Defensie is van plan patrouillecapaciteit voor de Noordzee in te huren. Dat antwoordde minister van Defensie Ruben Brekelmans op Kamervragen die waren gesteld na de reportage van KRO-NCRV Pointer en andere media over Russische activiteiten in de Noordzee en Oostzee. De maatregel is tijdelijk, tot de komst van de laagbemande Multifunctionele Ondersteuningsschepen (MSS).
Een marineofficier houdt een schip op de Noordzee in de gaten. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Wie de geplande patrouillecapaciteit gaat leveren en wat de omvang moet worden, is nog niet duidelijk. Uit antwoorden van een Defensiewoordvoerder blijkt dat het in ieder geval om de inhuur van schepen en personeel gaat. Het is een tijdelijke oplossing, zo zegt Defensie, tot in 2026 de eerste twee Multifunctionele Ondersteuningsschepen (MSS) in de vaart komen. Deze schepen hebben onder andere als taak om in beeld te brengen wat er precies op de Noordzee gebeurt.
Dat is nu vooral nodig ter bescherming van onder andere kabels, leidingen en windmolenparken op zee. Net als andere Europese defensieorganisaties, waarschuwt de Nederlandse krijgsmacht al langer voor de interesse van Rusland in de vitale onderzeese infrastructuur van Europese landen. Rusland zou, berichtte de MIVD vorig jaar, voorbereidingen treffen voor sabotage van bijvoorbeeld windmolenparken en datakabels.
Nederland wil, schreef Brekelmans aan de Kamer, de “heimelijkheid” van Russische activiteiten tegen de Nederlandse infrastructuur verstoren en aan Rusland laten zien dat Russische schepen niet “ongezien hun gang kunnen gaan op de Noordzee”. Een van de maatregelen is het door de marine begeleiden van Russische schepen als zij in de Nederlandse Exclusieve Economische Zone (EEZ) varen.
Een probleem is echter dat de Nederlandse EEZ groot is: anderhalf keer groter dan het Nederlandse landoppervlak. De Koninklijke Marine heeft bovendien een heel beperkt aantal schepen en bereidt de fregatten, onderzeeboten en amfibische transportschepen vooral voor op een grootschalig conflict op de Atlantische Oceaan of nabij belangrijke knooppunten ver van huis ter bescherming van de aanvoerlijnen naar de Nederlandse havens.
De nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen die Nederland met België heeft besteld, kunnen een bijdrage leveren. Datzelfde geldt voor de laagbemande MSS-schepen. Overigens uitten oud-directeur MIVD Pieter Bindt en voormalig commandant Zeestrijdkrachten Rob Kramer vorig jaar augustus nog kritiek op de plannen om de marine deze "kustwachttaken" te geven. Het zou ten koste gaan van de kerntaak van de marine en beter kunnen worden opgepikt door een te vernieuwen kustwacht.
De GeoSea afgelopen zomer tijdens een oefening bij Portugal. Dit schip wordt ingehuurd tot de komst van de nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen. (Foto: Defensie)
GeoSea
Inhuur van schepen en bemanning door de marine is niet nieuw. Een actueel voorbeeld is de huur van de GeoSea plus bemanning voor het nieuwe mijnenbestrijdingsprogramma. Sinds februari 2020 vaart dit civiele schip in opdracht van de marine en worden aan boord door militairen de toekomstige mijnenbestrijdingsdrones getest.
Maar de GeoSea doet meer. Het schip doet mee met kleine en grootschalige (NAVO-)oefeningen, heeft gezocht naar de sinds 1940 vermiste Nederlandse onderzeeboot Hr.Ms. O13 en werd in ieder geval één keer ingezet om schepen te begeleiden door de Noordzee. Dat laatste gebeurde in 2021 toen Iraanse marineschepen door de Noordzee voeren.
Toch is de inhuur van een schip specifiek voor patrouilletaken nieuw. Defensiespecialist van de denktank HCSS Patrick Bolder vraagt zich dan ook af wat deze schepen precies wel en niet mogen doen. “Hoe worden ze ingebed in de commandostructuur van Nederland? Wat is het mandaat en wat mogen ze? Het roept bij mij meer vragen op dan dat het me een gevoel van veiligheid oplevert.”
MSS. Deze laagbemande schepen krijgen vanaf 2026 onder andere een taak op de Noordzee. Met radars, camera’s en systemen voor elektronische oorlogvoering kunnen zij een beeld vormen van wat er in de Nederlandse EEZ gebeurt. Tot 2026 wil Nederland patrouillecapaciteit inhuren. (Beeld: Defensie)
Mooie oplossing
Inhuur van extra capaciteit is volgens oud-marineofficier en voormalig hoofddocent maritieme strategie Niels Woudstra juist een “hele mooie oplossing”.
“Het inhuren van civiele patrouillecapaciteit voor de Noordzee is een logische stap en in mijn ogen geen revolutie”, zegt Woudstra. “De Kustwacht werkt al met civiele middelen onder leiding van een marineofficier, en de marine heeft ook ervaring met inhuur, zoals met de GeoSea. Het is een evolutie die past bij de groeiende vraag naar meer ogen en oren op zee en het tekort aan personeel.”
“Je kunt het vergelijken met de inzet van BOA's en beveiligers naast politieagenten. Civiele capaciteit kan functioneren als 'beveiliger' op zee, gericht op observeren en signaleren. Opschalen naar de Kustwacht of marine is dan mogelijk als de situatie daarom vraagt. Dit is een efficiënt model dat meer waarnemer op zee oplevert.”
Woudstra verwacht niet dat de civiele schepen bewapend zijn en de civiele bemanning wapens zal dragen. “Ik verwacht dan ook geen problemen rond geweldsinstructies of rechtspositie.”
“Voor de Noordzee, waar het geweldspectrum laag is, is deze aanpak geschikt. Het stelt de marine in staat zich meer te richten op Hoofdtaak 1, zoals oefeningen in het hogere geweldsspectrum. Het voorkomt dat fregatten onnodig veel tijd besteden aan taken die ook door civiele middelen kunnen worden uitgevoerd, net zoals je een politieagent niet de hele dag in een winkel wil laten staan als beveiliger."
Een P-3C Orion maritiem patrouillevliegtuig van de marine nadert een Akademik Shuleykinklasse onderzoeksschip van de Sovjetmarine in de Noordzee, januari 1983. In het verleden zette de marine regelmatig deze vliegtuigen in om Russische eenheden te volgen. In de laatste decennia had de marine 13 Orions. In 2003 werd besloten die capaciteit op te doeken. (Foto: Koninklijke Marine/ NIMH)
Vanuit de lucht
Een andere kanttekening die Bolder plaatst richt zich meer op het soort eenheid dat ingezet wordt voor deze taak. “Is het niet veel beter om vliegtuigen en drones in te zetten om te patrouilleren boven de Noordzee? De Kustwacht heeft vliegtuigen, we hebben ook MQ9 Reaper-drones die specifiek voor maritieme taken zijn toegerust. Ga die daar dan op inzetten.”
MQ-9 Reaper. Dit toestel heeft een elektro-optische en infraroodcamera en kan maximaal 27 uur in de lucht blijven. (Foto: Defensie)
“Een MQ9 kun je natuurlijk al heel snel inzetten en die kan meer dan 24 uur boven de Noordzee blijven. Je kan erbij zijn en ondertussen kan je proberen om een kustwachtschip of een andere patrouillevaartuig in te zetten vanuit Den Helder”, zegt Bolder.
Update 20 november 10:35 uur
Na publicatie van de artikelen door Pointer, VRT NWS en Marineschepen.nl vanochtend vroeg, heeft Defensie antwoord gegeven op vragen die waren gesteld over dit onderwerp. In die reactie geeft Defensie meer informatie over de plannen. Het belangrijkste is dat de in te huren patrouilleschepen met civiele bemanning niet bewapend zullen zijn.
"Het schip zal door de overheid worden ingehuurd, het wordt dan een zogeheten 'staatsschip'. Het mag alleen monitoren en detecteren, geen geweld gebruiken. Het doel is betere beeldopbouw. Het gaat dus niet om een militaire taak, het personeel zal dus ook niet bewapend zijn. Als er een (mogelijk) incident of verdachte situatie voordoet, moet de Kustwacht/Politie en/of Koninklijke Marine ingeschakeld worden."
De ingehuurde patrouillecapaciteit moet in de loop van 2025 operationeel worden. Welk bedrijf de opdracht krijgt, wil Defensie niet zeggen. De "gesprekken lopen nog".
In samenwerking met KRO-NCRV Pointer en VRT NWS.
Dit artikel werd gerealiseerd met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor bijzondere journalistiek.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
