Nemo overboord. Even later verliet ook Nemo de oppervlakte en kwam 35 minuten later aan bij de op 90 meter diepte liggende Bruinvis.
De SRV Nemo boven het dek van HMS Belos. (Foto: NAVO)
Communiceren onder water kan nog altijd alleen met de onderwatertelefoon; een soort megafoon voor onder water. Nadat de twee onderzeeboten contact hadden gemaakt via de onderwatertelefoon, plaatste de bemanning van de SRV de mini-sub precies boven één van de ontsnappingstorens. Even later kwamen bemanningsleden van de Bruinvis een kijkje nemen in het NAVO-reddingsmiddel.
Ook de bemanningsleden van HMS Halland en ORP Sep werden op soortgelijke manier 'gered'.
Dynamic Monarch '14 bood ook duikers de gelegenheid om te oefenen met onderzeeboten.
In het echt
Na het incident met de Koersk, zijn reddingsonderzeeboten niet meer ingezet voor het echte werk. Bij de onderzeebootongelukken die sindsdien hebben plaatsgevonden konden de subs op eigen kracht weer boven water komen. Bij andere onderzeebootincidenten zonk de boot in de haven of bleef deze op periscoopdiepte.
Sindsdien is één incident met een Nederlandse onderzeeboot bekend. Op 14 juni 2003 raakte Zr.Ms. Dolfijn op 30 meter diepte de bodem. Er bleek alleen schade aan het roer te zijn veroorzaakt.
Langer geleden heeft de Onderzeedienst wel benauwde uren meegemaakt toen rekening werd gehouden met het zinken Hr.Ms. Zwaardvis in 1989 en Hr.Ms. Potvis in 1991. De Zwaardvis verloor tijdens een oefening een opdrijfboei die vervolgens noodsignalen ging zenden. De onderzeeboot wist urenlang uiterst kundig alle zoekende schepen en vliegtuigen te ontwijken tot het de noodsignalen van de eigen boei ontving. Hr.Ms. Potvis voer tijdens een oefening onder water toen een lichtkogel werd waargenomen door een vliegtuig. Vermoed werd dat één van de twee onderzeeboten in nood was en toen de andere sub zich meldde, maakte men zich zorgen over de Potvis. Totdat deze zich uren later zich aan de oppervlakte meldde.
Twee onderzeeboten zijn onder water met elkaar in aanvaring gekomen en de medische staf moet een groot aantal gewonden verzorgen aan boord van HMS Belos.