Een internationale taakgroep onder leiding van een Britse staf aan boord van het Britse vliegdekschip HMS Queen Elizabeth maakt van mei t/m december 2021 een reis van Europese wateren naar uiteindelijk Japan en terug. Onder de schepen is een Nederlands fregat: Zr.Ms. Evertsen. Het is een bijzondere reis in veel opzichten. De reis is voor hedendaagse Europese begrippen lang, het is de eerste grote reis van het nieuwe vliegkampschip en de eerste keer in 21 jaar dat een Nederlands marineschip Japan bezoekt.
Het eskader. (Foto: Britse marine)
In hoofdlijnen:
• Vertrek: mei 2021 (Evertsen: 22 mei)
• Terugkeer: december 2021
• Aantal schepen: 10
• Deelnemende schepen: HMS Queen Elizabeth, HMS Diamond, HMS Defender, HMS Kent, HMS Richmond, HMS Astute, RFA Tidespring, RFA Fort Victoria, Zr.Ms. Evertsen, USS The Sullivans
• Airwing: 18 F-35B gevechtsvliegtuigen, diverse helikopters
• Verste bestemming: Japan
• Afstand: 26.000 zeemijl
Wat is het voor reis?
Opvallend is dat de reis geen echte naam heeft gekregen van de Britten, zoals bij de Britse en Nederlandse marine gebruikelijk is. Mogelijk is dat omdat de Britten deze reis als het nieuwe normaal zien in hun plan om zich meer te richten op het opereren 'ten oosten van Suez'.
Carrier Strike Group 21 is een Britse reis, onder leiding van een Britse staf vanaf het Britse vliegkampschip HMS Queen Elizabeth. Daarnaast leveren zowel de VS als Nederland eenheden. Hoewel de drie deelnemers NAVO-partners zijn, is het geen NAVO-eskader en uiteraard geen initiatief van de Europese Unie.
De wereldreis van de Evertsen is geen missie.
De reis werd in 2017 aangekondigd door de toenmalige Britse minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson in een toespraak in Sydney, Australië. Johnson riep alle partijen op om het internationale zeerecht en de uitspraken van het internationaal arbitrage-tribunaal in Den Haag te respecteren aangaande de Zuid-Chinese Zee. Hij voegde daar aan toe: "Een van de eerste dingen die we zullen doen met de twee nieuwe kollosale vliegkampschepen die we net hebben gebouwd, is het sturen van deze schepen op een freedom of navigation operation in dit gebied, om ons geloof in het op regels gebaseerde internationale systeem en in de vrijheid van navigatie te rechtvaardigen via die waterwegen die absoluut van levensbelang zijn voor de wereldhandel."
Wat is het doel?
Bovenstaande quote van Johnson schetst natuurlijk al wat de basis vormde van deze reis: de carriers, de Britse wens om wereldwijd te opereren en om banden aanhalen in Azië, en uiteraard te laten zien dat de Zuid-Chinese Zee een vrije zee is.
De minister van Defensie Wallace beschreef het doel in april 2021 als volgt: "Wanneer onze Carrier Strike Group volgende maand vertrekt, zal het de vlag voeren voor Groot-Brittannië - het projecteert onze invloed, geeft blijk van onze macht, gaat in gesprek met onze vrienden en bevestigt opnieuw onze toewijding om de veiligheidsuitdagingen van vandaag en morgen aan te pakken."
De Nederlandse doelen bleken uit het interview met commandant van Zr.Ms. Evertsen, KLTZ George Pastoor, vlak voor vertrek. Deze hebben betrekking op de Evertsen: onderdeel worden van de Britse taakgroep, langdurig oefenen in het hoogste geweldspectrum. Op de diplomatie: banden aanhalen met landen in de Indo-Pacific. Veiligheid: een verbeterde maritieme situational awareness en de vlag laten zien op belangrijke punten zoals de Zwarte Zee en de Zuid-Chinese Zee.
Ook hoopt de marine er op gebied van werving en het behoud van personeel beter van te worden. Daarnaast biedt de marine een platform voor de Nederlandse marine-industrie.
Waarom is de reis bijzonder?
De reis is bijzonder omdat het de eerste verre reis is van een van de nieuwe Britse vliegkampschepen. De Queen Elizabeth is weliswaar in de VS geweest, maar dat was een relatief korte reis met veel minder afgelegde zeemijlen.
Het is de eerste eskaderreis van een nieuwe generatie carrier met nieuwe generatie vliegtuigen.
Voor het eerst in 21 jaar zal een Nederlands schip Japan bezoeken en voor het eerst in 14 jaar is een Nederlands schip in de Oost. Ook voor de Britten is de reis uniek. Na het overdragen van Hong Kong aan China in 1997, werd de Union Jack beduidend minder vaak in die regio gespot. Het laatste Britse marinebezoek aan Japan was in 2013 en de laatste keer dat een Britse carrier (HMS Illustrious) Japan bezocht was in 1997.
De reis is voor Nederlandse en Britse begrippen lang: 7 maanden. Amerikaanse schepen zijn vaker langer weg, zo keerder begin dit jaar een Amerikaanse Carrier Strike Group onder leiding van vliegkampschip USS Nimitz terug na een reis van bijna een jaar (321 dagen). Nederlandse schepen zijn de afgelopen jaren doorgaans drie tot vier maanden weg. Dat is uitgezonderd de inzet als stationsschip in het Caribisch gebied, daar wordt namelijk gebruik gemaakt van een tweede thuisbasis.
Als we de reizen zonder tweede thuisbasis bekijken, blijkt dat de reis van de Evertsen een van de langdurigste reizen zal zijn. De Fairwind-reizen waren korter en de wereldreis van Zr.Ms. Tromp in 2006 en 2007 was ook korter.
Het is echter niet de langste reis zonder tweede thuisbasis in de Oost of West en zonder bemanningswisseling, die staat nog altijd op naam van onderzeeboot Hr.Ms. K XVIII. Deze boot vertrok op 14 november 1934 en keerde pas op 11 juli 1935 terug.
Hieronder een niet volledig overzicht van enkele lange reizen:
• Hr.Ms. K XVIII, Soerabaja: 14 november 1934 - 11 juli 1935 (240)
• Hr.Ms. K XIII, Soerabaja: 27 mei 1928 - 13 december 1928 (201)
• Zr.Ms. Evertsen, Japan: 22 mei 2021 - december 2021 (vermoedelijk meer dan 200 dagen)
• Hr.Ms. Van Galen en Hr.Ms. Van Speijk, Japan: 28 januari 1970 - 10 juli 1970 (164 dagen)
• Hr.Ms. Tromp, Hawaï: 9 oktober 2006 - 16 maart 2007 (159 dagen)
Gaat Zr.Ms. Evertsen met 26.000 zeemijlen de records verbreken? Nee, de Van Galen en Van Speijk maakten in 1970 een reis van 41.000 mijlen.
De deelnemende eenheden Vliegkampschip HMS Queen Elizabeth (Queen Elizabethklasse). (Foto: Britse marine)
Destroyer HMS Diamond (Type 45). (Foto: Britse marine)
Destroyer HMS Defender (Type 45). (Foto: Britse marine)
Destroyer USS The Sullivans (Arleigh Burkeklasse). (Foto: Amerikaanse marine)
Bevoorrader RFA Tidespring (Tideklasse). (Foto: Britse marine)
Bevoorrader RFA Fort Victoria (Fortklasse). (Foto: Britse marine)
Een onderzeeboot van de Astuteklasse, vermoedelijk HMS Astute of HMS Artful. (Foto: Britse marine)
Merlin-helikopters. (Foto: Britse marine)
Wildcat-helikopters. (Foto: Britse marine)
Amerikaanse en Britse F-35B's. (Foto: US Navy)
Mariniers: 42 Commando Royal Marines. (Foto: Britse marine)
Verschillende andere schepen en eenheden zullen zich gedurende kortere tijd ook bij het eskader voegen.
Geen NH-90 helikopter
Er zal geen Nederlandse helikopter mee gaan. Volgens Defensie is personeelstekort niet de oorzaak, zo tekende het Noordhollandsdagblad op. In antwoord op vragen van Marineschepen.nl antwoordde commandant van Zr.Ms. Evertsen KLTZ George Pastoor dat er een afweging is gemaakt. Het was niet een "need to have", zei Pastoor, mede omdat de Evertsen zich niet zal richten op onderzeebootbestrijding maar op luchtverdediging. En omdat het aantal helikopters in het eskader al voldoende is, de meerwaarde van een extra helikopter niet erg groot is, maar die heli wel een lange tijd weg zou zijn, is besloten om er geen mee te nemen.
Wat op de achtergrond uiteraard ook speelt, is dat zoals bekend het aantal beschikbare NH-90-helikopters bij het Defensie Helikopter Commando (DHC) erg beperkt is. Dat was ook de kritiek van andere Nederlandse marineofficieren in 2019 op de helikopter.
Hoewel er inderdaad veel helikopters in het verband zijn en de Evertsen de helikopter niet voor luchtverdediging zal inzetten, betekent dat dat het schip altijd afhankelijk is van andere helikopters voor bijvoorbeeld medische evacuaties van de Evertsen naar een ziekenhuis. Als het schip in taakgroepverband opereert is dat geen probleem, maar de Evertsen zal soms ook alleen of ver weg van de carriergroep varen.
De route en havens
Het eskader zal ten zuiden van Engeland formeren waarna zij via Gibraltar de Middellandse Zee in zullen gaan. Daarna volgt de Zwarte Zee, het Suez-kanaal, de Indische Oceaan en de Zuid-Chinese Zee naar Japan.
De volgende havenbezoeken zijn inmiddels bekend uit openbare bronnen:
• Athene of Iraklion (Kreta), Griekenland
• Haven in de Zwarte Zee
• Oman
• Singapore
• Indonesië
• Darwin, Australië
• Busan, Zuid-Korea
• Japan
Het programma
HMS Queen Elizabeth en een groot deel van de taakgroep begon met de oefening Strike Warrior 21 als onderdeel van Joint Warrior, nabij Schotland. Daarna zullen de vliegtuigen meedoen aan Atlantic Trident in de Golf van Biskaje met Franse en Amerikaanse vliegtuigen vanuit Frankrijk. Steadfast Defender 21 voor de kust van Portugal volgt daarna.
In de Middellandse Zee gaan de schepen oefenen met de Franse carrier FS Charles de Gaulle. De schepen leveren verder een bijdrage aan de NAVO-operatie Sea Guardian in de Middellandse Zee en operatie Atalanta.
Verder staat de oefening Bersama Lima, ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de Five Powers Defence Agreement bestaande uit Maleisië, Singapore, Australië, Nieuw-Zeeland en het Verenigd Koninkrijk, op het programma.
Commandeur Steve Moorhouse. (Foto: Britse marine)
Eskadercommandant
De leiding ligt in handen van commodore (commandeur) Steve Moorhouse. Moorhouse werkt sinds 1991 bij de Royal Navy. Hij werd waarnemer bij 849 Squadron en vloog veel vanaf vliegkampschip HMS Illustrious. Als commandocentrale officier nam Moorhouse aan boord van Type 22 fregat HMS Chatham de invasie van Irak in 2003 mee. Later kreeg hij diverse commando's over patrouilleschepen, een fregat, HMS Ocean, vliegkampschip HMS Prince of Wales en later HMS Queen Elizabeth.
Voor deze reis is Moorhouse eskadercommandant en geeft leiding aan zijn eskaderstaf vanaf HMS Queen Elizabeth. Hij is niet de commandant van de Queen Elizabeth, dat is nu captain Angus Essenhigh.
Chris Terrill. (Foto: Britse marine)
Documentaire: Strike Force
Over de reis wordt een documentaire gemaakt door de bekende Britse documentairemaker Chris Terrill. Ook aan boord van Zr.Ms. Evertsen zullen opnames worden gemaakt. Terrill maakte een van de beste Britse marinedocumentaires genaamd HMS Brilliant over het gelijknamige Type 22-fregat tijdens operatie Sharp Guard voor de kust van voormalig Joegoslavië (1995). Later volgden vele marinedocumentaires zoals Shipmates (2004-2005), Commando: On the Front Line (2007), War Torn Warriors (2010), Royal Navy: Caribbean Patrol (2011) en Royal Marines: Mission Afghanistan (2012).
Over de Queen Elizabeth maakte Terrill al een documentaire: Britain's Biggest Warship (2016) en de Amerikaanse variant Rise of the Supercarrier (2018).
In 2022 komt de zesdelige docu Strike Force uit over deze reis. Terrill blijft voor de opnames zeven maanden aan boord.
