De drie jaar geleden gestarte samenwerking tussen Duitsland en Nederland die moet leiden tot een gezamenlijk luchtverdedigingsfregat is in zwaar weer. De Duitse marine heeft zijn zinnen gezet op het Amerikaanse AEGIS, in plaats van radars van Thales uit Hengelo. Vanuit Nederland is lang geprobeerd om de Duitsers op andere gedachten te brengen, maar voor de Duitse marine staat het vast: Amerikaanse systemen.
Links Luchtverdedigings- en Commandofregat (LCF) Zr.Ms. Tromp, rechts één van de drie Sachsenklasse fregatten (F124) FGS Hamburg. (Foto's: Marineschepen.nl en Duntse marine)
De keuze voor AEGIS door de Duitse marine is een nieuwe bizarre wending in de toch al moeizaam lopende samenwerking. Duitsland, dat wil samenwerken met Nederland en wil samenwerken in Europa, lijkt dus niet te kiezen voor een radar uit eigen land, een radar uit een ander Europees land of van radarpartner Elta uit Israël of fregattenpartner Nederland, maar kiest totaal onverwachts voor een systeem uit de VS. Weliswaar heeft de Duitse marine van 1969 tot 2003 gevaren met Amerikaanse destroyers met Amerikaanse radars, maar wie Marineschepen.nl ook heeft gesproken de afgelopen maanden, iedereen is stomverbaasd.
Komende weken definitief besluit
Dat er zorgen zijn rond de samenwerking was al eerder bekend. De start werd door Marineschepen.nl in november als 'stroef' omschreven. VVD-Kamerlid Peter Valstar had in de Tweede Kamer gezegd dat Duitsland “nadrukkelijk kijkt” naar een Amerikaans ontwerp voor de nieuwe schepen. Het zou volgens Valstar gaan om de Constellationklasse, een van origine Italiaans fregatontwerp dat in de VS is aangepast en in aanbouw is voor de Amerikaanse marine. Het bericht van Valstar kon door Marineschepen.nl destijds niet direct onafhankelijk worden geverifieerd, maar leverde op de site ook wat sceptische reacties op. Dat Duitsland een Amerikaans fregat zou willen, klinkt ook onwerkelijk, maar is later door verschillende bronnen aan Marineschepen.nl bevestigd.
Duitsland is daarna echter afgestapt van een volledig Amerikaans schip. Toch zijn de zorgen sinds november toegenomen. Voor de Duitse marine staat namelijk vast dat het toekomstige F127-fregat voorzien wordt van AEGIS. Dat blijkt uit meerdere gesprekken die Marineschepen.nl in de afgelopen periode voerde met personen uit Nederland en Duitsland.
Is het helemaal definitief? Nee. In de komende weken zal nog een laatste gesprek plaatsvinden tussen Nederlandse en Duitse bewindslieden, daarna wordt naar verwachting de keuze voor AEGIS definitief gemaakt door Duitsland. Er is nog een kans dat andere keuzes worden gemaakt en bijvoorbeeld op hoog niveau in Duitsland de wens van de marine terzijde wordt geschoven, maar volgens insiders is die kans klein.
Wat is AEGIS?
AEGIS Weapon System is de overkoepelende naam voor een compleet pakket van op elkaar aangesloten en afgestemde delen: radars, sonars, software in de commandocentrale, lanceerinrichting, raketten, kanon, etc. Het is een gecentraliseerd en geautomatiseerd geheel, zo schrijft de Amerikaanse marine, dat is ontworpen als een compleet wapensysteem van detectie tot uitschakeling van het doel. AEGIS is een product van Lockheed Martin.
Toen de Amerikaanse marine in 1973 startte met AEGIS op een testschip voeren vrijwel alle marines met schepen waarvan de wapensystemen en sensoren niet samenwerkten. Binnen AEGIS wel. En dat systeem is in de loop der jaren verder uitgebouwd en verbeterd.
Marineschepen in de VS, Australië, Japan, Zuid-Korea, Spanje, Noorwegen en in de toekomst Canada, varen met AEGIS. Denemarken was ook van plan om zich aan te sluiten, maar is daar vorig jaar op teruggekomen. De naam AEGIS is afkomstig uit de Griekse mythologie.
Nederlandse marineschepen varen ook sinds de jaren zeventig met geïntegreerde sensor-, wapen- en commandosystemen. Daar is niet zo'n overkoepelende naam aan gekoppeld.
USS The Sullivans, een destroyer van de Arleigh Burkeklasse. De schepen van deze klasse en die van de Ticonderogaklasse varen met AEGIS. De toekomstige Constellationklasse krijgt AEGIS Baseline 10. (Foto: Amerikaanse marine)
Een sterker Europa
Terug naar waar het begon. Drie jaar geleden ondertekenden toenmalig staatssecretaris Barbara Visser en haar Duitse collega Zimmer de intentieverklaring voor de gezamenlijke vervanging van de huidige luchtverdedigingsfregatten; de Nederlandse LCF'en en de Duitse F124. Duitsland gaf haar nieuwe fregatten direct een nummer: F127, bij de Defensie Materieel Organisatie (DMO) spreekt men van de Future Air Defender (FuAD) of vervanging LCF.
Op het moment dat de samenwerking van start ging, waren er al grote verschillen tussen de twee landen zoals Marineschepen.nl al schreef. Die gingen over de veelbesproken Duitse regels voor marineschepen, die zoveel afwijken van de Nederlandse regels dat Nederland zich een aantal jaar eerder uit een andere potentiële fregattensamenwerking terugtrok. Die verschillen gingen ook over de radars, want beide landen hebben hun eigen radarbouwer.
Dus als je op het niveau van het platform (het schip zelf) moeilijk samenwerkt en op radargebied elkaar ook in de weg zit, hoe kan je dan tot een gezamenlijk fregat komen? Toch was er hoop. Duitsland vaart immers al jaren met radars uit Hengelo. De F122, F123 en F124-fregatten bijvoorbeeld. Ook de toekomstige F126 krijgt Thales-radars. Deze schepen zijn een Nederlands-Duitse samenwerking, immers, ze zijn ontworpen door Damen en worden Duitsland gebouwd.
De Duitse vice-admiraal Carsten Stawitzki zei in 2021 nog te streven naar 'identieke schepen' tussen Nederlandse en Duitse fregatten.
Daarnaast zijn politici van beide landen grote voorstanders van meer militaire samenwerking binnen Europa. Niemand minder dan bondskanselier Olaf Scholz omschreef in de januari-februari-editie van Foreign Affairs Duitsland als “bruggenbouwer in de Europese Unie”. Onder het kopje “Een sterker Europa” schrijft Scholz: “De cruciale rol voor Duitsland op dit moment is om op te treden als een van de belangrijkste leveranciers van veiligheid in Europa door te investeren in ons leger en de Europese defensie-industrie te versterken (...)”. En: "Ons doel vandaag is echter om de gelederen te sluiten op cruciale gebieden waar verdeeldheid Europa kwetsbaarder zou maken voor buitenlandse inmenging."
Ondertussen kijkt Duitsland voor samenwerkingen dit jaar vaker naar de Verenigde Staten. Berlijn heeft er F-35 gevechtsvliegtuigen en P-8 Poseidon maritieme patrouillevliegtuigen besteld. Ook overweegt Duitsland de Amerikaanse Apache-helikopter te kopen in plaats van de nieuwe Duits-Frans-Spaanse Tigre. In Parijs kijkt men af en toe met lede ogen naar de aangehaalde banden tussen Berlijn en Washington. Onderwijl is de relatie tussen Frankrijk en Duitsland zelf ook verminderd.
Boven het Duitse F124-fregat (Sachsenklasse) en daaronder een Nederlands LCF. Duitsland en Nederland hebben de schepen zelf ontworpen, maar hebben wel samengewerkt op gebied van bijvoorbeeld de sensoren en wapensystemen voor luchtverdediging. Het resultaat is dat de Nederlandse en Duitse schepen beide over de APAR en SMART-L beschikken van Thales en over dezelfde Amerikaanse SM-2 en ESSM-raketten. (Foto's: Duitse en Nederlandse marine)
Illustratie van de nieuwe BMD-radar die Hensoldt met Elta in 2020 presenteerde als vervanger van de SMART-L van Thales op het F124-fregat. Deze radar won van de SMART-L MM/N die sinds enkele jaren op de Nederlandse fregatten staat en ontworpen is voor Ballistic Missile Defence. (Beeld: Hensoldt)
Waarom AEGIS?
En wat betreft de Duitse marine zullen de F127-fregatten dus ook Amerikaanse systemen krijgen. Het onbegrip in Nederlandse kringen is groot; AEGIS wordt door Nederlandse kenners gezien als onder andere duur, groot en zwaar. Ook zijn ze niet overtuigd van de kwaliteit. Er zijn tussen Nederlandse en Duitse delegaties dan ook intensieve gesprekken gevoerd, maar die leidden tot niets dan frustratie aan Nederlandse kant.
Waarom de Duitse marine voor AEGIS wil kiezen, heeft Marineschepen.nl nog niet kunnen achterhalen. Ook de Duitse bronnen zeggen nog in het duister te tasten. Er wordt gespeculeerd dat de Duitse marine ook Thales in Hengelo ziet als een Frans bedrijf en op militair vlak het liefst niets met Frankrijk te maken wil hebben. Anderen zeggen dat Duitsland vreest dat Thales de radars niet op tijd kan leveren en dat als het in de VS wordt gekocht, die systemen wel op tijd zullen komen. De Duitse marine zou de AEGIS-optie bovendien als goedkoper zien.
Hoe dan ook, opvallend is wel dat het niet de eerste keer is dat er tussen Thales in Hengelo en de Duitse marine wrijving is in de laatste jaren. Hoewel de Nederlands-Duitse samenwerking op radargebied lang heel goed is geweest, zijn er voorbeelden uit een meer recent verleden waarbij het minder goed liep. Dat blijkt ook uit een nog te publiceren interview van Marineschepen.nl.
Al omstreeks 2010 zou door Duitsland zijn gezegd dat het minimale bereik van de opvolger van de SMART-L 1.000 km zou moeten zijn. Op dat moment was het nog 800. De projectleider bij Thales heeft toen doorgepakt en het bereik op 2.000 km gezet (dat werd uiteindelijk de SMART-L MM/N die nu enige jaren op de Nederlandse fregatten staat). Ruim tien jaar later had Duitsland de radar nog niet gekocht en werden in de aanbesteding door Duitsland eisen opgesteld die een Thales-medewerker als “extreem” en "politiek gemotiveerd" beschreef. Uiteindelijk koos Berlijn voor een radar op papier van de Duitse radarbouwer Hensoldt met het Israëlische Elta. Die radar wordt dus ontwikkeld om op de huidige F124 geplaatst te worden, maar voor slechts enkele jaren, want al begin jaren '30 moet de vervanger komen.
Nederland alleen verder?
Een Duitse keuze voor AEGIS betekent dat de kans op een Duits-Nederlands fregat een stuk kleiner is geworden. Die keuze werkt ook door in het ontwerp van het schip. Op dat vlak zijn al de nodige uitdagingen om de wensen op elkaar af te stemmen.
Keuze voor AEGIS heeft ongetwijfeld ook implicaties voor de wapensystemen. Nederland overweegt sinds enkele jaren juist af te stappen van de Amerikaanse Standard Missile-familie. Rakettenbouwer MBDA uit Parijs (met de Aster) en Israëlische aanbieders als IAI (Barak) bieden DMO dan ook regelmatig hun waar aan. AEGIS en Aster is geen logische combinatie.
Daarnaast, zo begrijpt Marineschepen.nl uit de gesprekken, heeft de Duitse koerswijziging de samenwerking zelf geen goed gedaan.
Aangezien de Nederlandse DMO en marine vrijwel zeker kiezen voor een Thales-oplossing, zal Nederland na het definitieve Duitse besluit voor Amerikaanse systemen, op zoek moeten naar een andere partner.
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
Zelf verder of ook AEGIS?
Ook schout-bij-nacht b.d. Coos Nanninga, oud directeur DMKM en betrokken bij de samenwerking rond het NAVO-luchtverdedigingssysteem NAAWS en bij de Duits-Nederlandse samenwerking rond het LCF en F124: “Als je het kan, doe het zelf.”
“Als Nederland de vervanger van het LCF en de radars gewoon zelf doet, houd je de kennis en ben je nog altijd goedkoper uit dan in andere landen. Maar natuurlijk zou ik nog wel kijken naar andere landen die samen willen werken. De Denen gaan ook zelf hun fregatten bouwen. Misschien kan je wat in de engineering en ontwerp samen doen.”
Er zijn ongetwijfeld mensen in Nederland die zeggen: ga lekker met de Duitsers mee, dan heb je ook AEGIS. Nanninga: “Ja, dat kan. Maar je raakt dan veel kwijt. Want de echt diepe kennis van AEGIS daar mag je van de Amerikanen nooit bijkomen. Je betaalt ook veel meer geld, maar het is niet zo dat je iets beters krijgt, voor wat we nodig hebben. Waarom zou je dat doen? Behalve als je zegt: ik gooi m'n geld over de plint en dan loop ik minder risico.”
Loop je dan minder risico met AEGIS? “Formeel koop je via FMS [Foreign Military Sales] en dus koop je het van de plank. Als er iets mis gaat, betaal je hooguit mee met het corrigeren. Maar het is niet zo dat als er iets mis gaat, iedereen naar jou gaat wijzen: het is jouw schuld, jij hebt een fout gemaakt, wat je jarenlang achtervolgt net als bij de Walrus.”
Nanninga was zelf ook verrast toen hij van de Duitse AEGIS-plannen hoorde: “Ik vond het gek ja. Je hoort iedereen praten dat we als Europa meer samen moeten doen. Dat kan ik me voorstellen, er zit een goede rationale achter, maar dan komt er ineens zoiets als dit en dan loop je in Europa juist verder uit de pas.”
2031
Of de Nederlands-Duitse samenwerking op het laatste moment nog vlotgetrokken kan worden, zullen we de komende weken gaan zien. Duitsland wil in ieder geval in 2031 een nieuw fregat. Nederland vanaf 2032.
Dit jaar wordt de A-brief voor de vervanging van het LCF verwacht en gaat het project formeel van start.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
