Queen Elizabethklasse vliegkampschepen (UK)


Laatst aangepast: 18-03-2024

De vliegdekschepen HMS Queen Elizabeth (2017) en HMS Prince of Wales (Project CVF) zijn de grootste marineschepen ooit gebouwd in Groot-Brittannië. De vliegkampschepen van de Invincible klasse (22.000 ton) zijn vervangen door deze schepen van 70.000 ton, die bovendien 90 meter langer zijn en veel meer vliegtuigen kunnen hebben.

De twee vliegdekschepen kostten zo'n 6,6 miljard euro samen en zijn zo gebouwd dat ze 50 jaar mee moeten gaan.

Ga direct naar specificaties (onderaan deze pagina).

HMS Queen Elizabeth
HMS Queen Elizabeth op de Noordzee met Amerikaanse en Britse F-35B gevechtsvliegtuigen op het vliegdek, in september 2020 ter voorbereiding op de reis naar de Oost in 2021. (Foto: Royal Navy)

Historie
In 1998 kondigde de toenmalige Britse regering in de Strategic Defence Review aan dat de drie Invincibleklasse carriers aan het einde van hun levensduur zouden worden vervangen door twee grotere vliegkampschepen van 30.000 tot 40.000 ton waterverplaatsing met ruimte voor 50 toestellen (incl. helikopters). Het project werd CVF genoemd (CV = vliegkampschip, F = toekomst).

Een half jaar later werd een competitie uitgeschreven voor het ontwerp van de nieuwe vliegkampschepen. Verschillende bedrijven deden mee en twee bedrijven mochten hun ontwerpen verder uitwerken: BAe en Thomson-CSF (nu Thales).



De Verenigde Staten zijn een geliefde bondgenoot en samenwerkingspartner van de Britten. Al vrij vroeg in het project werden keuzes bepaald door compatibiliteit met de Amerikaanse vloot. Dit gold niet alleen voor de schepen zelf, maar ook voor de vliegtuigen. Reeds in 2002 werd bekendgemaakt dat Groot-Brittannië de STOVL F-35B, ofwel de Joint Strike Fighter die verticaal kan opstijgen en landen, zou bestellen voor de carriers.

In januari 2003 werden BAE Systems én Thales UK gekozen voor de bouw van de vliegkampschepen. Voor dit project gingen de bedrijven samenwerken onder de naam Future Carrier Alliance. Later sloten meer bedrijven zich aan bij de alliantie.

Eind 2005 werd definitief opdracht gegeven om de vliegkampschepen te bouwen. Modules zouden worden gebouwd op meerdere scheepswerven, verspreid door het hele land. In Rosyth werden de diverse onderdelen samengevoegd.
Drie jaar later maakte het Britse Ministerie van Defensie bekend dat de oorspronkelijke datum van indienststelling (2014 en 2016) met twee jaar vertraagd zou worden, zodat deze in de pas zou lopen met het beoogde vliegtuig voor de carriers: de F-35B.

Bouw
In juli 2009 begon de bouw van het eerste schip, de Queen Elizabeth, met het snijden van staal. Op 4 juli 2014 werd het schip in Rosyth gedoopt.

Op 22 mei 2014 werd het hoogste punt bereikt van de Queen Elizabeth. Op de carrier werd in Rosyth de communicatiemast geplaatst en kwam de hoogte van het vliegkampschip op 73 meter in totaal. Met een diepgang van 10 meter torent de QE straks 63 meter boven het zeeoppervlak uit. Dat is veel hoger dan de 49,63 meter die de nieuwe Karel Doorman is.

Op 4 juli 2014 werd de Queen Elizabeth gedoopt.

Eind december 2015 arriveerde het laatste deel van HMS Prince of Wales op de werf in Rosyth.

Op 26 juni 2017 verliet HMS Queen Elizabeth de werf in Rosyth voor de eerste keer, voor een zes weken durende proefvaart.

HMS Queen Elizabeth werd op 7 december 2017 in dienst gesteld, HMS Prince of Wales op 10 december 2019.

Queen Elizabeth
HMS Queen Elizabeth toen het in juli 2014 werd verplaatst naar de afbouwkade. (Foto: Royal Navy)

Bezuinigingen
De bouw van het tweede schip, de Prince of Wales, was nog niet begonnen toen de Security Review 2010 het licht zag. Dit bezuinigingsdocument van de Britse regering was een enorme slag voor de marine. 10 schepen moesten weg en de oude carriers van de Invincibleklasse moesten vervroegd tegen de kant. Een gat van 10 jaar zou ontstaan in de carriercapaciteit van de Royal Navy. Tot overmaat van ramp werd ook aangekondigd dat slechts één vliegkampschip, de QE, in gebruik genomen zou worden. De regering had liever de Prince of Wales helemaal niet gebouwd, maar de boete die de Britse overheid dan aan de Future Carrier Alliance zou moeten betalen, was zo hoog dat men toch besloot de Prince of Wales te laten fabriceren. Wel was besloten dat de Prince of Wales in reserve gehouden zou worden of direct verkocht. Welke van de twee het wordt, zou definitief worden bepaald in 2015.

Bezuinigingen aan de andere kant van het Kanaal torpedeerden een unieke samenwerking tussen Frankrijk en Groot-Brittannië. De Franse marine was namelijk rond het jaar 2000 op zoek naar een tweede vliegkampschip naast de Charles de Gaulle. Deze splinternieuwe carrier kampte met vele problemen door onder andere ontwerpfouten, en een ander ontwerp was gewenst. De Fransen kochten toegang tot het Britse design om zo samen te werken aan een tweede Frans vliegkampschip. Gaandeweg bleek echter dat Frankrijk liever geen Brits ontwerp wilde voor hun nieuwe nationale trots. Pogingen om een snel een eigen vliegkampschip te ontwerpen strandden. Uiteindelijk sneuvelde de samenwerking in 2013 definitief toen de Porte Avions 2 (PA2) met een grote bezuinigingsronde naar de kelder werd geschoten.

Queen Elizabeth
Hier is duidelijk de andere configuratie van het vliegdek te zien, dat door de bezuinigingen noodzakelijk werd in verband met de F-35C. Het zogenaamde "angled deck" (schuin op de richting van het schip) is hier goed te zien. Bij een dergelijk dek moeten de vliegtuigen landen door met een haak één van de vier kabels te vangen. Na verloop van tijd werd dit idee echter verlaten, in verband met de kosten en ging men weer terug naar het oorspronkelijke ontwerp.

Second thoughts
Een nog onbenoemd onderdeel van de in 2010 aangekondigde bezuinigingen was de keuze voor een ander type JSF. Niet de F-35B met verticale start en land mogelijkheden, maar de F-35C met haak zou op de QE gaan vliegen. Dit had behoorlijke gevolgen voor het ontwerp van de vliegkampschepen omdat de landing van een conventioneel carriervliegtuig (dus met haak) een heel andere configuratie van het vliegdek vraagt dan een JSF die landt als een helikopter en start met een ski-schans. Ondanks dat de F-35C goedkoper is dan de F-35B, zouden de kosten voor het wijzigen van de vliegkampschepen zo hoog worden dat de oude configuratie goedkoper was. De Britse minister van Defensie Philip Hammond besloot in 2012 het plan terug te draaien en toch bij de STOVL en ski-schans variant te blijven. Aan het wijzigen van de ontwerpen was inmiddels 75 miljoen pond uitgegeven.

In oktober 2013 bleek dat Hammond zich in meer keuzes niet kon vinden. Tijdens een toespraak zei de minister dat wat hem betreft de 70 miljoen pond exploitatiekosten van de carrier niet opwogen tegen de aanschafkosten en dat wat hem betreft de Prince of Wales toch in dienst gesteld zou moeten worden. Hammond zei echter ook dat hij die keuze niet kan maken, de beslissing wordt namelijk in 2015 genomen, maar de ingebruikname van twee vliegkampschepen wel aan te bevelen.
Het was verrassend dat de minister van Defensie deze uitspraak deed, maar zijn uitspraken gaven wel weer wat velen al langer dachten. Sinds de uitdienststelling van de Britse vliegkampschepen, werd deze capaciteit gemist bij de marine. Tijdens de acties in Libië in 2011 bleek bijvoorbeeld het gemis toen Frankrijk wel hun vliegtuigen vanaf een vliegkampschip voor de kust snel boven Libië kon laten opereren, terwijl de Britten eerst uren moesten vliegen van bases in bijvoorbeeld Italië.

De toename van militaire activiteiten van Rusland in 2014 waren aanleiding om de beslissing over het lot van HMS Prince of Wales naar voren te halen. Niet in 2015 maar op 5 september 2014 maakte de Britse premier David Cameron bekend dat ook de tweede carrier bij de Royal Navy in dienst zou komen. Cameron zei dat op de laatste dag van de NAVO-top in Wales.

Prince of Wales en HMS Invincible
De Prince of Wales naast HMS Illustrious in een animatie. Hier is goed het enorme verschil in grootte te zien. (Bron: Aircraft Carrier Alliance)

Ontwerp
Beide schepen zijn voorzien van een ski-schans om de vliegtuigen over een kortere afstand de lucht in te krijgen. Het uiterlijk van de schepen wordt verder gekenmerkt door twee eilanden op het vliegdek in plaats van één. In het voorste eiland zijn ruimten voor navigatie en besturing van het schip, vanuit het tweede eiland vindt de aansturing van vliegoperaties plaats. Het vliegdek is voorzien van twee liften voor vliegtuigen en heli's.

The Haven
Net onder het vliegdek van HMS Queen Elizabeth is het café The Haven. In deze koffiebar mag personeel van alle rangen komen (de gewone dagverblijven waar bijv. tv kan worden gekeken, zijn alleen voor bepaalde rangen om ervoor te zorgen dat je na je werk niet naast je leidinggevende op de bank hoeft te zitten). (Foto: Britse marine)



De schepen zijn gigantisch. Ze zijn drie keer groter dan de vorige vliegkampschepen, maar nog altijd kleiner dan die van de Amerikaanse Nimitzklasse.
In totaal is er 80.000 ton staal gebruikt voor twee schepen en moet 1,5 miljoen vierkante meter geverfd worden. Onder het vliegdek bevinden zich 9 dekken en dan nog is er ruimte zat. De hangar is bijvoorbeeld 155 meter lang, 37 meter breed en tot 10 meter hoog. Genoeg om 20 vliegtuigen en helikopters te herbergen. Er is 2.000 km kabel aan boord en er zijn 900 computers per schip.

De prestaties van de schepen zijn er ook naar. Als de vliegtuigen met spoed het luchtruim in moeten, kan dat met een tempo van 96 starts per uur en de schepen zijn geschikt voor maximaal 60 landingen per uur. Ook van het casco wordt veel verwacht. De twee schepen werden gebouwd om 50 jaar mee te gaan.



Queen Elizabeth
In december 2016 werd aan boord van HMS Queen Elizabeth al gekookt. (Foto: Aircraft Carrier Alliance)

Vertraging
In de loop van 2017 moest HMS Queen Elizabeth de werf in Schotland verruilen voor de toekomstige thuishaven Porthsmouth. Een exacte datum was in 2016 echter nog niet genoemd en steeds meer mensen vermoedden dat de oplevering van het schip vertraagd was. In maart 2016 werd door de National Audit Office (NAO), die de bouw van de schepen in de gaten houdt, gezegd dat de proefvaart van de QE met drie maanden vertraagd was en dat het budget met 1 of 2 procent zou worden overschreden. Dat was nog los van de prijsstijging van de F-35B. Een oorzaak van de vertragingen was een personeelstekort bij de Royal Navy en Royal Air Force. De NAO waarschuwde dat de problemen er voor kunnen zorgen dat de QE niet volgens plan in 2020 operationeel is, maar dat lukte eind 2020 toch.


Timelapse van de float out van HMS Queen Elizabeth. De carrier kreeg op 17 juli 2014 voor het eerst water onder de kiel. Het droogdok waar het schip was gebouwd liet men vollopen met water, waarna de QE naar de afbouwkade kon worden gesleept.

Gasturbines
De Royal Navy is bekend met nucleaire aandrijving, want de Britse onderzeeboten varen op kernenergie. Maar de vliegkampschepen zijn, in tegenstelling tot de Amerikaanse en Franse carriers, altijd conventioneel voortgestuwd. Zo ook de QE klasse. Beide schepen krijgen Rolls-Royce Marine Trent MT30 gasturbines aan boord met een vermogen van 36 MW per turbine. Behalve gasturbines zijn ook vier diesels aan boord.

Queen Elizabeth
HMS Queen Elizabeth wordt richting afbouwkade geleid. (Foto: Royal Navy)

Sensoren en wapensystemen
De staf aan boord van de Queen Elizabeths zal weinig te klagen hebben over het luchtbeeld in de omgeving. Op het voorste eiland staat namelijk de S1850M langeafstands luchtbeeldradar, een aangepaste versie van de welbekende SMART-L van Thales Nederland. De S1850M heeft een bereik van 400 km.

Aanvullend is de Type 997 Artisan 3D radar van BAE Systems geïnstalleerd. Dit is eveneens een draaiende radar die ook op de Type 26, Albion- en Oceanklasse schepen is te zien. De Type 997 heeft een medium bereik: doelen op 200 km kunnen worden gedetecteerd. Meer dan 800 doelen kan het syteem volgen. Ondanks dat de radar al even in gebruik is, kan de radar -volgens BAE- steeds worden verbeterd door software-aanpassingen.

Een belangrijke passieve sensor is de Ultra Electronics Series 2500 Electro Optical System: een infrarood en tv-systeem.

De wapensystemen zijn, zoals gebruikelijk bij vliegkampschepen, beperkt. De Phalanx CIWS, 30mm kanons en miniguns moeten zorgen voor bescherming tegen doelen op zeer korte afstand zoals snelle bootjes met terroristen.
Het echte wapensysteem heeft de vorm van een airwing.

vliegdek
Het vliegdek van de QE's is enorm. Rechts zijn de twee eilanden en diverse typen helikopters te zien. (Bron: Aircraft Carrier Alliance)

Airwing
Wat de samenstelling van de airwing zal zijn, hangt af van de missie. Er is maximaal ruimte voor 36 F-35B en 4 helikopters. In andere scenario's (bijvoorbeeld onderzeebootbestrijding) kan de airwing volledig uit helikopterst bestaan. Ieder type helikopter dat in dienst is in de Britse krijgsmacht is welkom. Voornamelijk zullen de Merlin en Wildcat opereren vanaf het dek, Apaches en Chinooks kunnen echter ook werken vanaf HMS Queen Elizabeth en HMS Prince of Wales.
Tijdens helikopteroperaties is het mogelijk om met 10 helikopters tegelijk te opereren. Daarmee kunnen dan 250 miltitairen ineens vervoerd worden.

Op 18 augustus 2018 vertrok HMS Queen Elizabeth naar de VS om voor het eerst te gaan oefenen met de F-35B vliegtuigen.

Incidenten en technische problemen
Bij nieuwe schepen komen altijd technische problemen aan het licht. Deze moeten dan bijvoorbeeld in de garantieperiode worden verholpen. Sommige incidenten lijken in de pers ernstiger dan in de praktijk. In 2017 kwam kort na indienststelling de Queen Elizabeth in het nieuws (ook in vrijwel alle grote nieuwsmedia in Nederland) in verband met een lekkage van "200 liter per uur". Dat is vergelijkbaar met het gewicht van twee tot drie volwassenen die elk uur aan boord zouden stappen.

De technische problemen aan boord van HMS Prince of Wales in augustus 2022 waren ernstiger. Extra gênant was dat deze problemen kort na het met groot ceremonieel verlaten van de haven aanleiding waren om het schip ten anker laten gaan. De stuurboordschroef en -schroefas waren ernstig beschadigd. Dit was veroorzaakt door een koppeling, die de buitenste schroefas verbindt met de aandrijfas. Het herstel duurde bijna een jaar; in juli 2023 kon het schip weer naar zee.

In februari 2024 had HMS Queen Elizabeth, dat op het punt stond om aan Steadfast Defender mee te doen, problemen met een koppeling aan de stuurboordsschroefas. Het schip moest daardoor de oefening afzeggen. Een maand later, op weg naar het dok, lag het schip aan een jetty in Glenmallan (in Loch Long) toen brand uitbrak. De brand kon snel geblust worden, zei de Britse marine.

Inzet
De eerste operationele reis van HMS Queen Elizabeth leidde, met F-35's uit de VS en het VK, via de Middellandse Zee, het Midden-Oosten naar de Pacific, in 2021. De plannen werden in 2018 bekend en in 2019 nogmaals bevestigd. Ook werd in 2018 bekend dat Nederland de intentie had om een Nederlands marineschip deel te laten uitmaken van het eskader. Zr.Ms. Evertsen sloot zich aan bij het eskader en maakte de hele reis mee onder de hoede van HMS Queen Elizabeth. Het eskader voer, weliswaar beperkt door de coronapandemie, door de Zuid-Chinese Zee richting Japan en Guam.

De BBC-documentaire 'The Warship: Tour of Duty' toonde voor het eerst beelden van eind juni 2021 toen de QE in het oosten van de Middellandse Zee opereerde met F-35's en Russische vliegtuigen en schepen het eskader lastigvielen.

In januari 2022 werd HMS Prince of Wales vlaggenschip van de NATO Response Force. Later dat jaar oefende het schip met andere NAVO-schepen boven de poolcirkel en nabij Spanje.

Eind augustus 2022 zou HMS Prince of Wales drie maanden naar de VS, Canada en Caribisch gebied om te oefenen en testen met de F-35B-gevechtsvliegtuigen. Vlak na vertrek moest de Prince of Wales het anker laten vallen in verband met problemen met de stuurboordschroefas. Enkele dagen later ging het gerucht dat het schip naar Nederland zou gaan voor een spoeddokking.

In 2024 zou HMS Queen Elizabeth meedoen aan de grote NAVO-oefening Steadfast Defender, maar door technische problemen werd dat zusterschip HMS Prince of Wales.

Fictie
In de hitserie The Diplomat op Netflix, is een belangrijke rol weggelegd voor het fictieve Britse vliegdekschip HMS Courageous. De serie begint met een explosie aan boord van het schip, dat duidelijk een schip is van de Queen Elizabethklasse. Voor de serie is een (vrij matige) 3D-animatie gebruikt. Opvallend is ook dat de SMART-L radar niet draait.

Specificaties

Nummer Naam In dienst
R08 Queen Elizabeth 2017
R09 Prince of Wales 2019
Afmetingen 280 x 69 x 11
Max. waterverplaatsing 70.600 ton
Max. snelheid 25+ knopen
Bemanning 679 (+ 921 vliegploeg etc.)
Voortstuwing 2x Rolls-Royce Marine Trent MT30 gasturbine
Wapensystemen Phalanx CIWS 20mm snelvuurkanon
DS30M Mark 2 Automated Small Calibre Gun 30mm
miniguns
Sensoren S1850 M radar
Air wing Max 36 vliegtuigen en 4 heli's
F-35B Lightning II
Wildcat helikopter
Merlin helikopter




Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Privacy
Adverteren
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Nederlandse marineschepen

Belgische marineschepen

Marineschepen wereldwijd

Gerelateerde artikelen
Voorbereiding Oostreis QE 2021

HMS QE naar de VS

HMS Queen Elizabeth week op zee

HMS QE naar zee

HMS QE gedoopt