De Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF'en) zijn voorzien van de nieuwe SMART-L MM/N-radar van Thales, waarmee ballistische raketten in de ruimte kunnen worden gedetecteerd. Wat ontbreekt is een wapen om deze raketten aan te pakken. Jarenlang werd achter de schermen gehoopt op en later toegewerkt naar de komst van de Standard Missile 3, een raket die buiten de atmosfeer ballistische raketten kan uitschakelen. De verdediging tegen ballistische raketten ondergaat binnen de marine echter een behoorlijke verandering en de Standard Missile 3 past daar niet meer in.
Zr.Ms. Tromp lanceert tijdens een oefening een Standard Missile 2. Deze raket is bedoeld om luchtdoelen op middelgrotere afstand te kunnen vernietigen. Het bereik van de SM-2 is 70 tot 160 km. Hiermee kan het LCF ook andere schepen beschermen tegen aanvallen. (Foto: Sjoerd Hilckmann/ Defensie)
De marine kan nu met haar fregatten ballistische raketten op grote afstand waarnemen en de informatie doorgeven aan NAVO-partners. Die capaciteit is operationeel en blijft ook behouden, maar er is een koerswijziging ingezet naar een andere vorm van verdediging. En dat gebeurde al een tijdje geleden. De nieuwe ideeën werden zelfs al toegepast tijdens de oefening Formidable Shield 2023, vorig jaar mei. Het is ook geen geheim. Commandant van Zr.Ms. Tromp kapitein-luitenant ter zee Yvonne van Beusekom beschreef die verschuiving van focus bijvoorbeeld in Marineblad 5 van vorig jaar.
Toch voltrekt die verandering zich volledig uit het zicht van het grote publiek. Het is niet zo lang geleden dat de SM-3 als gedroomd wapen voor de marine werd genoemd. Deze raket werd daarnaast enige tijd door België als optie voor de nieuwe fregatten gezien.
"De ambitie voor SM-3 is echt op een laag niveau gezet", licht Rogier Noorland van Thales toe. "SM-3 is voor buiten de atmosfeer. We gaan nu terug naar binnen de atmosfeer." Noorland is een van de experts van Thales die zich al jaren bezighoudt met het onderwerp lucht- en raketverdediging.
Niet alleen Noorland is bij Thales in Hengelo actief op dit terrein. Het bedrijf richt zich al sinds de jaren negentig, toen nog als Holland Signaal, op de verdediging tegen ballistische raketten. Dat viel ook al te lezen in het interview met Gerrit Dedden.
Tegenwoordig houdt Thales, samen met TNO en Defensie zich met dit onderwerp bezig vanwege de SMART-L MM/N, maar ook ter voorbereiding op de vervanger van de LCF'en; de nog te ontwikkelen en te bouwen Future Air Defender (FuAD).
Een vroege impressie van het Luchtverdediging- en Commandofregat, dat al in de conceptfase bedoeld werd voor o.a. de verdediging tegen ballistische raketten. Dat ging destijds wel om de laatste fase van de vlucht, waar de Standard Missile Block IV voor bedoeld was. Die werd geannuleerd. (Bron: Alle Hens, juni 1998)
Terug naar de plannen uit de jaren negentig
BMD (Ballistic Missile Defence) zoals we dat tot op heden in het publieke domein kenden, draaide om het verdedigen van onder andere Europa tegen ballistische raketten. Simpel gezegd werken tal van sensoren, op land, in de ruimte en op zee samen om een eventuele aanval tijdig te detecteren. Zodra er een aanval wordt gedetecteerd, kunnen diverse eenheden op zee en op land met hun raketten Europa verdedigen.
Cruciaal hierin is dat de vijandelijke raketten een ballistische baan afleggen; die dus net als een voetbal die hoog door de lucht wordt geschoten een voorspelbare route aflegt richting doel. In het geval van ballistische raketten vliegen zij in een grote boog, deels door de ruimte, richting doel.
Een Nederlands marineschip in de Middellandse Zee kan met de radar zo'n raket detecteren en informatie via NAVO-basis Ramstein doorgeven aan bijvoorbeeld een Amerikaans marineschip of Aegis Ashore-raketinstallatie honderden of duizenden kilometers verderop. Vanuit daar wordt de aanstormende raket buiten de atmosfeer met een SM-3 onderschept.
Zo is dat ook jarenlang geoefend.
Maar in plaats van de verdediging van bijvoorbeeld Europa of Nederland, verschuift de focus meer naar verdediging van alleen het vlootverband. Van BMD naar Theatre Ballistic Missile Defence (TBMD). Nieuw? Nee, dat was het plan al in 1994. In de gesprekken rond de toekomstige LCF'en stond de lokale verdediging tegen ballistische raketten op de agenda, met als belangrijkste wapen de Standard Missile-2 Block IV. Die raket werd echter geannuleerd door de Amerikanen en langzaamaan verschoof de aandacht naar SM-3 en de verdediging van een groot gebied tegen ballistische raketten.
Illustratie van een gewone balistische raket (rood), een ballistische raket die op het laatste moment kan manoeuvreren (paars), een hypersonic glider (groen, die dus lager vliegt en niet in een rechte baan) en een kruisvluchtwapen (geel). Alleen de raketten die de ruimte in gaan kunnen door SM-3 worden uitgeschakeld. (Beeld: CSBA)
De aanval wordt complexer
Bij een dreiging van een gewone ballistische raket, kan je "vooraf plannen waar je moet gaan liggen met je schip om 'm goed te zien en 'm uit te schakelen," zegt Noorland.
"Wat we de laatste jaren zien, is dat ballistische raketten kunnen manoeuvreren", gaat Noorland verder. Die koerswijzigingen van de raket zijn er vooral als de raket terugkeert in de atmosfeer.
"Een kleine manoeuvre kan al betekenen dat iets waarvan je zou verwachten dat ie in Luxemburg terecht komt, in Parijs belandt. Andersom bereken je dat een raket in Zuid-Frankrijk terechtkomt en vervolgens komt ie na kort bijsturen in Luxemburg. Dat berekende TNO op basis van een analyse van Ralph Savelsberg van de Nederlandse Defensie Academie." Savelsberg gebruikte een Noord-Koreaanse glider voor zijn analyse.
Daarnaast zijn er snelle wapens, zoals hypersone gliders en hypersone raketten die de ruimte niet of meerdere keren slechts kort in gaan. Deze volgen geen ballistisch traject en zijn veel lastiger te onderscheppen omdat de richting van waaruit ze komen onvoorspelbaar is en ze te laag vliegen voor SM-3.
Op een groot scherm in de presentatieruimte van Thales verschijnen afbeeldingen van een reeks wapens uit verschillende landen. Onder andere de Russische Kinzhal en de Chinese DF-17 zijn te zien.
"De Kinzhal", zegt Noorland: "Dat wapen vliegt sneller dan Mach 5 en daarom wordt ie vaak onder hypersone wapens geschaard, maar het is eigenlijk een manoeuvrerende ballistische raket die onder een MiG gehangen kan worden. Dus hij valt in een aparte categorie."
"Doordat dat wapen onder een vliegtuig gehangen kan worden, hebben we te maken met een 360-graden dreiging."
"De Kinzhal kan net als een Iskander buiten de atmosfeer komen, maar hij kan ook depressed verschoten worden. Dat beperkt wel het bereik, maar blijft hij daardoor een stuk lager, binnen de atmosfeer, en blijft buiten bereik van de SM-3. Door laag te blijven, is hij ook nog eens lastiger te detecteren. Al is 100 kilometer nog steeds best wel hoog."
"De DF-17 is eigenlijk een glider en gaat harder dan Mach 5", gaat Noorland verder. "Deze kan ook ingezet worden tegen marineschepen. Gliders kunnen preciezer terechtkomen waar ze iets uit moeten schakelen. Ze zijn ook echt gemaakt om de onderschepping een stuk moeilijker te maken, doordat ze de glijvlucht in de atmosfeer maken."
"Dan hebben we nog de hypersone cruise missiles. Ook die gaan sneller dan Mach 5. Het vervelende is dat die wapens nog lager blijven, continu voortgestuwd worden en veel kunnen manoeuvreren."
De snelheid is een probleem voor de verdediging, toch nuanceert Noorland de dreiging die van hypersone wapens uitgaat: "Alle dingen die met supersnelheid aankomen, worden afgeremd naarmate ze lager gaan vliegen en richting schip komen. Door de weerstand in de atmosfeer, gaan ze dus uit het hypersone domein."
De bereiken van de SM-3, SM-6 (donkerrood is het officieel vrijggeven bereik) en Patriot met elkaar vergeleken. (Illustratie: Marineschepen.nl, kaart: Openstreetmaps.org)
De verdediging moet mee
Hoewel de traditionele ballistische raketten, waar dus de prijzigere SM-3 voor nodig is, niet zomaar verdwijnen, heeft Defensie gekozen zich te richten op de dreiging binnen de atmosfeer.
Maar met de SM-3 kan je een gigantisch gebied verdedigen doordat dit wapen in de ruimte raketten uitschakelt. Andere wapens, zoals SM-6 en Patriot, die in de atmosfeer actief zijn, hebben een vele malen kleiner bereik.
"Als je heel Europa tegen die dreigingen wil beschermen met SM-6 en Patriot, heb je een onrealistisch aantal wapensystemen en radars nodig", zegt Noorland.
Dat zal dus ook niet (meer) de taak worden van de LCF'en. "Er wordt nu gekeken naar het verdedigen van een taakgroep [groep van schepen]", zegt Noorland. "Dat is iets makkelijker, want dan zie je de dreiging op je afkomen. Je hebt nog steeds capabele interceptors nodig."
Ook de SMART-L MM/N-radar van Thales, die doelen op 2.000 km afstand in de ruimte kan detecteren komt dan van pas volgens Noorland: "Je hebt een groot bereik nodig om op tijd te kunnen reageren op raketten met hoge snelheden, al vliegen de doelen wel lager. Dat vereist dan wel koppelingen met andere sensoren op zee, land, in de lucht en in de ruimte."
Nieuwe sensoren?
Die radar gooit internationaal nog steeds hoge ogen, zegt Noorland. "De Amerikaanse SPY-6 werkt ook in die hoek, maar daar hangt een heel ander prijskaartje aan. Ik zie dat de SMART-L MM/N nog steeds voor loopt op andere systemen. Ook de Amerikanen blijven zeggen dat we voor lopen in Europa. Want die radar kan gecombineerd op grote afstand ballistische doelen opsporen en aan luchtverdediging doen. Dat multimissie-aspect was ook doorslaggevend bij de verkoop aan Zweden."
Hoewel de verkoop van deze nieuwe radar nu op gang komt, kijkt Thales verder. Het nieuwe concept betekent ook nieuwe eisen. "Voordat je daadwerkelijk een robuuste capaciteit hebt om voor het hele spectrum aan dreigingen, alles van detectie tot uitschakelen te kunnen doen, zijn er nogal wat stappen die gezet moeten worden. Er is nu een hele goede capaciteit, maar die moet nog doorontwikkeld worden."
"We kijken naar wat we kunnen met de systemen die we nu hebben en of we die door kunnen ontwikkelen. Ook met het oog op de Future Air Defender."
"Concreter kijken we bij de SMART-L en APAR of we op basis van de dreigingskarakteristieken die we nu zien, verbeteringen kunnen doorvoeren in de tracking of signaalverwerking."
"Als het gaat om de FuAD kijken we naar wat daar voor sensorsuite op kan komen. Hoe groot moet dat ding zijn? Welke frequentiebanden heb je nodig? Hoeveel systemen? Dat loopt op dit moment allemaal in studies. Dat doen we samen met Defensie en TNO."
Het betekent dus niet dat een doorontwikkeling van de SMART-L, een L-band-radar, automatisch op de FuAD komt. "Niet per definitie. Het is wel een logische gedachte. Het zou natuurlijk niet gek zijn om er een 'lange arm surveillance' op te hebben als je aan missietypes zoals verdediging tegen ballistische en hypersone raketten vasthoudt. Maar daar wordt goed op gestudeerd. Misschien wordt het allemaal kleiner of meer verspreid over het schip. Die kant kijkt men ook op. Maar hoe het eindresultaat wordt, hangt af van meerdere factoren. De radars moeten natuurlijk passen binnen het scheepsontwerp in verband met bijvoorbeeld stabiliteit en in het budget."
Elementen van het ASWF kunnen meegenomen worden naar de FuAD, als het aan Thales ligt. Het AWWS, Above Water Warfare System, bestaat uit meer dan alleen sensoren. Denk aan de geavanceerde vuurleidingssoftware. "Vanuit ons perspectief zal een doorontwikkeling van AWWS zeker een grote rol spelen voor de Future Air Defender."
Nieuwe raketten?
Het gaat in het nieuwe concept (waar ook de LCF'en mee te maken krijgen) niet alleen om de sensoren.
Nu de SM-3 uit beeld is, betekent dat niet dat de fregatten geen andere raket zullen krijgen. Er zijn echter weinig smaken. Noorland: "Aan de Amerikaanse kant is de SM-6 die iets kan doen tegen anti-ship ballistic missiles en hypersone raketten. Dat zal een heel beperkte capaciteit zijn, zeker tegen hypersoon. Maar dit systeem wordt ook doorontwikkeld."
"De Aster 30NT, een nieuwe raket, zal een capaciteit hebben op dat gebied. En dat is het eigenlijk wel." Of een Aster-raket van MBDA snel op een Nederlands fregat geplaatst zal worden, is nog maar de vraag. Noorland is terughoudend in zijn antwoord. "Technisch is het mogelijk", zegt hij. "Als de overheden het echt willen, kan het."
Ook de nieuwe SM-2 Block IIIC, die de marine ruim vier jaar geleden noemde als mogelijke opvolger van de huidige SM-2 Block IIIA, biedt geen extra variatie in het aanbod. Dit wapen is volgens de Amerikaanse marine een luchtverdedigingsraket en wordt niet in verband gebracht met de verdediging tegen ballistische raketten.
Bij deze mogelijkheden blijft het niet. Momenteel loopt bijvoorbeeld de Europese studie genaamd Hypersonic Defence Interceptor Study (HYDIS) onder leiding van MBDA, waar ook Fokker, TNO en Thales bij betrokken zijn. Deze studie moet leiden tot nieuwe raketten die een antwoord hebben op hypersone doelen. Dat is wel voor de lange termijn.
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
Verbindende factor: PLDEF
Raketten die met gigantische snelheden van verschillende kanten komen. Dat vraagt om meer dan alleen de juiste sensoren en raketten. Een belangrijke oplossing is PLDEF (Plot Level Data Exchange and Fusion).
Het idee van PLDEF is dat ruwe informatie van radars gedeeld wordt en samengevoegd wordt voor er een track wordt gemaakt. Normaliter detecteert een radar een contact en maakt op basis van die informatie een track, die vervolgens op een beeldscherm verschijnt. Die track kan, dankzij bijvoorbeeld Link 11 en Link 16 al decennia gedeeld worden met andere schepen. Maar wat is de kwaliteit van die track? En als drie radars een luchtdoel detecteren maar niet herkennen als een contact, ziet niemand een track op zijn of haar beeldscherm.
In Formidable Shield 2021 testte de marine met een Frans fregat PLDEF en in Formidable Shield 2023 werd PLDEF opnieuw van stal gehaald. "Niet met de Fransen", zegt Noorland, "maar samen met de Nederlandse luchtmacht. We hebben data uitgewisseld tussen een systeem in Wier en een Nederlands schip." Dat gebeurde overigens niet via een Link-verbinding en dat zal waarschijnlijk in de toekomst ook niet via een Link-verbinding gaan, omdat dit niet via zo'n verbinding kan. Er zal een aparte, snellere verbinding worden ontworpen waar op Europees terrein nu protocollen voor worden ontwikkeld.
Noorland wijst naar een filmpje op het scherm: "Dit is een voorbeeld van de verdediging tegen de supersone seaskimmer tijdens Formidable Shield 2023. Hier gaat PLDEF enorm bij helpen, want zo'n ding komt hard en hartstikke laag binnen. Vliegt net onder de Mach 3 op ongeveer 50 voet [ruim 15 meter]. De radar pikt 'm daardoor heel laat op en als je ie 'm oppikt moet je eerst een stabiele track hebben, identificatie doen, wapeninzet plannen, raket lanceren en die moet dan nog vliegen naar het doel. Al die tijd komt die raket met Mach 3 in. Dat is echt wel scary snel."
"Maar", gaat Noorland verder, "als je een schip hebt dat maar iets vooruitgeschoven ligt, of een vliegtuig, en met zijn radar het doel al eerder in track neemt en die ruwe data deelt, kan je tijd winnen. Waar we naar toe willen is dat je dan al een raket kan lanceren, terwijl het inkomende doel vanuit jouw perspectief nog achter de horizon vliegt."
"Het hele idee is dat radars van meerdere hoeken naar het doel kijken. Dat maakt dat je met z'n allen een veel betere weergave hebt van dat ene contact. Je kan zo veel nauwkeuriger de positie van je track bepalen, met betere nauwkeurigheid en continuïteit. Die betere kwaliteit gaat helpen om het wapen uit te schakelen."
"Vervolgens", zegt Noorland terugblikkend op alle nieuwe ontwikkelingen, "zien we in de FuAD de echt grote stap, waarin al die capabilities in z'n nieuwe vorm een plek moeten vinden.
Volgende mijlpaal
Een van de belangrijke mijlpalen die zich aandient, is Formidable Shield 2025. "Dat zal waarschijnlijk in combinatie zijn met At Sea Demonstration", zegt Noorland. "We voegen een aantal nieuwe mogelijkheden aan de SMART-L MM/N toe. Die zullen getest worden in 2025."
De aanpassingen aan de radar zijn overigens software-aanpassingen. "Het mooie is dat zoveel van de intelligentie in die systemen aan de softwarekant zit. Designed for change", zegt Noorland.
En die updates zijn nodig. De ontwikkelingen op het vlak van IAMD gaan hard, zo zien we ook in de Rode Zee. Dus ook nu weer geldt: wordt vervolgd.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
